تهران - الکوثر: دیپلماسی عمومی یکی از مهم‌ترین و بحث برانگیزترین موضوعات مطرح شده در سیاست خارجی است. دیپلماسی عمومی، امروزه به‌عنوان روشی نوین برای تکامل یا جایگزینی برای دیپلماسی سنتی در برخی سیاست‌ها و راهبردها به کار برده می‌شود. اگر دیپلماسی سنتی به دنبال تأثیرگذاری بر مسئولین رسمی و دیپلمات‌های کشور مقابل به‌منظور دست‌یابی به منافع و افزایش قدرت بود، دیپلماسی عمومی به دنبال تأثیرگذاری بر افکار عمومی و جامعه کشور هدف است. دیپلماسی عمومی شامل موارد گوناگونی می‌شود که عبارت‌اند از: دیپلماسی علمی، دیپلماسی فرهنگی و گردشگری، دیپلماسی رسانه‌ای و … .

رژیم صهیونیستی از زمان تأسیس جعلی‌اش با معضل اثبات وجودی و هویتی خویش در میان افکار عمومی روبرو بوده، لذا دیپلماسی عمومی همواره مورد توجه سیاست‌مداران این رژیم بوده است. «هاسبارا» عبارتی است عبری به معنی اطلاع‌رسانی که از سوی صهیونیست‌ها به‌عنوان دیپلماسی عمومی این رژیم در منطقه و جهان استفاده می‌شد. به همین منظور رژیم صهیونیستی سازمان ‌هاسبارا را ایجاد و وظیفه بهبود ذهنیت و چهره رژیم صهیونیستی را بر عهده آن قرار داد.

اما پس از گذشت چند دهه به‌منظور پیگیری دقیق‌تر دیپلماسی عمومی، وزارت «دیپلماسی عمومی و امور یهودیان پراکنده»، دو ماه پس از تهاجم نخستِ رژیم صهیونیستی به غزه در سال ۲۰۰۸ (جنگ ۲۲ روزه) تشکیل گردید و «یولی ادلشتاین» از حزب لیکود به‌عنوان وزیر این وزاتخانه در کابینه بنیامین نتانیاهو مشغول به کار شد.

در خصوص دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی مطالب زیادی تولید شده است؛ اما آنچه کمتر به آن توجه شده، تلاش‌های رژیم صهیونیستی در حوزه دیپلماسی‌های علمی، دیجیتال، پزشکی و موسیقی است. دو دیپلماسی نخست در اندیشکده راهبردی تبیین مورد بررسی قرار گرفته‌اند، دیپلماسی پزشکی در ادامه تشریح خواهد شد و دیپلماسی سینمایی نیز در مراحل تدوین است.

در این مقاله یکی دیگر از دیپلماسی‌های عمومی که به طور خاص و با اهدافی معین، مورد توجه رژیم صهیونیستی قرار گرفته ، بررسی می‌شود. دیپلماسی پزشکی یا توریسم درمانی موضوعی است که در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.

دیپلماسی پزشکی (Medical Diplomacy)

دیپلماسی پزشکی نوعی روابط دیپلماتیک بر پایه دیپلماسی عمومی است که هدف از آن ایجاد روابط و نگاهی مثبت است. این نوع دیپلماسی به دنبال کاهش تنش میان کشورها، ایجاد تصویری مثبت از یک کشور با فرستادن پزشک و نیروهای درمانی یا ارائه خدمات درمانی در کشور خود برای جوامع دیگر است.

در دیپلماسی پزشکی یک جامعه به جای یک سازمان به انجام مأموریت‌هایی می‌پردازد. به طور مثال ارسال نیروهای پزشکی، تجهیزات، لوازم ضروری و … به مناطق زلزله زده یک کشور بخشی از این دیپلماسی است که در غالب نیروهای صلیب سرخ یا هلال‌احمر و پزشکان بدون مرز انجام می‌گیرد. در بسیاری از موارد ارائه خدمات درون کشور مبدأ یا ارسال خدمات به کشور مقصد از سوی نهادهای غیردولتی و مأموریت‌های داوطلبانه انجام می‌گیرد. این خدمات به صورت هدفمند و طولانی مدت به دنبال ارائه پیام و نگرشی از کشور خود به جامعه مقابل است که از آن می‌توان به عنوان هدف اصلی دیپلماسی پزشکی نام برد.

ذکر این نکته هم ضروری است که توریسم درمانی هم اگر با اهدافی مشخص (اهدافی فراتر از سود اقتصادی) دنبال و پیگیری شود، اهرمی در راستای دیپلماسی پزشکی خواهد بود. یکی از نیازهای اصلی تحقق دیپلماسی پزشکی، توانایی کشور مبدأ در انجام و ارائه خدمات ویژه پزشکی به‌ویژه در حوزه‌های خاص با قیمت‌هایی مناسب است.

اعراب؛ کشورهای مقصد‌ دیپلماسی پزشکی تل‌آویو

همان‌گونه که گفته شد رژیم صهیونیستی با توجه به چالش‌هایی که در افکار عمومی جهانی و منطقه‌ای دارد، بسیار به دیپلماسی عمومی و ترمیم وجهه خود اهمیت می‌دهد؛ اما آنچه در دیپلماسی پزشکی یا توریسم درمانی از سوی تل‌آویو در حال پیگیری است، موضوع عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی و حساسیت‌زدایی از روابط میان اعراب و صهیونیست‌هاست.

فرآیند عادی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی و اعراب را می‌توان در قالب سه مرحله ساده‌سازی نمود. مرحله نخست، پذیرش و ایجاد روابط امنیتی و سیاسی پنهان، مرحله دوم پذیرش عادی‌سازی روابط در فضای نخبگانی و تبیین لزوم آن برای جامعه و مرحله سوم که مهم‌ترین بخش فرآیند عادی‌سازی است، حساسیت‌زدایی اجتماعی است. مراحل اول و دوم از سال ۲۰۰۰ به این‌سو به دلیل به وجود آمدن منافع مشترک علیه محور مقاومت میان رژیم صهیونیستی و  برخی دولت‌های عرب منطقه، تاکنون با فراز و نشیب‌های گوناگونی تداوم داشته است. طی سال‌های اخیر به نظر می‌رسد اتاق فکرهای حامی عادی‌سازی روابط، مرحله جدیدی را به‌منظور حساسیت‌زدایی در افکار عمومی آغاز نموده‌اند.

علنی کردن روابط سیاسی و امنیتی، نشست‌های علمی و فرهنگی، پذیرش تیم‌های ورزشی صهیونیستی در سرزمین‌های عربی و جایگزینی ایران به‌جای رژیم صهیونیستی به‌عنوان منبع دشمنی و تهدید، از مجموعه اقدامات جدّی طی سال‌های اخیر است. یکی از اهرم‌هایی که در مسیر عادی‌سازی روابط میان جامعه عربی و صهیونیستی در حال پیاده‌سازی است، دیپلماسی پزشکی و درمان اعراب در سرزمین‌های اشغالی است. درمان بیماری‌هایی خاص، با توجه به جنس انسان دوستانه کارهای پزشکی و درمانی، فرصتی بسیار عالی برای احساس نزدیکی میان جوامع و حساسیت‌زدایی در مسیر تحقق سازش بزرگ است.

در این خصوص اخیراً لوین وزیر گردشگری رژیم صهیونیستی در سخنانی اظهار داشت: «هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ایم که شاهد سفر گردشگران از کشورهای حوزه خلیج‌فارس به اسرائیل باشیم، اما می‌توانیم از طریق درمان‌های پزشکی با استفاده از علم و اطلاعات موجود برای نجات جان گردشگرانی از این کشورها در ازای بهره‌مند شدن از پرداخت‌های مالی آنان اقدام کنیم و بدین ترتیب، قطعاً اولین مرحله را درراه تقویت روابط دو طرف خواهیم برداشت.

هم‌چنین بر اساس نوشته‌ی روزنامه صهیونیستی یدیعوت احرونوت درگذشته گزارش‌هایی از سوی منابع عبری و غربی با موضوع پدیده گردشگری درمانی و سفر افراد ثروتمند از برخی از کشورهای حوزه خلیج‌فارس و افرادی از خاندان حاکم در برخی از این کشورها به سرزمین‌های اشغالی به‌منظور درمان در بیمارستان‌های اسرائیلی در سایه سانسور خبری شدید منتشرشده بود.

هم‌چنین اخیراً اساف گیبور تحلیلگر مطرح روزنامه صهیونیستی معاریو در گزارشی نوشت: «مهم‌ترین علائم عادی‌سازی روابط میان دو طرف، در گردشگری پزشکی یا توریسم درمانی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در اسرائیل تا فعالیت شرکت‌های اسرائیلی در بازارهای کشورهای عربی است.» وی در این گزارش فاش کرد ساکنان کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس به ویژه افرادی از خانواده‌های سلطنتی و ثروتمندان به قبرس می‌آیند و از آنجا عازم تل‌آویو می‌شوند؛ برخی طرف‌های صهیونیستی ویژه هستند که هماهنگی این سفرها را انجام می‌دهند. به عنوان نمونه به سفر یکی از زنان خانواده سلطنتی بحرین اشاره شده که اخیراً به قبرس و از آنجا به فرودگاه بن‌گورین آمده و مستقیماً به بیمارستان رمبام در حیفا منتقل شده است. این شاهزاده ۵۰ ساله پس از انجام عملیات جراحی و بهبودی به بحرین بازگشته است.

توانایی پزشکی و علمی رژیم صهیونیستی

لازمه دیپلماسی پزشکی و توریسم درمانی، توانمندی پزشکی است. رژیم صهیونیستی در سال‌های اخیر در موضوعات علمی گوناگون در سطح غرب آسیا به پیشرفت‌های وسیعی رسیده است به گونه‌ای که در بسیاری از حوزه‌ها حتی در سطح آسیا پس از برخی کشورهای شرق این قاره چون کره جنوبی، چین و… در رتبه نخست قرار دارد. این پیشرفت علمی فرصت‌های خوبی را در اختیار رژیم صهیونیستی برای اجرای سیاست‌هایش در منطقه از طریق دیپلماسی علمی و پزشکی قرار داده است.

رژیم صهیونیستی طی سال‌های اخیر در رشته‌های گوناگون پیشرفت‌های فراوانی داشته است. بر اساس آمار منتشرشده از سوی مرکز «یو. اس. نیوز» در سال ۲۰۱۶ سه دانشگاه وایزمن، عبری اورشلیم و تل‌آویو جزو سه دانشگاه اول منطقه و بیست دانشگاه برتر آسیا قرارگرفته‌اند. بررسی آمار مرکز «یو. اس. نیوز» نکات جالب دیگری را هم افشا می‌نماید و نشان می‌دهد تل‌آویو در برخی علوم و فناوری‌ها از جمله نوروساینس، روان‌شناسی، ژنتیک و … پیشرفت‌های زیادی داشته است.

به‌طور مثال دانشگاه‌های وایزمن، عبری اورشلیم و تل‌آویو به ترتیب در رتبه‌های چهارم، پنجم و هفتم آسیا در شاخه علم نوروساینس قرار دارند. این علم که از علوم میان‌رشته‌ای و جدید است، امروزه بسیار مورد توجه مراکز نظامی قدرت‌های بزرگ چون آمریکا قرار دارد. نوروساینس یکی از علوم راهبردی است که بر روی اعصاب و مغز تمرکز دارد و به دنبال ایجاد ارتباط میان‌ مغز و سخت‌افزارهاست.

هم‌چنین بر اساس آمار منتشرشده سه دانشگاه برتر رژیم صهیونیستی در موضوعاتی چون ایمنی شناسی، میکروب شناسی، ژنتیک، مغز و اعصاب، روانشناسی و روان‌پزشکی در منطقه در رتبه‌های نخست و در آسیا جزو ۱۰ رتبه‌های برتر قرار دارند. در این حوزه‌ها تنها دانشگاه‌های شرق آسیا چون چین، کره جنوبی، هنگ‌کنگ و تایوان در برخی از موارد از رژیم صهیونیستی برتر هستند. این امر موجب شده است فرصتی طلایی‌ای در اختیار رژیم صهیونیستی به منظور دیپلماسی پزشکی و توریسم درمانی قرار گیرد.

در روان شناسی و روان درمانی در آسیا دانشگاه عبری اورشلیم در رتبه ۲، دانشگاه تل‌آویو در رتبه ۳ و دانشگاه حیفا در رتبه نهم قرار دارند. همچنین در حوزه ژنتیک و بیماری‌های روانی دانشگاه وایزمن در رتبه ۸ و دانشگاه تل‌آویو در رتبه ۱۰ آسیا قرار دارند؛ اما نکته دیگری که باید به آن توجه کرد تلاش‌های انجام‌گرفته از سوی رژیم صهیونیستی برای استفاده از این توان علمی است.

جذابیت‌های توریسم درمانی در رژیم صهیونیستی

بر اساس رتبه‌بندی ارائه شده از سوی مرکز نمایه توریسم پزشکی (medical tourism index) که آمارهای جامعی از کشورها در این حوزه ارائه نموده است، رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۱۶ رتبه سوم را کسب کرده است. رتبه‌های اول و دوم در اختیار کانادا و انگلیس است. بر اساس این رتبه ‌بندی رژیم صهیونیستی در ارائه و کیفیت امکانات و خدمات رتبه نخست، صنعت گردشگری پزشکی رتبه ۱۱ و انتخاب برای مقصد در رتبه ۴ جهانی قرار دارد.

یکی از اقداماتی که در سال‌های اخیر برای توسعه توریسم درمانی در سرزمین‌های اشغالی انجام شده، ایجاد بخش‌هایی مشخص و مجزا در مراکز درمانی برای پذیرش بیماران خارجی است. به طور نمونه بیمارستان هرتزلیا یک بخش ویژه در بیمارستان خود برای خارجی‌ها تعبیه نموده است.

بر اساس آمار ارائه شده از سوی وزارت بهداشت رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۱۳ حدود ۳۰ هزار نفر برای درمان به سرزمین‌های اشغالی سفرکرده‌اند در حالی که این رقم در ۲۰۰۶ تنها ۱۵ هزار نفر بوده است. بر اساس این گزارش گردش مالی در توریسم درمانی که نصیب صهیونیست‌ها شده است سالانه ۱۴۰ میلیون دلار است. هزینه درمان پایین، جذابیت‌های پزشکی، آب و هوای ویژه مناطق ساحلی، به توریسم درمانی تل‌آویو کمک شایانی نموده است.

هم‌چنین بر اساس گزارشی، بیشتر گردشگران پزشکی در پنج سال گذشته از اروپای شرقی، قبرس و ایالات‌متحده وارد سرزمین‌های اشغالی شده‌اند. بخش وسیعی از اعراب برای سفر به رژیم صهیونیستی و در چارچوب توریسم درمانی، از قبرس وارد فلسطین اشغالی می‌شوند. قرار گرفتن قبرس در میان سه مبدأ نخست گردشگران پزشکی، می‌تواند نشان دهنده موفق بودن تل‌آویو در تحقق سناریو عادی‌سازی روابط اعراب و صهیونیست‌ها از طریق دیپلماسی پزشکی باشد.

درمان ارزان در مقابل کیفیت بالای بیمارستان‌های دولتی و خصوصی، دلیل اصلی این سفرها ذکر شده است. به طور نمونه در گزارشی آمده است سفر درمان و عمل کلیه یک شهروند کنیا، با پذیرش بیمه‌اش تنها ۴۰ هزار دلار بوده است در حالی که در کشورش بیمه برای این عمل کمکی به وی نمی‌کرده است.

حمایت دولت از توریسم درمانی انتقادات زیادی را هم در درون رژیم صهیونیستی به همراه داشته است. به طور نمونه برخی معتقدند اتخاذ اتاق و بخش‌هایی از بیمارستان‌ها برای خارجی‌ها در حالی که برخی صهیونیست‌ها به تخت نیاز دارند قابل قبول نیست.

دیپلماسی پزشکی در خارج از سرزمین‌های اشغالی

یکی دیگر از کاربردهای دیپلماسی پزشکی به منظور تغییر وجهه و بهبود جایگاه در میان جوامع دیگر، کمک یا حمایت از انسان‌ها در بحران‌ها است. زلزله‌های بزرگ، جنگ‌ها، بیماری‌های خاص و ویژه و …بخشی از مواردی است که در این حوزه مورد توجه قرار می‌گیرد. اورشلیم‌پست در گزارشی به خوبی تلاش‌های دیپلماسی پزشکی رژیم در خارج از سرزمین‌های اشغالی را بیان نموده است؛ کمک به مجروحان جنوب سوریه، مداوای برخی از مجروحان غیرنظامی پس از جنگ نوار غزه و تهیه گزارش از آن برای تنزل جایگاه حماس در میان فلسطینیان، درمان ۴۰ کودک آواره عراقی، حضور در ساخت واکسن و کنترل بیماری ابولا در آفریقا و … .

جمع‌بندی

رژیم صهیونیستی سیاست عادی سازی روابط میان اعراب و صهیونیست‌ها را به طور جدی در سال‌های اخیر پیگیری کرده است و متأسفانه باید گفت در این خصوص به دستاوردهای مهمی هم دست یافته ؛ به گونه‌ای که دیگر درج اخبار دیدار و تماس‌های سران و شخصیت‌های کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی در رسانه‌ها به یک امری عادی بدل شده است. ارائه خدمات و درمان بیماران پزشکی یکی از این سیاست‌ها در پروژه حساسیت‌زدایی از عادی سازی روابط اعراب و تل‌آویو است که در حال تقویت است.

منبع: اندیشکده تبیین