تهران- الکوثر: محتوای سوره قلم، دلداری پیامبر(ص) در مقابل تهمت‌های مشرکان و دعوت به صبر و نهی او از پیروی مشرکان و یادآوری عذاب مشرکان در روز قیامت است. از آیات مشهور این سوره، آیه «و ان یکاد» و آیه خُلق عظیم است که پیامبر(ص) را دارای اخلاقی والا معرفی می‌کند. در روایات آمده است هر کس سوره قلم را در نماز واجب یا مستحب بخواند،‌ از فقر و فشار قبر در امان خواهد بود.

علت نامگذاری

این سوره به دلیل اینکه با کلمه «‌قلم‌» آغاز می‌شود و خداوند به قلم و آنچه می‌نویسند، سوگند یاد کرده، قلم نام گرفته است. همچنین چون با حرف مقطعه «ن» شروع می‌شود، نام دیگرش نون‌ یا نون و القلم‌ است.

ترتیب و محل نزول

سوره قلم جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول دومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و هشتمین سوره است و در جزء ۲۹ قرآن جای دارد.

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره قلم ۵۲ آیه، ۳۰۱ کلمه و ۱۲۸۸ حرف دارد و از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصّلات و در حدود نصف حِزب قرآن است. این سوره با حروف مقطعه و سوگند آغاز می‌شود. این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.

محتوا

مفاهیم این سوره را می‌توان در موضوعات زیر دسته‌بندی کرد:

ذکر صفات ويژۀ پیامبر(ص) و تأکید بر اخلاق برجستۀ ایشان،

ذکر صفات زشت مشرکان و دشمنان پیامبر(ص)،

داستان «اصحاب الجنّة» و هشدار به مشرکان،

یادآوری قیامت و عذاب‌های مشرکان،

دستور به صبر و استقامت و مقاومت به پیامبر (ص) در برابر مشرکان و نهی از پیروی از مشرکان.

روایت‌های تاریخی

داستان اصحاب الجنة (آیه ۱۷ـ۳۳)

سوره قلم از آیه هفدهم به بعد، حکایت عده‌ای ثروتمند را روایت می‌کند که باغ سرسبز و خرمی در یمن داشتند. آن باغ از آنِ پیرمردی بود که به اندازه نیازش از آن استفاده می‌کرد و اضافه محصولش را به نیازمندان می‌داد. پس از مرگش، فرزندان او،‌ تصمیم گرفتند که همه سود حاصل از باغ را برای خود بردارند و مستمندان را از آن باغ محروم کنند. بر اثر بخل ورزیدن آنها، شبی بر اثر صاعقه، باغ آتش گرفت و از آن چیزی به جا نماند. یکی از برادران، آنان را به خدا دعوت کرد و آنان از رفتار خود پشیمان شدند و توبه کردند. آیه ۳۳ در پایان این داستان یادآوری می‌کند که غرور و از یاد بردن نیازمندان چنین عاقبتی در پی دارد.

آیات مشهور

«وَإِن یکادُ الَّذِینَ کفَرُوا لَیزْلِقُونَک بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکرَ وَیقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ ﴿۵۱﴾ وَمَا هُوَ إِلَّا ذِکرٌ لِّلْعَالَمِینَ» (آیه ۵۱ـ۵۲)

ترجمه: و آنان که کافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزی نمانده بود که تو را چشم بزنند، و می‌گفتند: او واقعاً دیوانه‌ای است، و حال آنکه [قرآن] جز تذکاری برای جهانیان نیست.

وَإِنَّک لَعَلَیٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ (آیه ۴)

ترجمه: و به راستی که تو را خلق و خویی والاست

در تفسیر این آیه آمده است این آیه اگرچه نیکوبودن اخلاق رسول خدا(ص) را می‌ستاید، بیشتر به اخلاق پسندیده اجتماعی او نظر دارد؛ اخلاقی که مربوط به معاشرت است، مثل استواری بر حق، صبر در مقابل آزارِ مردم و خطاکاری‌ها و عفو و گذشت از آنان، سخاوت، مدارا، تواضع و سایر موارد.[۱۰] علامه طباطبایی در انتهای جلد ششم تفسیر المیزان، ۱۸۳ روایت درباره اوصاف جسمی و روحی و اخلاقی پیامبر(ص) نقل می‌کند و گاه به شرح آنها می‌پردازد.[۱۱] در این روایات از جمله آمده است هیچ چیز رسول خدا را از تلاوت قرآن باز نمی‌داشت مگر جنابت.[۱۲]

فضیلت و خواص

از امام صادق(ع) روایت شده است هر کس سوره قلم را در نماز واجب یا مستحب بخواند،‌ خداوند او را از فقر در امان نگه می‌دارد و از فشار قبر در امان خواهد بود.[۱۳] در روایت دیگری آمده است ثواب قرائت آن معادل اجر کسانی است که خداوند صبر (یا خِرَد) آنان را بزرگ داشته است. همچنین گفته شده است اگر این سوره را بر چیزی نوشته و بر دندان آسیب‌دیده بگذارند، درد دندان در همان لحظه آرام می‌گیرد.[۱۴]

متن و ترجمه سوره 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ

ن ۚ وَالْقَلَمِ وَمَا یسْطُرُونَ ﴿۱﴾ مَا أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّک بِمَجْنُونٍ ﴿۲﴾ وَإِنَّ لَک لَأَجْرًا غَیرَ مَمْنُونٍ ﴿۳﴾ وَإِنَّک لَعَلَیٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ ﴿۴﴾ فَسَتُبْصِرُ وَیبْصِرُونَ ﴿۵﴾ بِأَییکمُ الْمَفْتُونُ ﴿۶﴾ إِنَّ رَبَّک هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ ﴿۷﴾ فَلَا تُطِعِ الْمُکذِّبِینَ ﴿۸﴾ وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیدْهِنُونَ ﴿۹﴾ وَلَا تُطِعْ کلَّ حَلَّافٍ مَّهِینٍ ﴿۱۰﴾ هَمَّازٍ مَّشَّاءٍ بِنَمِیمٍ ﴿۱۱﴾ مَّنَّاعٍ لِّلْخَیرِ مُعْتَدٍ أَثِیمٍ ﴿۱۲﴾ عُتُلٍّ بَعْدَ ذَٰلِک زَنِیمٍ ﴿۱۳﴾ أَن کانَ ذَا مَالٍ وَبَنِینَ ﴿۱۴﴾ إِذَا تُتْلَیٰ عَلَیهِ آیاتُنَا قَالَ أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ ﴿۱۵﴾ سَنَسِمُهُ عَلَی الْخُرْطُومِ ﴿۱۶﴾ إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ کمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَیصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِینَ ﴿۱۷﴾ وَلَا یسْتَثْنُونَ ﴿۱۸﴾ فَطَافَ عَلَیهَا طَائِفٌ مِّن رَّبِّک وَهُمْ نَائِمُونَ ﴿۱۹﴾ فَأَصْبَحَتْ کالصَّرِیمِ ﴿۲۰﴾ فَتَنَادَوْا مُصْبِحِینَ ﴿۲۱﴾ أَنِ اغْدُوا عَلَیٰ حَرْثِکمْ إِن کنتُمْ صَارِمِینَ ﴿۲۲﴾ فَانطَلَقُوا وَهُمْ یتَخَافَتُونَ ﴿۲۳﴾ أَن لَّا یدْخُلَنَّهَا الْیوْمَ عَلَیکم مِّسْکینٌ ﴿۲۴﴾ وَغَدَوْا عَلَیٰ حَرْدٍ قَادِرِینَ ﴿۲۵﴾ فَلَمَّا رَأَوْهَا قَالُوا إِنَّا لَضَالُّونَ ﴿۲۶﴾ بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ ﴿۲۷﴾ قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُل لَّکمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ ﴿۲۸﴾ قَالُوا سُبْحَانَ رَبِّنَا إِنَّا کنَّا ظَالِمِینَ ﴿۲۹﴾ فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَیٰ بَعْضٍ یتَلَاوَمُونَ ﴿۳۰﴾ قَالُوا یا وَیلَنَا إِنَّا کنَّا طَاغِینَ ﴿۳۱﴾ عَسَیٰ رَبُّنَا أَن یبْدِلَنَا خَیرًا مِّنْهَا إِنَّا إِلَیٰ رَبِّنَا رَاغِبُونَ ﴿۳۲﴾ کذَٰلِک الْعَذَابُ ۖ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَکبَرُ ۚ لَوْ کانُوا یعْلَمُونَ ﴿۳۳﴾ إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ ﴿۳۴﴾ أَفَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِینَ کالْمُجْرِمِینَ ﴿۳۵﴾ مَا لَکمْ کیفَ تَحْکمُونَ ﴿۳۶﴾ أَمْ لَکمْ کتَابٌ فِیهِ تَدْرُسُونَ ﴿۳۷﴾ إِنَّ لَکمْ فِیهِ لَمَا تَخَیرُونَ ﴿۳۸﴾ أَمْ لَکمْ أَیمَانٌ عَلَینَا بَالِغَةٌ إِلَیٰ یوْمِ الْقِیامَةِ ۙ إِنَّ لَکمْ لَمَا تَحْکمُونَ ﴿۳۹﴾ سَلْهُمْ أَیهُم بِذَٰلِک زَعِیمٌ ﴿۴۰﴾ أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ فَلْیأْتُوا بِشُرَکائِهِمْ إِن کانُوا صَادِقِینَ ﴿۴۱﴾ یوْمَ یکشَفُ عَن سَاقٍ وَیدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلَا یسْتَطِیعُونَ ﴿۴۲﴾ خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ۖ وَقَدْ کانُوا یدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ وَهُمْ سَالِمُونَ ﴿۴۳﴾ فَذَرْنِی وَمَن یکذِّبُ بِهَٰذَا الْحَدِیثِ ۖ سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیثُ لَا یعْلَمُونَ ﴿۴۴﴾ وَأُمْلِی لَهُمْ ۚ إِنَّ کیدِی مَتِینٌ ﴿۴۵﴾ أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْرًا فَهُم مِّن مَّغْرَمٍ مُّثْقَلُونَ ﴿۴۶﴾ أَمْ عِندَهُمُ الْغَیبُ فَهُمْ یکتُبُونَ ﴿۴۷﴾ فَاصْبِرْ لِحُکمِ رَبِّک وَلَا تَکن کصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَیٰ وَهُوَ مَکظُومٌ ﴿۴۸﴾ لَّوْلَا أَن تَدَارَکهُ نِعْمَةٌ مِّن رَّبِّهِ لَنُبِذَ بِالْعَرَاءِ وَهُوَ مَذْمُومٌ ﴿۴۹﴾ فَاجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ الصَّالِحِینَ ﴿۵۰﴾ وَإِن یکادُ الَّذِینَ کفَرُوا لَیزْلِقُونَک بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکرَ وَیقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ ﴿۵۱﴾ وَمَا هُوَ إِلَّا ذِکرٌ لِّلْعَالَمِینَ ﴿۵۲﴾
 

به نام خداوند رحمتگر مهربان

سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند، (۱) [که] تو، به لطف پروردگارت، دیوانه نیستی. (۲) و بی‌گمان، تو را پاداشی بی‌منت خواهد بود. (۳) و راستی که تو را خویی والاست (۴) به زودی خواهی دید و خواهند دید، (۵) [که] کدام یک از شما دستخوش جنونید. (۶) پروردگارت خود بهتر می‌داند چه کسی از راه او منحرف شده، و [هم] او به راه یافتگان داناتر است. (۷) پس، از دروغ‌زنان فرمان مبر. (۸) دوست دارند که نرمی کنی تا نرمی نمایند. (۹) و از هر قسم خورنده فرو مایه‌ای فرمان مبر: (۱۰) [که] عیب‌جوست و برای خبرچینی گام برمی‌دارد، (۱۱) مانع خیر، متجاوز، گناه پیشه، (۱۲) گستاخ، [و] گذشته از آن زنازاده است، (۱۳) به صرف اینکه مالدار و پسردار است، (۱۴) چون آیات ما بر او خوانده شود، گوید: افسانه‌های پیشینیان است. (۱۵) زودا که بر بینی‌اش داغ نهیم [و رسوایش کنیم]. (۱۶) ما آنان را همان گونه که باغداران را آزمودیم، مورد آزمایش قرار دادیم، آنگاه که سوگند خوردند که صبح برخیزند و [میوه] آن [باغ] را حتماً بچینند. (۱۷) و[لی] ان شاء الله نگفتند. (۱۸) پس در حالی که آنان غنوده بودند، بلایی از جانب پروردگارت بر آن [باغ] به گردش در آمد. (۱۹) و [باغ،] آفت زده [و زمین بایر] گردید. (۲۰) پس [باغداران] بامدادان یکدیگر را صدا زدند، (۲۱) که: اگر میوه می‌چینید، بامدادان به سوی کشت خویش روید. (۲۲) پس به راه افتادند و آهسته به هم می‌گفتند (۲۳) که: امروز نباید در باغ بینوایی بر شما در آید. (۲۴) و صبحگاهان در حالی که خود را بر منع [بینوایان] توانا می‌دیدند، رفتند. (۲۵) و چون [باغ] را دیدند، گفتند: قطعاً ما راه گم کرده‌ایم. (۲۶) [نه] بلکه ما محرومیم. (۲۷) خردمندترینشان گفت: آیا به شما نگفتم: چرا خدا را به پاکی نمی‌ستایید؟ (۲۸) گفتند: پروردگارا، تو را به پاکی می‌ستاییم، ما واقعاً ستمگر بودیم. (۲۹) پس بعضی‌شان رو به بعضی دیگر آوردند و همدیگر را به نکوهش گرفتند. (۳۰) گفتند:ای وای بر ما که سرکش بوده‌ایم (۳۱) امید است که پروردگار ما بهتر از آن را به ما عوض دهد، زیرا ما به پروردگارمان مشتاقیم. (۳۲) عذاب [دنیا] چنین است، و عذاب آخرت، اگر می‌دانستند قطعاً بزرگتر خواهد بود. (۳۳) برای پرهیزگاران، نزد پروردگارشان باغستان‌های پر ناز و نعمت است. (۳۴) پس آیا فرمانبرداران را چون بدکاران قرار خواهیم داد؟ (۳۵) شما را چه شده؟ چگونه داوری می‌کنید؟ (۳۶) یا شما را کتابی هست که در آن فرا می‌گیرید، (۳۷) که هر چه را برمی‌گزینید، برای شما در آن خواهد بود؟ (۳۸) یا اینکه شما تا روز قیامت [از ما] سوگندهایی رسا گرفته‌اید که هر چه دلتان خواست حکم کنید؟ (۳۹) از آنان بپرس: کدامشان ضامن این [ادعا]یند؟ (۴۰) یا شریکانی دارند؟ پس اگر راست می‌گویند شریکانشان را بیاورند. (۴۱) روزی که کار، زار [و رهایی دشوار] شود و به سجده فرا خوانده شوند و در خود توانایی نیابند. (۴۲) دیدگانشان به زیر افتاده، خواری آنان را فرو می‌گیرد، در حالی که [پیش از این] به سجده دعوت می‌شدند و تندرست بودند. (۴۳) پس مرا با کسی که این گفتار را تکذیب می‌کند واگذار. به تدریج آنان را به گونه‌ای که در نیابند [گریبان] خواهیم گرفت، (۴۴) و مهلتشان می‌دهم، زیرا تدبیر من [سخت] استوار است. (۴۵) آیا از آنان مزدی درخواست می‌کنی، و آنان خود را زیر بار تاوان، گرانبار می‌یابند؟ (۴۶) یا [علم] غیب پیش آنهاست و آنها می‌نویسند؟ (۴۷) پس در [امتثال] حکم پروردگارت شکیبایی ورز، و مانند همدم ماهی [یونس] مباش، آنگاه که اندوه‌زده ندا درداد. (۴۸) اگر لطفی از جانب پروردگارش تدارک [حال] او نمیکرد، قطعاً نکوهش شده بر زمین خشک انداخته می‌شد. (۴۹) پس پروردگارش وی را برگزید و از شایستگانش گردانید. (۵۰) و آنان که کافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزی نمانده بود که تو را چشم بزنند، و می‌گفتند: او واقعاً دیوانه‌ای است. (۵۱) و حال آنکه [قرآن] جز تذکاری برای جهانیان نیست. (۵۲)

همچنین بخوانید:
فضیلت تلاوت سوره جن
انسان ؛ سوره ای در وصف ابرار
کافرون؛ سوره ای در وصف کافران و بت پرستان
سرانجام مال اندوزان و عیب جویان در سوره همزه
نصر؛ سوره ای که مومن را از آتش جهنم بیمه می کند
ناس؛ سوره ای محبوب‌نزد خداوند
نبأ؛ سوره ای که سرگذشت «متقین» را در قیامت بیان می‌کند
نازعات؛ سوره ای که به واقعه دحوالارض اشاره می کند
مطففین؛ سوره ای که به کم فروشان اشاره دارد
مسد، سوره ای با سه نام
ماعون؛ سوره ای که به زکات اشاره دارد
ایلاف ؛ سوره ای که از همبستگی قریش سخن می‌گوید
لیل،سوره ای که به شب قسم خورده است
قدر؛ سوره ای که به هزار بار خواندن آن توصیه شده است
سوره فیل، روایت مرغان ابابیل
فجر؛ سوره ای که به سوره امام حسین(ع) شهرت دارد
فلق، سوره ای برای در امان ماندن از شر شیطان و حسودان
عصر؛ سوره ای که به ولایت امام علی (ع) اشاره دارد

آخرین اخبار جهان و منطقه را در الکوثر فارسی پیگیری کنید
جدیدترین خبرها  را در کانال تلگرامی الکوثرفارسی بخوانید: (کلیک کنید)
اینستاگرام instagram.com/alkawthar.tv
از صفحات دین و زندگی و ندای نور الکوثر فارسی دیدن کنید
آموزش سوره های قرآن ویژه کودکان
صفحه ادعیه و زیارات  الکوثر فارسی
از صفحه گردشگری الکوثر فارسی دیدن کنید
صفحه آشپزی غذاهای عربی الکوثر فارسی