رجعت چیست؟

 رجعت از جمله باور‌های شیعیان است که به معنای بازگشت به سوی دنیا پس از مرگ و پیش از آخرت است. رجعت کمی بعد از ظهور امام زمان و پیش از شهادت ایشان اتفاق خواهد افتاد. این بازگشت مختص مومنان خالص و مشرکان محض است.

فلسفه رجعت چیست؟

با توجه به آنچه از روایات اسلامی استفاده می‌شود، رجعت جنبه همگانی ندارد، بلکه اختصاص به مؤمنان صالح‌العملی دارد که در یک مرحله عالی از ایمان قرار دارند و همچنین کفار ستمگری که در مرحله منحطی از کفر و ظلم قرار دارند؛ چنین به نظر می‌رسد که بازگشت مجدد این دو گروه به زندگی دنیا به منظور تکمیل یک حلقه تکاملی گروه اول و چشیدن کیفر دنیوی گروه دوم است.

به تعبیر دیگر گروهی از مؤمنان خالص که در مسیر تکامل معنوی با موانع در زندگی خود روبرو شده‌اند و تکامل آن‌ها ناتمام مانده‌است، حکمت الهی ایجاب می‌کند که سیر تکاملی خود را از طریق بازگشت مجدد به این جهان ادامه دهند، شاهد و ناظر حکومت جهانی حق و عدالت باشند و در بنای این حکومت شرکت جویند، چرا که شرکت در تشکیل چنین حکومتی از بزرگترین افتخارات است و برعکس، گروهی از منافقان و جباران سرسخت علاوه بر کیفر خاص خود در رستاخیز باید مجازات‌هایی در این جهان، نظیر آنچه اقوام سرکشی مانند فرعونیان و عاد و ثمود و قوم لوط دیدند ببینند، و تنها راه آن رجعت است.

چنانکه امام جعفر صادق (ع) در حدیثی می‌فرماید:" رجعت عمومی نیست بلکه جنبه خصوصی دارد، تنها گروهی بازگشت می‌‏کنند که ایمان خالص یا شرک خالص دارند. "

زمان وقوع رجعت

بر اساس روایات، رجعت با اندک فاصله‌ای بعد از ظهور امام زمان (عج) و پیش از شهادت ایشان و برپا شدن قیامت واقع خواهد شد.

امام صادق (ع) در این باره فرموده اند: «چون زمان قیام قائم (عج) فرا رسد در ماه جمادی الآخر و ده روز از ماه رجب چنان بارانی ببارد که مردم مانند آن را ندیده باشند، سپس خداوند به سبب آن باران گوشت و استخوان مؤمنان را در قبرهایشان برویاند،و گرد و غبار موهایشان را می‌تکانند»

شاخصه و ویژگی‌های رجعت کنندگان

براساس روایات، گروه پیامبران (ع)، امامان معصوم (ع)، مؤمنان خالص و نیز کفار خالص، جزء کسانی‌ هستند که در زمان رجعت، به این دنیا باز می‌گردند.

 روایاتی که بطور عام از بازگشت پیامبران و ائمه (علیهم السلام) سخن به میان آورده‌اند مثل کلام امام صادق (ع) که در تفسیر آیه قرآن فرمود:" به خدا سوگند این آیه در زمان رجعت عملی خواهند شد آیا نمی‌دانید که پیامبران (علیهم السلام) در دنیا یاری نشدند و کشته شدند و نیز ائمه (علیهم السلام) کشته شدند، اما این یاری و پیروزی در رجعت تحقق خواهند یافت. "

نخسین رجعت کننده کیست؟

بر اساس روایات اولین رجعت کننده حضرت امام حسین (ع) است.

خود آن حضرت در این باره فرموده اند: «من نخستین کسی هستم که زمین شکاف می‌خورد و از آن بیرون می‌آیم و این همزمان است با رجعت امیرالمؤمنین (ع) و قیام قائم ما (عج)» امام صادق (ع) نیز در این باره فرموده اند: «نخستین کسی که به دنیا برمی گردد، حسین بن علی (ع) است، او چندان فرمانروایی می‌کند که بر اثر پیری، ابروانش بر روی چشمانش فرو می‌افتد»

چه کسانی رجعت می‌کنند؟

با توجه به روایات مشخص می‌شود که مومنین محض و کافران محض رجعت خواهند کرد.

در روایات به طور خاص از این افراد به عنوان رجعت کنندگان یاد شده است:

امام حسین (ع) به عنوان اولین رجعت کننده.

امام علی (ع) که رجعت‌های متعددی برای ایشان ذکر شده است.

ائمه معصومین (ع) به صورت خصوصی به برخی از یاران خود بشارت رجعت داده اند از جمله سلمان فارسی، مقداد بن اسود، جابر‌بن عبدالله انصاری، ابود‌جانه انصاری، مالک اشتر، مفضل بن عمر، حمران بن اعین، داود رقّی و مؤمن طاق

یاران انبیای پیشین از جمله ۱۵ نفر از قوم موسی (ع)، ۷ تن از اصحاب کهف، یوشع وصی حضرت موسی (ع)، مؤمن آل فرعون و...

انبیای گذشته

حضرت محمد (ص) که به همراه ائمه معصومین (ع) رجعت می‌کنند.

رجعت برخی منافقین و کفار

رجعت چقدر طول می‌کشد؟

نتیجه‌ای که از بررسی روایات به دست می‌آید این است که رجعت هنگام ظهور امام زمان (عج) آغاز شده و تا قبل از قیامت و رستاخیز کبری ادامه خواهد داشت.

رجعت در آیات قرآن

برخی از آیات قرآن به وقوع رجعت در آینده اشاره کرده است. در آیه ۸۲ و ۸۳ سوره نمل می‌خوانیم:

«وَ إِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کَانُوا بِآیَاتِنَا لَا یُوقِنُونَ. وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیَاتِنَا فَهُمْ یُوزَعُونَ»

«و هنگامی که فرمان عذاب آن‌ها رسد (و در آستانه رستاخیز قرار گیرند) جنبنده‌ای را از زمین برای آن‌ها خارج می‌کنیم که با آنان تکلم می‌کند (و می‌گوید) که مردم به آیات ما ایمان نمی‌آوردند. (به خاطر آور) روزی را که ما از هر امّتی، گروهی را از کسانی که آیات ما را تکذیب می‌کردند محشور می‌کنیم؛ و آن‌ها را نگه می‌داریم تا به یکدیگر ملحق شوند!»

بر اساس نظر بزرگان دین این آیه به مساله رجعت و بازگشت گروهی از بدکاران و نیکوکاران به همین دنیا در آستانه رستاخیز اشاره دارد.

برخی از آیات قرآن نیز به وقوع حوادثی در امت‌های پیشین اشاره می‌کند که در واقع نوعی رجعت به حساب می‌آید:

آیه ۲۵۹ سوره بقره:

«أَوْ کَالَّذِی مَرَّ عَلَىٰ قَرْیَةٍ وَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىٰ یُحْیِی هَٰذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا ۖ. فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ ۖ. قَالَ کَمْ لَبِثْتَ ۖ. قَالَ لَبِثْتُ یَوْمًا أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ ۖ. قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَىٰ طَعَامِکَ وَشَرَابِکَ لَمْ یَتَسَنَّهْ ۖ. وَانْظُرْ إِلَىٰ حِمَارِکَ وَلِنَجْعَلَکَ آیَةً لِلنَّاسِ ۖ. وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ کَیْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَکْسُوهَا لَحْمًا ۚ. فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»

«یا همانند کسی که از کنار یک آبادی (ویران شده) عبور کرد، در حالی که دیوار‌های آن، به روی سقف‌ها فرو ریخته بود، (و اجساد و استخوان‌های اهل آن در هر سو پراکنده بود؛ او با خود) گفت: «چگونه خدا این‌ها را پس از مرگ، زنده می‌کند؟!» (در این هنگام) خدا او را یکصد سال میراند؛ سپس زنده کرد؛ و به او گفت: «چه‌قدر درنگ کردی؟» گفت: «یک روز؛ یا بخشی از یک روز.» فرمود: «نه، بلکه یکصد سال درنگ کردی! نگاه کن به غذا و نوشیدنی خود (که همراه داشتی، با گذشت سالها) هیچ‌گونه تغییر نیافته است! (خدایی که یک چنین مواد فاسدشدنی را در طول این مدت، حفظ کرده، بر همه چیز قادر است!)، ولی به الاغ خود نگاه کن (که چگونه از هم متلاشی شده! این زنده شدن تو پس از مرگ، هم برای اطمینان خاطر توست، و هم) برای اینکه تو را نشانه‌ای برای مردم (در مورد معاد) قرار دهیم. (اکنون) به استخوان‌ها (ی مرکب سواری خود نگاه کن که چگونه آن‌ها را برداشته، به هم پیوند می‌دهیم، و گوشت بر آن می‌پوشانیم!» هنگامی که (این حقایق) بر او آشکار شد، گفت: «می‌دانم خدا بر هر کاری توانا است.

آیه ۲۴۳ سوره بقره:

«أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیَاهُمْ ۚ. إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَشْکُرُونَ»

«آیا ندیدی جمعیتی را که از ترس مرگ، از خانه‌های خود فرار کردند؟ و آنان، هزار‌ها نفر بودند (که به بهانه بیماری طاعون، از شرکت در میدان جهاد خودداری کردند). خداوند به آن‌ها گفت: بمیرید! (و به همان بیماری، که آن را بهانه قرار داده بودند، مردند.) سپس خدا آن‌ها را زنده کرد؛ (و ماجرای زندگی آن‌ها را درس عبرتی برای آیندگان قرار داد.) خداوند نسبت به بندگان خود احسان می‌کند؛ ولی بیشتر مردم، شکر (او را) بجا نمی‌آورند.»

آیه ۵۵ و ۵۶ سوره بقره:

«وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَىٰ لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّىٰ نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْکُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنْتُمْ تَنْظُرُونَ. ثُمَّ بَعَثْنَاکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»

«و (نیز به یاد آورید) هنگامی را که گفتید: «ای موسی! ما هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد؛ مگر اینکه خدا را آشکارا (با چشم خود) ببینیم!» پس صاعقه شما را گرفت؛ در حالی که تماشا می‌کردید. سپس شما را پس از مرگتان، حیات بخشیدیم؛ شاید شکر (نعمت او را) بجا آورید.»

آیه ۷۳ سوره بقره:

«فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا ۚ. کَذَٰلِکَ یُحْیِی اللَّهُ الْمَوْتَىٰ وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»

بیشتر بدانید: نشانه های منتظر واقعی امام زمان (عج)

«سپس گفتیم: «قسمتی از گاو را به مقتول بزنید! (تا زنده شود، و قاتل را معرفی کند.) خداوند این‌گونه مردگان را زنده می‌کند؛ و آیات خود را به شما نشان می‌دهد؛ شاید اندیشه کنید!»»

رجعت در روایات

امام باقر (ع): «روز‌های خدا سه تاست؛ روزی که قائم (عج) قیام می‌کند و روز رجعت و روز قیامت.»

 امام صادق (ع): «به خدا سوگند که روز‌ها و شب‌ها به سر نیاید تا آن که خداوند مردگان را زنده کند و زندگان را بمیراند و حق را به اهلش بازگرداند و دین برگزیده خود را بر پای دارد و بر جهان حاکم گرداند»

امام صادق (ع): «خداوند هیچ پیامبری را از حضرت آدم تا خاتم مبعوث نکرد، مگر اینکه به دنیا باز می‌گردند، دین را یاری کنند و با دشمنان بجنگند»

امام رضا (ع): «رجعت حقیقت دارد. در میان امت‌های پیشین نیز وجود داشته و قرآن از آن سخن به میان آورده و رسول خدا (ص) فرموده است: هر چه در امت‌های گذشته بوده در میان این امت نیز عیناً و مو به مو پیش خواهد آمد»

رجعت در کلام بزرگان وعلما

علامه طباطبایی، «رجعت از مراتب روز قیامت است. اگر چه در کشف و ظهور، پایین‌تر از قیامت است و دلیل پایین‌تر بودن آن از قیامت، عبارت است از امکان راه یافتن فساد و شر در آن (فی الجمله)؛ به خلاف قیامت (که هیچ گونه فساد و شری در آن راه نخواهد یافت) و به همین دلیل، روز ظهور حضرت مهدی (عج) نیز گاه ملحق به قیامت شده است؛ به خاطر ظهور و غلبه تامه حق؛ اگر چه روز ظهور حضرت نیز پایین‌تر از روز رجعت است.»

علماء شیعه عمدتا احادیث رجعت را متواتر دانسته‌اند و در فراز‌های مختلف در این زمینه مطالبی را مطرح کرده‌اند چنانکه "شیخ حر عاملی (ره) "

ضمن بیان بیش از ششصد حدیث و بیش از شصت آیه می‌گوید: "هیچ شکی نیست که این احادیث به تواتر معنوی رسیده‌است، زیرا برای کسی که قلبش از شبهه و تقلید پاک باشد موجب یقین و قطع می‌شود. "

همچنین او در مورد برخی احادیث در کتب متاخرین شیعه در مورد رجعت چنین گفته‌است:" رساله هائی در رجعت از بعض متاخرین دیدم که حدیث‌های دیگری داشت، ولی چون مشتمل بر مطالب غریبی بود - که غالب مردم در اولین وهله منکر می‌شوند - آن‌ها را نقل نکردم. با اینکه همان مطالب هم از قدرت خدا بیرون نیست. "

"سید مرتضی (ره) " از دیگر علمای شیعه است که در این زمینه می‌گوید: "خداوند متعال بعد از ظهور حضرت مهدی (عج) ، گروهی از کسانی که قبلا از دنیا رفته‌اند به این جهان بازمی‌گرداند، تا در ثواب و افتخارات یاری او و مشاهده حکومت حق بر سراسر جهان شرکت جویند، و نیز گروهی از دشمنان سرسخت را بازمی‌گرداند تا از آن‌ها انتقام گیرد... دلیل بر صحت این مذهب این است که هیچ عاقلی نمی‌تواند قدرت خدا را بر این امر انکار کند چرا که این مساله محالی نیست، در حالی که بعضی از مخالفین ما چنان این موضوع را انکار می‌کنند که گویی آن را محال و غیر ممکن می‌شمرند... دلیل بر اثبات این عقیده اجماع امامیه‌است، زیرا احدی از آن‌ها با این عقیده مخالفت نکرده‌است. "

همچنین "علامه مجلسی (ره) " بعد از نقل احادیث رجعت می‌گوید: " چگونه ممکن است کسی به صدق گفتار اهل بیت ایمان داشته باشد و احادیث متواتر رجعت را نپذیرد؟ احادیث صریحی که شماره آن به حدود دویست حدیث می‌رسد که چهل و چند نفر از راویان ثقات، و علمای اعلام، در بیش از پنجاه کتاب آورده‌اند... اگر این احادیث متواتر نباشد چه حدیثی متواتر است؟! "