تهران- الکوثر:  می‌توان گفت که عربستان سعودی طی دهه‌های گذشته هرگز سالی مانند سال 2018 را به‌روی خود ندیده بود، سالی که ریاض از بحران‌های متوالی به شرایطی رسید که مسئولان عربستان خود را نه‌تنها در جهان منزوی دیدند، بلکه متوجه تنفر دنیا از خود می‌شوند. خودکامگی و استبداد موجود در رفتارهای محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی کار وی را به جایی رساند که در پایان سال او از رؤسای جمهور کشورهای مختلف حتی رژیم‌های عربی گدایی استقبال از وی در پایتخت‌های خودشان را می‌کرد تا به انزوای بین‌المللی و منطقه‌ای خودش پایان دهد.

محمد بن سلمان در سال گذشته میلادی وارد هر موضوعی شد، چه در ابعاد اقتصادی یا در عرصه‌های سیاسی یا جنگ و مناسبات بین المللی چیزی جز شکست عایدش شد. او حتی در ابعاد حقوق بشری نیز با وجود صدور مجوز برای رانندگی زنان و برخی اصلاحات دیگر نتوانست چهره عربستان را بهبود بخشد و در پایان سال یکی از بزرگترین جنایت‌های ترور را که ممکن است یک دولت ضد یکی از شهروندان خود انجام دهد، مرتکب شد تا به شدت وجهه عربستان را زیر سوال ببرد.

ولیعهد جوان عربستان در اقتصاد با شکست‌های متعددی مواجه شد. از جمله آنها کنفرانس داووس صحرا و موضوع پذیره نویسی سهام شرکت آرامکو و ارائه بودجه سالیانه عربستان یا تلاش برای افزایش قیمت نفت بود. در عرصه‌های سیاسی نیز شکست‌های متعددی نظیر مناسبات این کشور با کانادا و قطر و کویت و عرصه مبارزات میدانی در سوریه و عراق و یمن نصیب این رژیم شد.

این رژیم همچنین به دنبال عادی سازی روابط با دشمن صهیونیستی و پیشبرد روند معامله قرن بود و در این مسیر نیز با شکست‌های متعددی مواجه شد. بزرگترین شکست عربستان در عرصه روابط بین‌الملل اما مشارکت محمد بن سلمان در کنفرانس سران گروه 20 بود که نشان دهنده انزوای شدید وی در میان سران کشورهای مختلف بود.

شکست‌های اقتصادی عربستان در سال 2018

برای بررسی شکست‌های عربستان در عرصه اقتصادی می‌توان به اعمال مالیات بر ارزش افزوده به میزان 5 درصد بر اکثر کالاها و خدمات و بالا رفتن قیمت حامل‌های انرژی و توقف وعده و وعیدهای داده شده به شهروندان در چارچوب چشم انداز 2030 اشاره کرد که محمد بن سلمان برای توجیه طرح خود آنها را مطرح کرده بود.

در راستای همین شکست‌ها بود که ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی مجبور شد بودجه‌های مالی بیشتری را برای جلوگیری از خشم و اعتراضات مردمی اختصاص دهد.

از جمله دیگر شکست‌های محمد بن سلمان موضوع پذیره نویسی سهام شرکت نفتی ملی عربستان یعنی شرکت آرامکو بود. خبرگزاری رویترز در آگوست گذشته اعلام کرد که عربستان موضوع ارائه سهام این شرکت در بورس را لغو کرده و مشاوران مالی که برای کمک به این طرح استخدام شده بودند را مرخص کرده است.

شاید بتوان گفت که موضوع پذیره نویسی شرکت آرامکو یکی از ارکان اصلی برنامه اصلاحات اقتصادی بود که محمد بن سلمان وعده آن را تا سال 2030 در عربستان داده بود.

خبرگزاری رویترز همچنین گزارش داد که این طرح یکی از افکار و رویکردهای محمد بن سلمان بود که با مشکلات عمده‌ای مواجه شده است. طی ماههای گذشته ریاض مجبور شد دو بخش ملی و بین‌المللی پذیره نویسی سهام شرکت را لغو کند. علت این موضوع نیز آن بود که ملک سلمان بعد از دیدار با شاهزاده‌های مختلف خاندان حاکم و بانکداران و مدیران ارشد در بخش نفت از جمله رئیس اجرایی سابق شرکت آرامکو وارد این پرونده شده و دستور داد این طرح متوقف شود.

بر اساس اطلاعات منابع موجود شخصیت‌هایی که با پادشاه عربستان در این خصوص صحبت کرده‌اند، به وی اطلاع دادند که طرح محمد بن سلمان به نفع عربستان نیست و می‌تواند به ضرر این کشور تمام شود. این منابع می‌افزایند که نگرانی اصلی شخصیت‌های مذکور این است که مرحله اول ارائه سهام این شرکت باعث می‌شود آرامکو جزئیات مبادلات مالی خود را افشا کند.

ضربه دیگر که عربستان سعودی در عرصه اقتصادی با آن مواجه شد، تصمیم ده‌ها تن از سرمایه گذاران و تاجران ارشد بین‌المللی از گوشه و کنار جهان برای تحریم کنفرانس دافوس صحرا بود. از جمله این افراد می‌توان به کریستین لاگارد رئیس صندوق بین المللی پول و روسای اجرایی شرکت آمریکایی جی پی مورگان و اوبر و زیمنس و بانک‌های hsbc و کریدیت و سوئیس و استاندارد چارترد اشاره کرد. این اتفاق در پی خشم بین‌المللی از رفتار عربستان در ترور جمال خاشقجی روزنامه نگار منتقد این کشور در کنسولگری ریاض در استامبول انجام شد.

عربستان سعودی همچنین برای جلوگیری از خسارت‌های خود نتوانست قیمت جهانی نفت را افزایش دهد، چرا که نتوانست در برابر خواسته‌های دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مقاومت کند. کسی که بدون هیچ تلاش قابل توجهی و با یک اشاره انگشت می‌تواند صدها میلیارد دلار از عربستان باج خواهی کند.

صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی در سپتامبر گذشته برای اولین بار در تاریخ موجودیت خود تصمیم به استقراض 11 میلیارد دلار گرفت.

کسری بودجه تجاری عربستان سعودی در سال جاری به 195 میلیارد ریال سعودی رسید و میزان تورم این کسری 2.9 درصد بود.

شورای اقتصاد و توسعه عربستان سعودی اجرای طرح خصوصی سازی در این کشور را آغاز کرد. این طرح یکی از برنامه‌های صورت گرفته در زمینه تحقق چشم انداز 2030 عربستان است که با هدف افزایش سهم بخش خصوصی در تولید ناخالص داخلی این کشور از 40 درصد به 65 درصد تا سال 2030 انجام می‌شود.

انزوای عربستان در عرصه سیاسی

در عرصه سیاسی اما بدون شک اوج انزوای محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی را می‌توان در نشست گروه 20 دانست که در آرژانتین برگزار شد و تمامی دنیا مشاهده کردند که چگونه بن سلمان در این نشست به انزوا کشیده شده و روسای جمهور جهان او را نادیده می‌گیرند.

در همین زمان بود که ولیعهد عربستان سعودی برخی دیدارهای خارجی را برای بهبود مناسبات اقتصادی عربستان و حضور این کشور در محافل بین‌المللی آغاز کرد. این دیدارها شامل مصر و انگلیس و آمریکا بود که در جریان سفر به آمریکا نیز دونالد ترامپ بار دیگر قرارداد های چندین میلیارد دلاری را به شکل معامله‌های تسلیحاتی و قرارداد های دیگر به این کشور تحمیل کرد.

محمد بن سلمان علاوه بر این کشورها، تلاش کرد در سفر به کشورهای ضعیف عربی و آفریقایی و وعده‌های کمک‌های مالی به این کشورها، خود را از انزوای بین‌المللی که در نتیجه ترور جمال خاشقجی و جنایات جنگی این کشور در یمن به وجود آمده خارج کند. حضور محمد بن سلمان در کشورهای مختلف از جمله تونس و مراکش و الجزایر باعث بروز تظاهرات گسترده ضد سعودی شد و مردم بسیاری از کشورها محمد بن سلمان را عنصر نامطلوب در کشور خود تلقی کردند.

از سوی دیگر عربستان سعودی با وجود جایگاه دینی و عربی که در میان کشورهای منطقه دارد در سال گذشته به دنبال گسترش طرح موسوم به معامله قرن بود که با هدف از بین بردن آرمان فلسطین و تسلیم فلسطین اشغالی به رژیم صهیونیستی تهیه شده است.

مراحل اولیه این طرح با به رسمیت شناخته شدن قدس به پایتختی رژیم صهیونیستی از سوی دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و انتقال سفارت واشنگتن به این شهر آغاز شد. عربستان سعودی به جای محکوم کردن و موضع گیری در قبال این اقدام، سیاست باز خود در قبال رژیم صهیونیستی را علنی کرده و علاوه بر دیدارهای علنی که میان شخصیت‌های سیاسی سعودی با مقامات صهیونیست برگزار شد، ریاض به هواپیماهای هندی که به سوی سرزمین‌های اشغالی پرواز می‌کردند، اجازه داد از حریم هوایی عربستان استفاده کنند.

روزنامه‌ها و رسانه‌های سعودی نیز بخش قابل توجهی از صفحات و مطالب خود را به تحلیلگران و نظامیان رژیم صهیونیستی و صحبت کردن از اسرائیل اختصاص دادند. آنها عموما در این مصاحبه‌ها اسرائیل و عربستان را کشورهایی برادر و دوست معرفی می‌کردند که تهدید و دشمن مشترک، آنها را در کنار هم قرار داده است.

قطع مناسبات سیاسی و اقتصادی عربستان با کشور کانادا که در آگوست گذشته صورت گرفت، در نتیجه انتقاد اتاوا از ریاض به علت بازداشت فعالان سیاسی منتقد دولت آغاز شد. این اتفاق جنجال گسترده ای را در مناسبات دوجانبه ایجاد کرد.

محمد بن سلمان همچنین در سپتامبر گذشته سفری را به کویت انجام داد که هدف از آن توافق برای بهره‌برداری از چاه‌های نفت مشترک بین دو طرف در مناطق الوفره والعبدلی و تلاش برای عبور از بحران خلیج فارس و موضع‌گیری این کشور ضد ایران بود، اما با شکست محمد بن سلمان در تحقق این اهداف، سفر مذکور نیمه کاره رها شد و بن سلمان بعد از دو ساعت کویت را ترک کرد.

علاوه بر این‌ها، محاصره اعمال شده عربستان سعودی با همکاری کشورهای مصر و امارات و بحرین ضد قطر با شکست مواجه شد و در شرایطی که کشورهای مذکور به دنبال بهبود مناسبات خود با قطر هستند، طی ماه‌های اخیر قطر پیش شرط‌هایی را برای عادی سازی روابط با این کشورها مطرح کرده است.

از مهم‌ترین حوادث امنیتی و نظامی فراری عربستان شکست این کشور در میدان جنگی یمن است. ائتلاف متجاوز به یمن در حالی که از تمامی سلاح‌‌های کشتار جمعی ضد ملت یمن استفاده می‌کند اما نتوانسته کنترل شهر بندری الحدیده را در اختیار بگیرد و مجبور به نشستن پای میز مذاکرات سوئد شده است.

آمریکا و حامیان غربی عربستان نیز که پیش از این هیچ سخنی در خصوص جنایات و کشتارهای عربستان و امارات در یمن مطرح نمی‌کردند، وقتی ریاض را از تحقق اهداف جنگ یمن ناکام می‌بینند، در تلاش برای حل و فصل سیاسی بحران یمن بر آمده‌اند تا شاید بتوانند اندک دستاوردهایی برای خود در میز مذاکرات داشته باشند.

سعودی ها که پیش از این در سوریه به غیر از براندازی دولت این کشور رضایت نمی‌دادند، در حال حاضر سیگنال‌هایی را برای بهبود مناسبات خود با دمشق مخابره کرده‌اند که این سیگنال‌ها با واکنش منفی مقامات سوریه مواجه شده است. در همین راستا عربستان اعلام کرد که مشکلی در بازگشت سوریه به اتحادیه عرب ندارد.

اوضاع داخلی عربستان در سال 2018

سعودی‌ها در عرصه داخلی نیز در سال 2018 میلادی پرونده قابل قبولی از خود به نمایش نگذاشتند. آغاز این سال با بازداشت شاهزاده‌های سعودی و بازداشت سعد حریری در هتل ریتز کارلتون همراه بود که با هدف محاصره ثروتهای خاندان حاکم در دست محمد بن سلمان برنامه‌ریزی شده بود.

بعد از این اتفاق، موج گسترده بازداشت ها و سرکوب مخالفان و منتقدان سعودی آغاز شد که از جمله این حوادث می‌توان به بازداشت 11 شاهزاده سعودی اشاره کرد که در برابر قدرت حاکمیت ریاض تجمع کرده بودند.

بازداشت حریری در ریاض گرچه در اواخر سال 2017 انجام شد، اما در ماه‌های ابتدایی سال 2018 نیز نتایج خود را داشت. در پی این اتفاق بسیاری از سیاستمداران جهانی و داخلی لبنان به حماقت و تصمیم‌های انفعالی شاهزاده جوان سعودی خندیدند. با شدت گرفتن بحران بین‌المللی در پی بازداشت سعد حریری در ریاض، فرانسه وارد عمل شد و با آزادی حریری ریاض را از این بحران خارج کرد.

عربستان سعودی با به راه انداختن اولین سینماها در ریاض و صدور مجوز برای رانندگی زنان و پرتاب دو ماهواره با یک موشک چینی سعی کرد در عرصه‌های مختلف برای خود محبوبیت کسب کند، اما اتفاقات پایانی سال به‌ویژه در زمینه ترور جمال خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول تمامی رشته‌های محمد بن سلمان را پنبه کرد و او را بیش از پیش در انزوای بین‌المللی قرار داد.