تهران - الکوثر: عبدالباری عطوان سردبیر روزنامه رای الیوم نوشت:روابط عربستان و ایران اخیرا شاهد روند مداوم بهبودی بوده و دلیل این روند سریع این است که مسئولان سعودی پی برده اند شدت تنش با ایران و حملات رسانه ای بین دو طرف و توقف هرگونه گفت وگو نتایج معکوس و پرهزینه ای دارد.

عطوان یادآور شد، در این میان اظهارات وزیر خارجه ایران مبنی بر موافقت دو کشور با تبادل دیدارهای دیپلماتیک به منظور بازدید از سفارتخانه های دو طرف که تعطیل شده است و نیز اعطای روادید برای تحقق این هدف می تواند آغاز عادی سازی روابط و کاهش شدت تنش بین دو طرف باشد و به این ترتیب زمینه گشایش سفارت خانه ها که از زمان حادثه سفارت عربستان در تهران در سال 2016 تعطیل شده است، فراهم شود.

انعطاف بی سابقه عربستان برای کاهش تنش با ایران

رهبری سعودی که علیه ایران به موضع گیری های شدید متوسل شد، در مناسبت های مختلف تاکید کرده بود که روابط خود با ایران را از سر نمی گیرد اما بیش از ایران و به طور بی سابقه ای برای کاهش تنش روابط انعطاف نشان دادند که این موضع بیشتر در گفت وگوهای مربوط به امکان ادای فریصه حج زائران ایرانی نمود یافت و عربستان به پایان دادن تحریم ایران در این خصوص اقدام کرد به این معنی که بسیاری از شروط مربوط به لزوم مراعات آن برای از سرگیری ورود زائران ایرانی به عربستان را کنار گذاشت از جمله اینکه لزومی ندارد روادید حج را از سفارت عرسبتان در یک کشور سوم دریافت کنند .

همچنین ریاض به حدود 20 دیپلمات ایرانی در ارتباط با نظارت بر روند حج و برطرف کردن موانع آن روادید اعطا کرد.

انعطاف بی سابقه در برابر ایران پس از اظهارات تند ولیعهد سعودی

این انعطاف عربستان به طور کلی با اظهارات محمد بن سلمان ولیعهد سعودی علیه ایران و تهدید به حمله پیشگیرانه علیه آن و انتقال جنگ به عمق خاک این کشور در تعارض است . بن سلمان همچنین از امکان شوراندن اقلیت های عربی، آذری و بلوچ در ایران سخن گفته بود.

زیر و رو شدن مواضع سعودی در قبال ایران

بنابر این سوال مهمی که در شرایط کنونی مطرح است اینکه دلیل این زیرو رو شدن تدریجی در مواضع عربستان در قبال ایران و گرایش آن به گشایش سریع روابط با آن چیست؟

شش دلیل انعطاف عربستان در قبال ایران

برای پاسخ به این سوال باید چند تحول اصلی را به طور خلاصه به شرح زیر در نظر داشت:

اول: شکست طرح آمریکا مبنی بر سرنگونی نظام حاکم سوریه.

عربستان در این طرح نقش اصلی را داشت حال آنکه با گذشت حدود هفت سال از جنگ در سوریه، رهبران سعودی متوجه شدند بشار اسد رئیس جمهور سوریه با حمایت ایران، روسیه و حزب الله در قدرت باقی است از همین رو این درک جدید را به متحدان خود در بین مخالفان سوری اطلاع داد.

دوم: گذشت دو سال و نیم از عملیات موسوم به «توفان قاطعیت» در یمن.

در این فاصله عملیات مزبور از تحقق هرگونه هدفی که این جنگ برای آن آغاز شد، ناکام مانده است به این معنی که نقشه ناکام گذاشتن ائتلاف انصارالله و حزب علی عبدالله صالح به جایی نرسیده و امکان بازگرداندن عبدربه منصور هادی به صنعاء نیز فراهم نشد.

سوم: کاهش توان مالی فراوان عربستان.

به دلیل کاهش بهای نفت و افزایش هزینه های جنگ های نیابتی عربستان در سوریه و یمن و به هدر رفتن منابع آن، مهم ترین سلاح عربستان یعنی توان مالی آن رو به ضعف گذاشت.

چهارم: صدور قانون مجازات حامیان تروریسم از سوی آمریکا معروف به قانون جاستا علیه عربستان .

بر اساس این قانون به خانواده قربانیان اجازه داده شد در دادگاههای آمریکایی شکایت کرده و درخواست غرامت کنند تا جایی که اکنون 25 شکایت قضایی علیه عربستان مطرح شده است.

پنجم:  اولویت یافتن جنگ سیاسی و اقتصادی علیه قطر.

عربستان سخت تلاش کرد به هر قیمتی شده است ایران را از دوحه دور کند.

ششم: عمل گرایی ایران و صبر زیاد آن.

حاصل این سیاست ایران، انعطاف در برابر عربستان و استقبال از هرگام ریاض در راستای گفت وگو و عادی سازی روابط بود.

گشایش روابط عربستان با رهبران شیعه عراق

در این میان گشایش روابط عربستان با رهبران شیعه عراق و استقبال گرم از مقتدا صدر کوتاهترین و سریع ترین راه عادی سازی روابط با ایران بود.

در همین ارتباط قاسم الاعرجی وزیر کشور عراق که به الحشد الشعبی و ایران نزدیک است اعلام کرد، عربستان از دولت عراق خواسته است برای بهبود روابط با ایران میانجیگری کند که اظهارات او غیر منتظره نبود بلکه نکته عجیب و غیرمنتظره تکذیب این درخواست از سوی مسئولان سعودی بود.

با این توضیحات باید پرسید آیا اکنون در آستانه آغاز پایان جنگ های نیابتی عربستان هستیم یا این آرامش موقتی برای نفس گیری هر دو طرف است؟

سخت بتوان به این سوال پاسخ نهایی داد زیرا روند تحولات در ابتدای راه است اما می توان گفت جنگ رسانه ای بین دو طرف از بین رفته است و بعید نیست حسن روحانی رئیس جمهور ایران در چند ماه  آینده و پس از تکمیل روند عادی سازی روابط دیپلماتیک و گشودن سفارت خانه ها در ریاض و تهران میهمان عربستان شود.