تهران- الکوثر:  مخاطب این نامه همه ی بنی هاشم بودند، اما از طریق جناب محمدبن حنفیه این نامه را نوشتند. این نامه در منابع ما آمده است، اما در منابع تاریخی مرسوم مثل طبری و مانند آن وجود ندارد. راوی این نامه در بیشتر منابع ما امام باقر(ع) است و البته بَصائِرُ الدَّرَجاتِ الکُبْری تألیف ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار که متوفی 290 قمری در طبقه متقدم بر جناب کلینی هست، از امام صادق(ع) نیز نقل کرده است.

متن نامه به خوبی نشان می دهد که امام حسین(ع) کاملاً آگاه به سرنوشت حرکت خود بودند و به شهادت خود و کسانی که در رکاب ایشان می ماندند واقف بودند. این نامه، دو نقل دارد که البته بسیار اندک تفاوت دارد. یکی در کتاب دلائل الامامه نوشته محمد بن جریر بن رستم طبری شیعی (طبری شیعی متمایز از طبری معروف صاحب تاریخ است) آمده است که حمزه بن حمران بن اعین کوفی شیبانی (حمزه، فرزند حمران و حمران از جمله برادران جناب زراره است) در محضر امام باقر(ع) درباره خروج امام حسین(ع) و عدم همراهی محمدبن حنفیه با ایشان سخن گفت و در پی این بود که بداند علت چیست و چرا محمدبن حنفیه با امام حسین(ع) همراهی نکرد.

در این نقل امام باقر(ع) در پاسخ فرمودند: «إنّی سأحدّثک بحدیث لا تسئل عنه بعد مجلسنا هذا؛ من درباره این موضوع به تو پاسخی می دهم که پس از این جلسه دیگر در مورد آن تردید نکنی.» اما در نقل دیگری که در بَصائِرُ الدَّرَجاتِ آمده، حضرت فرمودند: «من در این باره پاسخ تو را می دهم، اما دیگر پس از این جلسه درباره آن پرسش و پیگیری نکنی.»

اگر این نقل دوم که در بَصائِرُ الدَّرَجاتِ آمده، درست باشد؛ احتمالاً نظر حضرت این بوده که به هر حال این موضوعی برای بحث، جدل و اختلاف میان شیعیان قرار نگیرد و یکی اقدام به تخطئه محمدبن حنفیه کند و یکی از ایشان دفاع کند چرا که به هر حال محمد حنفیه شخصیت محترمی بوده و برادر امام حسین(ع) و فرزند امیرالمومنین علی(ع) است گرچه در مرتبه و جایگاه امامت نبوده است. اگر نقل و معنای اول مورد نظر حضرت بوده لابد وجه آن همان است که اشاره کردم.

امام باقر(ع) فرمودند: «انّ الحسین لمّا توجه الی العراق دعا بقرطاس و کتب؛ وقتی امام حسین(ع) خواستند حرکت را از مکه به سوی عراق آغاز کنند، درخواست کاغذی کردند و نامه ای را نوشتند که متن آن بسیار کوتاه است. امام حسین(ع) نوشتند: «نامه ای است از حسین بن علی به بنی هاشم» در نقل دیگر که نقل ابن قولویه در کامل الزیارات آورده است، مخاطب حضرت در این نامه محمدبن حنفیه و همه دیگرانی است که از بنی هاشم با او پیوند و ارتباط دارند.

اگر نقل اول صحیح باشد و نامی از محمدبن حنفیه بُرده نشده باشد، شخصیتی که در رأس بنی هاشم در مدینه مانده بوده، جناب محمدبن حنفیه هستند، ولی با توجه به پرسش حمزه بن حمران که به صورت خاص درباره محمدبن حنفیه و همراهی نکردن با امام حسین(ع) و ماندنش در مدینه از امام باقر(ع) سوال کرده بود، بیشتر به نظر می رسد که نقل جناب ابن قولویه در کامل الزیارات دقیق تر باشد که نامی از محمدبن حنفیه برده شده و پاسخ مستقیم و صریح به پرسش حمزه بن حمران است.

از طرف دیگر، اگر نقل اول صحیح تر باشد، باز با توجه به قرینه سوال حمزه، روشن است که وقتی امام باقر(ع) یا طبق نقل دیگر امام صادق(ع) این پاسخ را می دهند و متن نامه امام حسین(ع) را بازگو می کنند، ارتباط با محمد بن حنفیه دارد به اعتبار اینکه بزرگ بنی هاشم بودند و در مدینه حضور داشتند.

اینکه گوینده این مطلب و کسی که حمزه بن حمران از او پرسیده و این مطلب بازگو شده، امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) بوده در اصل مطلب تفاوتی ندارد و حمزه بن حمران از جمله رابطینی است که هم از امام باقر(ع) و هم از امام صادق(ع) روایت دارد. هر چند که از نظر زمانی با امام  صادق(ع) ارتباط داشتند.

به هر حال نامه ای است از «حسین بن علی الی بنی هاشم یا الی محمدبن حنفیه» و کسانی از بنی هاشم که مرتب با ایشان هستند. متن اصل این نامه دو جمله بیشتر ندارد و هر دو گزاره ای خبری است. امام حسین(ع) فرمودند: «فانَّ من لَحِقَ بی منکم اُسْتُشْهِد؛ هر کسی به من ملحق شود، شهید می شود. و مَن تَخلَّف لم یَبْلُغ الفتحَ؛ اما هر کسی هم که از من کناره بگیرد و به من نپیوندد بداند که به پیروزی و فتح نخواهد رسید.»

یعنی از یک سو سرانجام ملحق شدن به امام حسین(ع) شهادت است. و از سوی دیگر عدم همراهی با امام حسین(ع) به پیروزی آن شخص نخواهد انجامید. پیروزی در یک معنا مقصود حضرت این است که کسی فکر نکند که اگر در مدینه بماند و مرا همراهی نکرد، پیروز است. و احتمال دیگر اینکه به شهادت اشاره باشد یعنی کسی که مرا همراهی نکند به پیروزی برخواسته از شهادت دست پیدا نخواهد کرد.

نقل دوم، ابن قولویه در کامل الزیارات است که با سند خود آورده و نقل معتبری می باشد، آنجا یک کلمه ای اضافه دارد «أَمّا بَعدُ فَاِنَّ مَنْ لَحِقَ بِی اسْتُشْهِدَ، وَمَنْ لَمْ یَلْحَقْ بِی لَمْ یُدْرِکِ الفَتْحَ؛ کسی که به من ملحق شود، شهید می شود و کسی هم که به من ملحق نشود، به فتح و پیروزی نخواهد رسید.» نقل ابن قولویه تفاوت چندانی ندارد جز در اختلاف تعبیرها ولی در نقل سوم که محمد بن حسن بن فروخ صفار در بَصائِرُ الدَّرَجاتِ آورده است، همین عبارت آمده، اما با یک کلمه اضافه «فانَّ من لَحِقَ بی منکم اُسْتُشْهِد مَعِی؛ هر کسی به من محلق شود، همراه من شهید خواهد شد.» این عبارت روشن تر می رساند که امام به سرانجام شهادت خود اشاره می فرمایند.

به هر ترتیب اگر قید مَعِی باشد یا نباشد، روشن است که امام وقتی این جمله را می نویسند که هر کسی همراه من شود به شهادت می رسد، نشان دهنده آگاهی حضرت از سرانجام حرکتشان می باشد. در برخی از نقل ها در پایان نامه حضرت کلمه «والسلام» نیز آمده است.

امام حسین(ع) این نامه را از مکه برای بنی هاشم در مدینه نوشتند، طبق نقل این امر باعث شد که گروهی از بنی هاشم از جمله عموزادگان برای پیوستن به امام حسین(ع) روانه شوند. محمدبن حنفیه نیز از مدینه به سوی امام حرکت کرد منتها با این قصد که امام را از تصمیم خود باز بدارد، اما موفق نشد.

این نامه امام حسین(ع) به بنی هاشم مهم است به این دلیل که دلالت روشنی بر علم و آگاهی امام حسین(ع) به سرانجام حرکت خود دارد، علمی که امام حسین(ع) در مکه بروز دادند ولو در مکان و مناسبت های مختلف سرانجام حرکت را پیش بینی کرده و بر زبان آورده بودند و شواهد آن متعدد است؛ اما چنین نبود که در میانه راه وقتی خبر کنار کشیدن کوفیان و شهادت مسلم به او رسیده باشد، امام متوجه شده باشند که سرانجام این حرکت پیروزی نیست بلکه حضرت در مکه و در نامه ای که برای بنی هاشم نوشتند، اشاره به سرنوشت خود و یارانشان کردند. (منبع سایت شفقنا)

همچنین بخوانید:

تحلیل و بررسی نامه های امام حسین(ع) به معاویه : قسمت اول
تحلیل و بررسی نامه های امام حسین(ع) به معاویه : قسمت دوم
تحلیل و بررسی نامه های امام حسین (ع) به معاویه : قسمت سوم
تحلیل و بررسی نامه های امام حسین(ع) به معاویه: قسمت چهارم
تحلیل و بررسی نامه های امام حسین(ع) به معاویه : قسمت پنجم
تحلیل و بررسی نامه های امام حسین(ع) به معاویه: قسمت ششم