تهران- الکوثر:   سوره جاثیه چهل و پنجمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء ۲۵ قرآن جای گرفته است. جاثیه به معنای «به زانو درآمدن» است و این سوره را جاثیه می‌نامند، زیرا در آیه ۲۸ آن، از به زانو درآمدن هر امتی در قیامت برای گرفتن نامه اعمالش سخن گفته شده است.

معرفی سوره جاثیه

بحث حقانیت قرآن، وحدانیت خداوند و تهدید گمراهانی که اصرار بر عقاید انحرافی خود دارند و همچنین دعوت مؤمنان به عفو کافران و توصیف صحنه‌هایی از قیامت از موضوعات مطرح‌شده در این سوره است. در فضیلت تلاوت این سوره از جمله از پیامبر (ص) روایت شده است هر کس سوره جاثیه را قرائت کند خداوند عیب‌های او را می‌پوشاند و حالت ترس و نگرانی او را هنگام حسابرسی آرام می‌کند.
 

متن و ترجمه سوره 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند بخشنده مهربان

حم ﴿۱﴾

حاء، میم «۱»

تَنْزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ ﴿۲﴾

[این]کتابی است که از سوی خداوند توانای شکست ناپذیر و حکیم نازل شده است «۲»

إِنَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِلْمُؤْمِنِینَ ﴿۳﴾

یقیناً در آسمان‌ها و زمین برای مؤمنان نشانه‌هایی [بر قدرت، ربوبیت و حکمت خدا]است «۳»

وَفِی خَلْقِکُمْ وَمَا یَبُثُّ مِنْ دَابَّةٍ آیَاتٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ ﴿۴﴾

و در آفرینش شما و همۀ جنبندگانی که پراکنده می‌کند [نیز]نشانه‌هایی برای اهل یقین است «۴»

وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ آیَاتٌ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ ﴿۵﴾

و در رفت وآمد شب و روز، و آنچه خداوند از رزق [چون باران و برف]از آسمان فرستاده و به وسیلۀ آن زمین را پس از مردنش زنده ساخته، و در تغییر باد‌ها [از سویی به سوی دیگر]، برای مردمی که [در حقایق]اندیشه می‌کنند نشانه‌هایی است «۵»

تِلْکَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ ۖ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآیَاتِهِ یُؤْمِنُونَ ﴿۶﴾

این‌ها آیات خداست، [آیاتی که بیانگر نشانه‌های قدرت و ربوبیت و یگانگی او در جهان هستی است]که بر پایۀ حق و درستی [و به دور از هر باطلی]بر تو می‌خوانیم، پس [اگر به این آیات و مصادیق و مفاهیمش ایمان نیاورند]به کدام سخن بعد از [سخن]خدا و نشانه هایش [که در این آیات مطرح است]ایمان می‌آورند؟! «۶»

وَیْلٌ لِکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ ﴿۷﴾

وای بر هر دروغ گوی گناه پیشه! «۷»

یَسْمَعُ آیَاتِ اللَّهِ تُتْلَیٰ عَلَیْهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِرًا کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا ۖ فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ ﴿۸﴾

که آیات خدا را، چون بر او می‌خوانند می‌شنود، آن گاه متکبّرانه [بر کفر و عنادش]پافشاری می‌کند که گویی هرگز آن‌ها را نشنیده است، پس او را به عذابی دردناک خبر ده «۸»

وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آیَاتِنَا شَیْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوًا ۚ أُولَٰئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ ﴿۹﴾،

چون به اندکی از آیات ما آگاه می‌شود آن را به مسخره می‌گیرد، یقیناً برای آنان عذابی خوارکننده خواهد بود «۹»

مِنْ وَرَائِهِمْ جَهَنَّمُ ۖ وَلَا یُغْنِی عَنْهُمْ مَا کَسَبُوا شَیْئًا وَلَا مَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاءَ ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۱۰﴾

پیش رویشان دوزخ است، و آنچه [از ثروت و مقام و یاور]به دست آورده اند، و آنچه را به جای خداوند به عنوان [معبود و]سرپرست خود انتخاب کرده اند چیزی [از عذاب را]از آنان برطرف نمی‌کند، مسلّماً برای آنان عذابی بزرگ است «۱۰»

هَٰذَا هُدًی ۖ وَالَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذَابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِیمٌ ﴿۱۱﴾

[سراسر آیات]این [قرآن]هدایت گر است، و برای منکران به آیات پروردگارشان عذابی است از نوع عذابی بسیار سخت و دردناک «۱۱»

ثلاثه ارباع الحزب۵۰اللَّهُ الَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ﴿۱۲﴾

خداوند است که دریا را به سود شما به کار گرفت تا کشتی‌ها به فرمانش در پهنۀ آن حرکت کنند، برای اینکه جویای احسان و روزی او شوید و شکرِ [نعمت هایش را]به جا آورید «۱۲»

وَسَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مِنْهُ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ﴿۱۳﴾

[همۀ]آنچه را در آسمان‌ها و زمین است از جانب خودش به سود شما به کار گرفته است، بی تردید در این [امور]برای مردمی که اندیشه می‌کنند نشانه‌هایی [بر قدرت و ربوبیت و لطف خدا]است «۱۳»

قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لَا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّهِ لِیَجْزِیَ قَوْمًا بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ ﴿۱۴﴾

به مؤمنان بگو: از کسانی که [تحقق]روز‌های [انتقام و مجازات]خداوند را انتظار نمی‌برند، [به علت آماده نبودن شرایطِ جهاد، با تکیه بر صبر و تحمّل]گذشت کنند تا [خداوند]هر قومی را [چه مؤمن چه کافر]در برابر آنچه انجام داده اند جزا دهد «۱۴»

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَیْهَا ۖ ثُمَّ إِلَیٰ رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ ﴿۱۵﴾

هرکس کار شایسته کند به سود خود اوست، و هرکس مرتکب زشتی شود به زیان خود اوست، سپس به سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید «۱۵»
 

وَلَقَدْ آتَیْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَی الْعَالَمِینَ ﴿۱۶﴾

ما به بنی اسرائیل کتاب و حکومت و نبوت عطا کردیم، و از روزی‌های دلپذیر به آنان بخشیدیم، و آنان را بر جهانیانِ [روزگار خودشان]برتری دادیم «۱۶»

وَآتَیْنَاهُمْ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْأَمْرِ ۖ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ ۚ إِنَّ رَبَّکَ یَقْضِی بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ ﴿۱۷﴾

و دلایل روشنی از امر [نبوت و دین]در اختیارشان قرار دادیم، پس [دربارۀ دین]اختلاف نکردند مگر بعد از آن که [به حقیقت]آگاه شده بودند، [اختلافشان]به سبب روحیۀ تجاوزگری و حسد بین خودشان [بود]، یقیناً پروردگارت روز قیامت دربارۀ آنچه همواره در آن اختلاف می‌کردند داوری خواهد کرد، [تا آنان که باید مجازات اختلاف را بچشند به دوزخ روند]«۱۷»

ثُمَّ جَعَلْنَاکَ عَلَیٰ شَرِیعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ ﴿۱۸﴾

سپس تو را بر راهی [ویژه]از امر [دین]قرار دادیم؛ بنابراین سالک آن [راه]باش! و از خواسته‌های [نامشروعِ]بی دانشان پیروی مکن! «۱۸»

إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللَّهِ شَیْئًا ۚ وَإِنَّ الظَّالِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ ۖ وَاللَّهُ وَلِیُّ الْمُتَّقِینَ ﴿۱۹﴾

[درصورتی که به آیینشان روی آوری]آنان نمی‌توانند در برابر [ارادۀ]خداوند چیزی [از بلا‌ها و گرفتاری‌های دنیا و آخرت]را از تو برطرف کنند، همانا ستمکاران یار و یاور یکدیگرند، و خداوند سرپرست و یاور پرهیزگاران است «۱۹»

هَٰذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًی وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ ﴿۲۰﴾ این [قرآن]برای مردم مایۀ بینش و روشنگری است، و [سراسر آیاتش]هدایت و رحمت برای اهل یقین [است]«۲۰»

أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئَاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاءً مَحْیَاهُمْ وَمَمَاتُهُمْ ۚ سَاءَ مَا یَحْکُمُونَ ﴿۲۱﴾ آیا کسانی که مرتکب گناهان شده اند، گمانشان این است که ما آنان را مانند مؤمنانی که کار‌های شایسته انجام داده اند قرار می‌دهیم که زندگی و مرگشان برابر باشد؟ بد داوری می‌کنند! «۲۱»

وَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَلِتُجْزَیٰ کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ ﴿۲۲﴾

خداوند آسمان‌ها و زمین را به راستی و درستی آفرید تا هرکس [بر پایۀ عدالتی که در همۀ نظام آفرینش حاکم است]در برابر آنچه انجام داده پاداش یابد، و انسان‌ها [در مورد پاداششان]مورد ستم قرار نمی‌گیرند «۲۲»

أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَیٰ عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَیٰ سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَیٰ بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ ۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ﴿۲۳﴾

به من خبر ده، آیا کسی که [در عین آگاهی به این که معبود حقیقی خداوند است]خواسته‌های [نامشروع]خود را معبود خویش قرار داده، و خداوند [به کیفر این کار ظالمانه]او را از روی علم و آگاهی [خود که می‌داند هدایت نمی‌شود]در گمراهی واگذاشته، و بر گوش و دلش مُهر [عدم درک حقایق]نهاده، و بر چشم [بصیرت]او پرده‌ای قرار داده است، بعد از خدا چه کسی او را هدایت می‌کند؟ آیا هشیار و متذکر نمی‌شوید؟! «۲۳»

وَقَالُوا مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ ۚ وَمَا لَهُمْ بِذَٰلِکَ مِنْ عِلْمٍ ۖ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ ﴿۲۴﴾ [گمراهان]گفتند: زندگی جز همین زندگی دنیای ما نیست، [گروهی]می‌میریم و [گروهی]زندگی می‌یابیم، سبب هلاکت ما فقط [همین طبیعت و]روزگار است. آنان را در مورد این [گفتارشان]هیچ دانش [و دلیلی]نیست، اینان جز خیال پردازنی [سبک سر]نیستند «۲۴»

وَإِذَا تُتْلَیٰ عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ مَا کَانَ حُجَّتَهُمْ إِلَّا أَنْ قَالُوا ائْتُوا بِآبَائِنَا إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ ﴿۲۵﴾،

چون آیات روشن ما را [دربارۀ معاد و زنده شدنِ مردگان]بر آنان می‌خوانند دلیلی جز این ندارند که می‌گویند: اگر [در زمینۀ زنده شدنِ مردگان]راستگو هستید پدران ما را [که مرده اند زنده نزد ما]حاضر کنید! «۲۵»

قُلِ اللَّهُ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یَجْمَعُکُمْ إِلَیٰ یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَا رَیْبَ فِیهِ وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ ﴿۲۶﴾

بگو: خداوند شما را [از لابه لای عناصر مرده، برای زندگی در دنیا]حیات می‌دهد، سپس می‌میراند، آن گاه همۀ شما را در روز قیامت که هیچ تردیدی در آن نیست جمع می‌کند، ولی بیشتر مردم [به این حقایق]نادانند «۲۶»

وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ ﴿۲۷﴾

مالکیت و فرمانروایی آسمان‌ها و زمین فقط در سیطرۀ خداوند است، و روزی که قیامت برپا شود آن روز باطل گرایان زیان خواهند دید «۲۷»

وَتَرَیٰ کُلَّ أُمَّةٍ جَاثِیَةً ۚ کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَیٰ إِلَیٰ کِتَابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۲۸﴾

[در آن روز]هر امتی را به زانو درافتاده می‌بینی، [و در آن عرصۀ عظیم]هر امتی را به سوی نامۀ اعمالشان می‌خوانند [و به آنان می‌گویند:]امروز [همۀ]آنچه را که همواره انجام می‌دادید به شما پاداش می‌دهند «۲۸»

هَٰذَا کِتَابُنَا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ ۚ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ مَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۲۹﴾

این نوشتۀ [منظم و دقیق]ماست که براساس حق و درستی بر ضد شما سخن می‌گوید، ما آنچه را شما همواره [در دنیا]انجام می‌دادید می‌نوشتیم «۲۹»

فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِی رَحْمَتِهِ ۚ ذَٰلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ ﴿۳۰﴾

پس کسانی که مؤمن بودند و کار‌های شایسته انجام دادند پروردگارشان آنان را در رحمت خود درآورَد، این همان کامیابی آشکار است! «۳۰»

وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا أَفَلَمْ تَکُنْ آیَاتِی تُتْلَیٰ عَلَیْکُمْ فَاسْتَکْبَرْتُمْ وَکُنْتُمْ قَوْمًا مُجْرِمِینَ ﴿۳۱﴾،

اما [خداوند به]کافران [می گوید:]مگر آیاتم را همواره بر شما نمی‌خواندند؟ ولی شما [از پذیرش آن]تکبّر می‌کردید، و مردمی گناه پیشه بودید «۳۱»

وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَالسَّاعَةُ لَا رَیْبَ فِیهَا قُلْتُمْ مَا نَدْرِی مَا السَّاعَةُ إِنْ نَظُنُّ إِلَّا ظَنًّا وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنِینَ ﴿۳۲﴾،

چون [به شما]می‌گفتند: به یقین وعدۀ خداوند حق است، و در [وقوع]قیامت هیچ تردیدی نیست، می‌گفتید: ما نمی‌فهمیم قیامت چیست، و [وقوعش را]گمان نمی‌بریم جز گمانی [ضعیف و غیرقابل اعتماد]، و [به آن]یقین نداریم «۳۲»

وَبَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِمْ مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۳۳﴾

[آن روز همۀ]اعمال زشتی که مرتکب شده اند برای آنان آشکار می‌شود، و عذابی که همواره به مسخره می‌گرفتند [وجود]آنان را احاطه می‌کند «۳۳»

وَقِیلَ الْیَوْمَ نَنْسَاکُمْ کَمَا نَسِیتُمْ لِقَاءَ یَوْمِکُمْ هَٰذَا وَمَأْوَاکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُمْ مِنْ نَاصِرِینَ ﴿۳۴﴾

و گفته می‌شود: امروز به شما توجه نمی‌کنیم چنان که شما به دیدار امروزتان بی توجه بودید، جایگاهتان آتش است و برایتان هیچ یاوری نخواهد بود «۳۴»

ذَٰلِکُمْ بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَغَرَّتْکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا ۚ فَالْیَوْمَ لَا یُخْرَجُونَ مِنْهَا وَلَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ ﴿۳۵﴾

این [عذاب]برای آن است که شما آیات خدا را به مسخره گرفتید، و زندگی دنیا [و دلبستگی به آن]شما را فریفت. پس امروز نه از آتش بیرونشان می‌آورند، و نه از آنان می‌خواهند [برای جلب رضایت خداوند]عذرخواهی کنند «۳۵»

فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ﴿۳۶﴾

پس همۀ ستایش‌ها ویژۀ خداست که پروردگار آسمان‌ها و زمین [و]پروردگار جهانیان است، «۳۶»

وَلَهُ الْکِبْرِیَاءُ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ﴿۳۷﴾

و کبریایی [و بزرگی]در آسمان‌ها و زمین مخصوص اوست، و او توانای شکست ناپذیر و حکیم است «۳۷»
 

نزول سوره جاثیه

این سوره در مکه نازل شده است، قتاده گفته است: بجز یک آیه از این سوره که در مدینه نازل شده است و این آیه عبارت است از: «قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا...». (آیه ۱۴)
این سوره در ترتیب مصحف چهل و پنجمین سوره و در ترتیب نزول شصت وپنجمین سوره قرآن کریم است که پیش از آن سوره دخان و پس از آن سوره احقاف نازل شده است.

هدف سوره جاثیه 

غرض این سوره دعوت عموم بشر است به دین توحید، و پرهیز از عذابى که از آن انذار مى‌کند. سوره، نخست با مساله توحید آغاز مى‌شود، و سپس به تشریع شریعت براى رسول خدا (ص) و اینکه بر آن جناب و بر عامه بشر لازم است از آن پیروى کنند اشاره نموده، می‌فرماید:، چون در پیش روى خود روزى را دارند که در آن روز بر طبق اعمال صالحى که انجام داده‌اند از ایمان و پیروى شریعت، و بر طبق گناهانى که کرده اند از اعراض از دین و ... محاسبه خواهند شد. آن گاه پیشامدهایى را که هر یک از این دو طایفه در قیامت دارند ذکر می‌کند.

البته در خلال این بیانات انذار شدید و تهدید سختى به مستکبرین دارد که از آیات خدا اعراض مى‌کنند؛ و نیز به کسانى که هواى نفس خود را معبود خود گرفته‌اند و خدا آنان را گمراه کرد در عین اینکه به گمراهى خود عالم بودند، هشدار می‌دهد؛ و از لطائفى که در این سوره آمده بیان معناى نوشتن نامه اعمال و استنساخ آن است

نامگذاری سوره جاثیه

این سوره را به این دلیل جاثیه (به زانو درآمده) نامیده‌اند که در آیه ۲۸ آمده است هر امتی در قیامت برای گرفتن نامه اعمالش به زانو درمی‌آید. این کلمه فقط یک بار در قرآن، آن هم در این آیه به کار رفته است. نام دیگر این سوره شریعت است.

سوره جاثیه بنام «سوره شریعت» نیز موسوم است، زیرا در آن آمده است: «ثُمَّ جَعَلْناکَ عَلى شَرِیعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ». (آیه ۱۸)

تعداد آیات سوره جاثیه

در نظر کوفیان تعداد آیات این سوره سى و هفت و از نظر دیگران سى و شش آیه می‌باشد. مورد اختلاف، آیه «حم» است که از نظر کوفیان یک آیه بحساب آمده است.

محل و ترتیب نزول سوره جاثیه

سوره جاثیه جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، شصت و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر (ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، چهل و پنجمین سوره است و در جزء ۲۵ قرآن جای دارد.

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره جاثیه ۳۷ آیه، ۴۸۹ کلمه و ۲۰۸۵ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی از سوره‌های مَثانی قرآن و اندکی کمتر از یک حزب است. سوره جاثیه با حروف مُقَطَّعه «حم» (خوانده می‌شود حامیم) شروع می‌شود؛ به همین سبب این سوره را جزو حامیمات (یا حوامیم) دانسته‌اند.

محتوای سوره جاثیه

سوره جاثیه با بیان حقانیت قرآن آغاز می‌شود و سپس با ذکر نشانه‌هایی از عظمت خلقت در آسمان‌ها و زمین به وحدانیت خداوند اشاره می‌کند و کسانی را که با وجود این نشانه‌ها بر عقاید انحرافی خود اصرار می‌ورزند، به کیفر سختی تهدید می‌کند. این سوره در ادامه با دعوت مؤمنان به عفو کافران و آوردن شاهد مثالی درباره کفران نعمت‌های خداوند یعنی ناسپاسی قوم بنی‌اسرائیل و سرنوشت آنان که در حکم مقدمه‌ای برای آیات بعدی است، به پیامبر دستور می‌دهد که از شریعت پیروی کند، نه از خواسته‌های جاهلان. پس از آن، قولِ گروهی از منکران معاد و پاسخ به آنان می‌آید و در آیات انتهایی، صحنه‌هایی از قیامت و گوشه‌هایی از حالات مجرمان در پیشگاه الهی ترسیم می‌شود محتوای سوره جاثیه [۵]دعوت به توحید و پیروی از شریعت الهی

آیات مشهور سوره جاثیه

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَیهَا ۖ ثُمَّ إِلَیٰ رَ‌بِّکمْ تُرْ‌جَعُونَ (آیه ۱۵)
ترجمه: هر که کاری شایسته کند، به سود خود اوست، و هر که بدی کند به زیانش باشد. سپس به سوی پروردگارتان برگردانیده می‌شوید.

در تفسیر این آیه آمده است این عبارت که بار‌ها در آیات قرآن آمده (سوره لقمان آیه ۱۲ و سوره زمر آیه ۴۱)، پاسخی است به کسانی که می‌گویند اطاعت و نافرمانی ما برای خدا چه سود و زیانی دارد. این آیات می‌گویند این شما هستید که در پرتو اعمال صالح تکامل می‌یابید، و این شما هستید که بر اثر جرم و گناه سقوط کرده در پرتگاه غضب و بعد از رحمت او گرفتار لعنت ابدی می‌شوید.

فضیلت و برکات سوره جاثیه

ابى بن کعب از حضرت رسول صلی الله علیه و آله نقل می‌کند که فرمودند: «هر کس سوره حم جاثیه را بخواند خداوند در روز حساب قیامت عورت او را خواهد پوشانید و ترس او را فرو مى‌نشاند»؛ و نیز ابوبصیر از حضرت صادق علیه السلام روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس سوره جاثیه را بخواند پاداشش آن است که اصلا آتش جهنم را نبیند و ناله و غرّش جهنم را نخواهد شنید و با محمد صلی الله علیه و آله است».
در فضیلت این سوره از پیامبر (ص) نقل شده هر کس سوره جاثیه را قرائت کند، خداوند عیب‌های او را می‌پوشاند و حالت ترس و نگرانی او را هنگام حسابرسی آرام می‌کند. از امام باقر (ع) نیز روایت شده هر کس سوره جاثیه را قرائت نماید پاداشش این است که هرگز آتش به او نمی‌رسد و صدای زوزه آتش جهنم را نمی‌شنود و با پیامبر همراه خواهد بود. در تفسیر برهان برای قرائت این سوره خواصی، چون در امان ماندن از شر ستمگران و آبرومند بودن در بین مردم و در امان بودن از شر سخن‌چین ذکر شده است.