نیروهای متحد عراقی، ارتش سوریه و متحدان ارتش، کردها و همچنین گروه های مخالف داعش به همراه برخی تلاش های دیگر و کمپین نظامی آمریکا علیه این گروه تروریستی  توانسته از وسعت قلمروی داعش بکاهد.

خط‌ مشی اوباما در برابر داعش این بود که این گروه را از طریق حضور نظامی آمریکا در کشورهای درگیر شکست دهد. امروز ترامپ بیان داشته که دولت او به‌ زودی به بازتعریف سیاست خارجی آمریکا در قبال داعش خواهد پرداخت تا بتواند این گروه را سریع و قاطعانه شکست دهد.

نوع بحران‌های سیاسی منطقه که دست‌پخت داعش هستند، بر پیچیدگی راه‌حل تهدیدهای این گروه تروریستی می‌افزاید تکیه صرف بر گزینه نظامی ممکن است ما را از توجه به اختلافات سیاسی و چالش‌های توسعه‌ای که با حضور گروه‌های تروریستی پررنگ شده‌اند دور نگاه دارد.

"دولت اسلامی"

داعش امروز به‌عنوان یک تهدید بین‌المللی به شمار می‌آید که اعضای آن را شهروندانی از آسیا و آفریقا و خاورمیانه تشکیل می‌دهند

با وجود برخی پیشروی‌های داعش در برخی مناطق عراق و سوریه در سال ۲۰۱۷ این سازمان تروریستی از اواسط سال ۲۰۱۵ قسمت‌هایی زیادی از قلمرو خود را ازدست‌داده است.  افت روحیه نیروهای تروریستی و ضعف امور مالی و مسئله رهبری اخیراً به این گروه ضربه وارد کرده است.

الگوی سفر در بین هواداران این گروه، تکامل‌یافته شده‌ است. از سال ۲۰۱۲ تاکنون ۳۶۵۰۰ نفر از ۱۰۰ کشور جهان به‌قصد حضور در گروه‌های تروریستی سفرکرده‌اند که بیش از ۶۶۰۰ نفر آن‌ها شهروندان کشورهای غربی ازجمله خود آمریکا هستند.

امروز مسئولان اطلاعاتی از جمله سازمان سیا از داعش انتظار برنامه‌هایی برای حملات تروریستی برون‌مرزی دارند زیرا داعش با این فعالیت‌های مرگبار به دنبال جبران زخم قلمروهای ازدست‌رفته خود است.

دولت اوباما به دنبال محورهای زیر در اقدامات خود بود: محدود کردن داعش در قلمروهای اصلی خود و ممانعت از رسیدن پشتیبانی از سوی دیگران و همچنین تلاش دوچندان در جهت متوقف کردن عملیات تروریستی از سوی داعش در مناطق دیگر.

استراتژی نظامی آمریکا در عراق و سوریه این است که در فعالیت‌های آزادانه داعش بین دو کشور و درون هر یک از این دو اخلال ایجاد کند و ضمناً موصل و رقه را در عراق و سوریه از دست تروریست‌ها آزاد کند.

برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که شاید دولت ترامپ باهدف مقابله با اسلام افراطی، ترکیب عناصر وزارت خارجه خود را تغییر دهد تا از این طریق بتواند به‌صورت متمرکزتر به مبارزه با افراط‌گرایی خشن اسلامی در خاورمیانه بپردازد.

تحولات کلیدی سال ۲۰۱۶

در سوریه نیروهای داعش امروز قلمروهای زیادی را ازدست‌داده‌اند و دسترسی‌های آن‌ها به مرزهای ترکیه نیز توسط نیروهای محلی عضو کمپین که تحت حمایت آمریکا هستند محدودتر شده و بسیاری از این نیروها در شمال تحت محاصره قرار دارند.

این سازمان تروریستی البته در عراق نیز زخم‌های بسیاری برداشته است چنانکه نیروهای عراقی توانستند شهرهای مهمی مانند رمادی و فلوجه و تکریت و مناطق اطراف را پس بگیرند. ضمن اینکه نیروهای عراقی توانستند در ابتدای سال ۲۰۱۷ قسمت های زیادی دومین شهر بزرگ عراق یعنی موصل را از تروریست‌ها پس بگیرند.

چشم انداز سال ۲۰۱۷

بحران‌های به‌هم‌پیوسته در عراق و سوریه و خلأ امنیت و دولت فرصتی به داعشداده تا بتواند رشد کند. تلاش‌ها برای راه‌حل گفتمانی در این زمینه تاکنون به نتیجه نرسیده و نتوانسته نتیجه مطلوبی برای گروه‌های مختلف سوری داشته باشد.

از سوی دیگر عراق نیز امروز در بحران‌های سیاسی و مالی فرورفته است و رهبران و جناح‌های مختلف در عراق از این فرصت برای رقابت استفاده می‌کنند و بر فساد خود می‌افزایند.

وزیر امور خارجه رئیس‌جمهور دونالد ترامپ هم اذعان داشت که شکست دادن داعش چالشی برای جهان خواهد بود و از بین بردن خلیفه داعش آن را از بین نخواهد برد بلکه پلی خواهد شد برای عبور به چهره آینده این تهدید بین‌المللی.

پاسخ به تلاش‌های داعش برای گسترش جهانی

شعار داعش مبنی بر بقا و گسترش جهانی نشان از عزم این گروه برای این امر دارد و لذا به دنبال پدید آوردن کادری در سراسر دنیاست تا متعهد به تضمین موفقیت این شعار باشند. البته شکست‌های میدانی در لیبی و سوریه و عراق آن‌ها را در موضع ضعف قرار داده و ممکن است از انگیزه گروه برای این هدف بکاهد.

عواملی که قبل از داعش در منطقه بودند و بعداً موجبات تقویت حرکت داعش شدند شامل موارد زیر هستند:

درگیری‌های قومیتی و فرقه‌ای و سیاسی

استخدام جنگجویان خارجی به بهانه همین درگیری‌ها

ضعف دولت‌ها در تأمین امنیت

مبارزه محدود با تروریسم در دنیا و همکاری‌های محدود اطلاعاتی

وجود گروه‌ها و افراد مسلح که ایدئولوژی و حمایت داعشآن‌ها را تقویت می‌کند.

از سوی دیگر اگر بخواهیم به عواملی که موجب ضعف داعش شده‌انداشاره‌ کنیم به شرح زیر خواهند بود:

ایدئولوژی افراطی که بیشتر مسلمین را از آن‌ها دور کرده است.

مورد هدف قرار دادن شهروندان ازجمله خود مسلمانان و اقلیت‌های دینی.

ادعاهای گسترده و سرسخت گروه درباره مذهب و قدرت سیاسی.

وجود مخالفان داخلی و خارجی و حتی وجود گروه‌های تروریست دیگر سلفی.

بهبود وضعیت مبارزه با تروریسم در دنیا و افزایش همکاری‌های اطلاعاتی

وجود ظرفیت رقابتی بین افراد به لحاظ هویتی و میزان وفاداری و برنامه‌ها.

فعالیت‌های آمریکا و هم‌پیمانانش برای مبارزه با داعش در سال ۲۰۱۶ افزایش یافتند اما شیوه آن‌ها رسیدگی مورد به مورد بود که هر یک شرایط مقتضی خود را داشتند.

تروریسم فراملی و فرامنطقه‌ای به‌عنوان یک استراتژی و تاکتیک

داعش از سال ۲۰۱۲ تاکنون آمریکا را تحدید به حملات تروریستی کرده است. این مسئله باعث می‌شود آن‌ها آمریکا را تحریک به رویارویی مستقیم با آن‌ها کند.

پاسخ به عملیات تروریستی فرامنطقه‌ای دولت اسلامی

رهبران داعش امروز به تشویق افرادی که طرفدار این گروه هستند می‌پردازند تا در مناطق زندگی خود دست به چنین اقداماتی بزنند.

مقامات و مشاوران آمریکایی درباره میزان توانایی داعشبرای مدیریت و پشتیبانی و اجرای این‌گونه عملیات در آمریکا به بحث می‌پردازند. وزیر دفاع در سال ۲۰۱۶ بیان کرد که داعش از طریق الهام بخشی و جهت‌دهی به افراد یا توانمندسازی آنان به دنبال ضربه زدن به محیط بیرونی خود است. وی در ادامه گفت حملاتی ازاین‌دست توسط افرادی به طرح زیر صورت می‌گیرند:

افرادی که خود در سوریه و عراق بوده‌اند و امروز در حال برگشت به وطن خود هستند. یا افرادی که توسط دیگران به استخدام درمی‌آیند و خود حضور مستقیم در سوریه و عراق نداشته‌اند و دیگرانی که جهت‌دهی عمومی افکار را از داعش گرفته‌اند و به‌صورت خودجوش دست به این اقدامات می‌زنند.

جیمز کلاپر (James Clapper) مسئول امنیت ملی آمریکا اذعان داشت که مسئولین امنیتی آمریکا در مقابله با برخی اقدامات با چالش‌های شدید امنیتی روبرو هستند زیرا تروریست‌ها سعی در فرار از بازرسی‌ها دارند و لذا برخی حملات و تهدیدات چه امروز و چه در سال‌های آتی اجتناب‌ناپذیر خواهند بود.

رئیس سازمان سیا جان برنان (John Brennan) در سخنانی خطاب به سنای این کشور گفت: با وجود شکست‌های میدانی داعش از قابلیت این گروه برای اجرای عملیات تروریستی در سراسر دنیا کاسته نمی‌شود. زیرا این گروه طرفداران زیادی در کشورهای غربی دارند که می‌توانند به‌ راحتی نماینده آنان در اعمال تروریستی باشند.

رئیس دفتر تحقیقات فدرال جیمز کامی (James Comey) درباره وجود افرادی بسیار خطرناک هشدار داد که خطر آن‌ها طوری خواهد بود که "ما تابه‌حال با آن مواجه نشده‌ایم". یک مقام دیگر نیز این مسئله را بیان کرد که تنها شکست در عرصه میدانی و نظامی نمی‌تواند به معنای کاهش قابلیت تروریستی این گروه باشد.

استراتژی آمریکا، گزینه‌های سیاسی آن و مسائل مرتبط

استراتژی دولت اوباما برای مقابله با داعش این بود که از طریق همکاری با دول عرب و اروپایی بتواند قلمرو تحت کنترل داعش را کاهش دهد و از میزان قدرت سیاسی آن کم کند.

در کابینه ترامپ، گزینه تصدی وزارت امور خارجه بر این نکته تأکید کرد که شکست داعش باید اولویت اول آمریکا در خاورمیانه باشد.

مبارزه با داعش در بسترهای پیچیده

تا به امروز پیروان داعش در مناطق بی‌دولت که متأثر از درگیری‌های سیاسی هستند به قدرت رسیده‌اند. اما از سوی دیگر استحکام فعالیت‌های داعش در این مناطق درگرو تلاش‌ها در جهت برگرداندن امنیت و همچنین تلاش برای رشد اقتصادی و .. است.

لذا می‌بینیم دولت اوباما در عراق به دنبال حمایت از نیروهای امنیتی دولتی بود و سعی در حفظ وحدت در قلمرو عراق داشت. در جبهه سوریه نیز آمریکا در دوران اوباما به دنبال راه‌حلی از طریق گفتگوها بود تا بدین ترتیب اسد از ساختار بیرون رود و امنیت بهتر تأمین شود.

فعالیت‌های نظامی آمریکا در برابر دولت اسلامی

تحرکات نظامی آمریکا همراه با هزینه‌های بسیار بالا در ابتدای سال ۲۰۱۷ نیز در پوشش حمایت از تحرکات نیروهای کرد محلی در عراق برای تضعیف کنترل داعش بر مناطق خود ادامه یافته است.

همین سیاست در قبال داعش در لیبی نیز توسط آمریکا اتخاذشده است و نیروهای نظامی امریکا از نیروهای محلی برای مقابله با داعش استفاده می‌کنند.

برنامه‌های همکاری

الف) آموزش، تجویز و مشاوره به عراقی‌ها:

تقریباً دوسوم نیروهای آمریکایی برای مشاوره و آموزش درکنار نیروهای عراقی حضور دارند. بقیه نیز برای محافظت از این کارکنان و محافظت از تأسیسات هستند. تاکنون نیروهای مختلف عراقی از پیشمرگه های کرد تا جنگجویان اهل تسنن این خدمات را از نیروهای آمریکایی دریافت کرده‌اند.

کنگره تحت شرایطی خاص به رئیس‌جمهور اجازه کمک به نیروهای پیشمرگه کرد و همچنین برخی نیروهای امنیتی و شبه نظامیان سنی را داده است.

ب) آموزش، تجویز و مشاوره به سوری‌ها

کنگره در سال ۲۰۱۴ اجازه حمایت از برخی نیروهای سوری را به دولت داد تا این حمایت بتواند در راستای مهیا ساختن زمینه گفتگوها بین طرف‌های سوری را فراهم آورد. مقامات رسمی دولت اوباما تصمیم خود را طرحی کاربردی و کاملاًعمل‌گرایانه معرفی کردند که بر میزان تأثیرگذاری آنان در میدان عمل می‌افزاید و قابلیت تنظیم عملکردها را با منافع آمریکا به آن‌ها خواهد بخشید. این حمایت‌ها البته شامل همه نیروهای سوری نمی‌شود بلکه به نیروهای دموکراتیک سوری و ارتش جدید سوریه اختصاص‌یافته‌اند.

بودجه‌های بشردوستانه و بودجه‌هایی که به‌منظور ثبات و بازسازی دوره پس از داعش تعریف‌شده‌اند

بخشی از این بودجه متوجه مهاجرت و پناهندگی است و بخش‌های دیگر هم شامل کمک به سازمان بین‌المللی حل بحران برای مردم عراق و سوریه است. مصارف دیگر این بودجه‌ها هم تحت عناوین اقتصادی برای یاری‌رساندن به مردمی است که در قلمرو سازمان‌های تروریستی گرفتارشده‌اند.

سامانه‌های دفاعی قابل‌انتقال هوایی

حمایت‌های مالی برای سامانه‌های دفاعی زمانی مورداستفاده قرار می‌گیرند که وزیر دفاع و وزیر امورخارجه متفقاً گزارشی از اراده‌ی خود مبنی بر استفاده از این سیستم بدهند و ۳۰ روز از ارائه گزارش مزبور بگذرد.

مباحث قانون‌گذاری در کنگره صد و چهاردهم / نیازمندی‌ها و قوانین مربوط به تخصیص بودجه

ارتش آمریکا در پی تلاش‌های خود برای مقابله با داعش درخواست بودجه‌ای ۷٫۵ میلیارد دلاری کرد تا بتواند از این طریق گروه‌های درگیر جنگ در عراق را برای حفظ قلمرو و همچنین حفظ امنیت آن توانمندسازی کند. هزینه‌های مشابهی از سوی دولت اوباما برای فعالیت‌های مربوط به تهیه و ارائه مهمات و تجهیزات به برخی نیروهای سوری نیز در نظر گرفته شد.

برخی موضوعات مهم کنگره صد و پانزدهم

از سال ۲۰۱۴ تاکنون کنگره میلیاردها دلار بودجه برای عملیات نظامی با دستیاری سایرین برای مقابله با داعشبه تصویب رسانده است اما بودجه و مجوزی برای استفاده آمریکا از نیروی نظامی در این زمینه صادر نکرده است. در این زمینه موضوعات و سؤالات مهمی پیش روی ماست که در قسمت دوم این مقاله ذکر خواهد شد.

منبع:

کریستوفر ام بلانکارد، متخصص مطالعات خاورمیانه (Christopher M. Blanchard)

کارلا ای حامود، متخصص مسائل خاورمیانه و آفریقا  (Carla E. Humud)