خلیج فارس؛ میراثی دیرینه و جایگاه تاریخی آن

خلیج فارس یکی از مهم‌ترین آبراه‌های جهان است که از دیرباز در زبان‌های مختلف، ترجمه‌ای از عبارت «خلیج فارس» یا «دریای پارس» بوده است. این خلیج پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن، سومین خلیج بزرگ جهان محسوب می‌شود. وجود منابع سرشار نفت و گاز در بستر این آبراه و سواحل آن، موجب شده تا خلیج فارس از نظر اقتصادی و ژئوپلیتیکی، یکی از مناطق راهبردی در سطح بین‌المللی به شمار آید. زمین‌شناسان بر این باورند که نخستین شکل‌گیری این خلیج در کنار دشت‌های جنوبی ایران رخ داده و به مرور زمان، شکل ثابت کنونی خود را یافته است.

بیشتر بدانید:

تمرکز بر فلسطین؛ ۵۳۳ اثر در بخش ویژه سومین جشنواره رسانه‌ای صبح

به بهانه آغاز هفته حج؛ نماد وحدت امت اسلامی و محور قیام جهانی مهدی (عج)

ثبت نام خلیج فارس در منابع کهن

نام «خلیج فارس» اصلی‌ترین عنوانی است که از کهن‌ترین منابع تاریخی و جغرافیایی برجای مانده است. بسیاری از جغرافی‌دانان و تاریخ‌نگاران اسلامی مانند طبری، مسعودی و یعقوبی در آثار خود اذعان داشته‌اند که تمامی نواحی این خلیج در دوره‌های پیش از اسلام جزو قلمرو ایران بوده‌اند. ابن‌حوقل بغدادی نیز در کتاب معروف خود صوره العرض از این منطقه با عنوان «دریای پارس» یاد کرده است. علاوه بر منابع اسلامی، بسیاری از مورخان و جغرافی‌دانان اروپایی و یونانی نیز در آثار خود به نام «خلیج فارس» اشاره داشته‌اند. یونانی‌های باستان این خلیج را پرسیکوس سینوس یا سینوس پرسیکوس نامیده‌اند که معنای دقیق آن «خلیج فارس» است.

اسناد تاریخی و تأیید جهانی نام خلیج فارس

با بررسی منابع تاریخی غیرایرانی، می‌توان به اسناد متعددی درباره اصالت نام خلیج فارس دست یافت. از جمله فلاویوس آریانوس که در قرن دوم میلادی در کتاب خود درباره جنگ‌های اسکندر، به سفر دریاسالار ارتش اسکندر به «دریای پارس» اشاره کرده است. استرابون، جغرافی‌دان مشهور یونانی که تا سال ۱۹ پس از میلاد می‌زیسته، در نقشه‌های خود این منطقه را با عنوان «دریای پارس» ثبت کرده است. بطلمیوس نیز در مجموعه نقشه‌های جهان خود که شامل ۲۷ نقشه از مناطق مختلف است، خلیج فارس را با عنوان پرسیکوس سینوس معرفی کرده است. همچنین کوئین کورسوس روفوس، مورخ نامدار رومی، در کتاب خود درباره یورش‌های اسکندر، از خلیج فارس با عنوان «اکوارم پرسیکو» نام برده که در زبان پارسی امروزی به «آبگیر پارس» ترجمه می‌شود.

در کنار منابع غربی، مورخان و جغرافی‌دانان اسلامی نیز این نام را در آثار خود ثبت کرده‌اند. ابن فقیه در کتاب مختصر البلدان از «بحر فارس» نام برده است. ابوعلی احمد بن عمر نیز در کتاب الاعلاق النفیسه این آبراه را با عنوان «خلیج فارس» ذکر کرده است. آثار برجسته‌ای همچون عجایب الاقالیم السبعه الی نهایه العماره، المسالک و الممالک و مروج الذهب نیز نام حقیقی این خلیج را به عنوان «دریای پارس» ثبت کرده‌اند. این موارد تنها بخشی از اسناد تاریخی‌ای هستند که بر مالکیت و نام حقیقی خلیج فارس صحه می‌گذارند.

پاسداشت هویت تاریخی خلیج فارس

با توجه به اهمیت فرهنگی و تاریخی این خلیج، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ایران روز اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز، دهم اردیبهشت را به عنوان «روز ملی خلیج فارس» نام‌گذاری کرده است. این اقدام، گامی در راستای پاسداری از هویت تاریخی ملت ایران و یادآوری اصالت نام خلیج فارس در عرصه بین‌المللی است. علاوه بر این، بررسی اسناد تاریخی نشان می‌دهد که نام «خلیج فارس» نه تنها در آثار مورخان و جغرافی‌دانان اسلامی، بلکه در منابع معتبر غربی نیز ثبت شده و هیچ‌گونه تردیدی در اصالت این نام وجود ندارد.

خلیج فارس، علاوه بر ارزش تاریخی، نقش اساسی در تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند. منابع غنی نفت و گاز، موقعیت ژئوپلیتیکی و جایگاه مهم این آبراه در تجارت جهانی، سبب شده تا همواره مورد توجه قدرت‌های بین‌المللی باشد. با این حال، اسناد تاریخی و نقشه‌های موجود از دوران باستان تا عصر حاضر، مهر تأییدی بر نام حقیقی و مالکیت تاریخی این خلیج بوده‌اند و همچنان نقش این منطقه به عنوان یکی از ارکان تمدنی جهان پابرجاست.