تهران- الکوثر:  امیربهرام عرب احمدی، کارشناس و مدیر گروه مطالعات جنوب آفریقا، دانشگاه تهران دریادداشتی بااشاره به وضعیت شیعیان نیجریه می نویسد: طی حملاتی که به بهانه برگزاری راهپیمائی بدون مجوز اربعین و در شهر ابوجا پایتخت صورت گرفته است تاکنون بیش از چهل و پنج نفر کشته و ده ها تن نیز زخمی شده اند.
این در حالی است که راهپیمائی اربعین شیعیان هرساله در شهرهای مختلف نیجریه انجام و هیچ گاه مجوزی برای این مراسم دینی صادر نمی شده است.

شدت عمل نیروهای امنیتی نیجریه در مقابله با شیعیان صلح جوی این کشور که طی چند سال گذشته به اوج خود رسیده و دهشتناک ترین آن کشتار یک هزار نفر از شیعیان بی گناه شهر زاریا در دسامبر 2015 میلادی ، مجروحیت و حبس خانگی شیخ ابراهیم زاکزاکی رهبر نهضت تشیع و همسر وی و سپس حبس خانگی آنها بوده است اکنون این سئوال را در اذهان عمومی ترسیم می نماید که چرا دولت و نیروهای امنیتی این کشور با جامعه شیعی این کشور که همواره مشی و منشی صلح جویانه را در پیش گرفته اند این گونه بی رحمانه رفتار می کنند .

جريان قدرتمند شيعه در نيجريه
در پاسخ به این پرسش کنش گرانه و تامل برانگیز باید گفت نهضت پویای تشیع در کشور نیجریه با پیروانی نزدیک به ده میلیون نفر مهم ترین و منسجم ترین اقلیت شیعی در سرتاسر قاره آفریقا محسوب می شود که طی چهل سال گذشته فراز و نشیب های زیادی را پشت سر نهاده است . جریان شیعیان نیجریه تحت عنوان " حرکت اسلامی شمال نیجریه " از بدو تاسیس به موفقیت های والایی نائل گشته و با وجود ضربات سهمگینی که در طول چند دهه اخیر بر آن وارد آمده است همچنان با صلابت و استوار به مسیر پر تلاطم خود ادامه می دهد . 
سخن گفتن از حرکت اسلامی شمال نیجریه مجال زیادی می طلبد با این حال بصورت خلاصه می توان گفت تشیع در کشور نیجریه ریشه در تاریخ این کشور داشته و اندیشه های دینی مبتنی بر مهدویت از صدها سال پیش در نیجریه وجود داشته است . نهضت تشیع در نخستین سال های دهه 1980 میلادی سرانجام تحت رهبری عالمی متقی ، تحصیلکرده و پرهیزکار به نام شیخ ابراهیم یعقوب زاکزاکی دوره نوینی از فعالیت و پویائی خود را اغاز نمود که این مسیر رو به رشد همچنان در جریان است.

شیخ زاکزاکی با شورآفرینی در بین مسلمانان ایالات شمالی و با بهره گیری از پتانسیل نهفته در اعماق وجود آنها ، پیروان دین اسلام را به سوی مذهب اهل البیت (ع) رهنمون ساخته و پس از طی فراز و نشیب های بی شمار و با تکیه بر ایمان استوار خود و کمک و مساعدت معدودی از یاران وفادارش اندک اندک مذهب تشیع را به عموم مسلمانان نیجریه معرفی کرد . نهضت تشیع در دهه های 1990 و 2000 به اوج بالندگی خود رسیده و با استقبال گسترده بسیاری از مسلمانان ایالات کانو ، کاتسینا وکادونا و صدها هزار نفر از مسلمانان شهری و روستایی، رسما در سلک مستبصران(تازه شيعه شده، نو شيعه)جای گرفتند . 

محدوديت هاي حکومتي
هرچند نهضت حرکت اسلامی شمال نیجریه طی چهار دهه گذشته به موفقیت های قابل توجهی نائل آمده است با این حال جمعیت عظیم شیعیان این کشور علیرغم خط و مشی صلح آمیز و صلح طلبانه خود همواره از سوی دولت و دستگاه های امنیتی در محدودیت های جدی قرار داشته و توطئه های فراوانی فراروی آنها طراحی شده است.
از جمله این توطئه ها می توان به زندانی نمودن شیخ زاکزاکی در مقاطع زمانی مختلف ، متهم ساختن وی به تلاش برای براندازی دولت های وقت ، ارتباط با کشورهای خارجی و اخذ کمک های مالی از برخی کشورهای اسلامی – بدون ارائه هرگونه مستندات- در دهه های 1980 و 1990 میلادی اشاره کرد.
راهبرد دولت و ارتش نیجریه در دهه های 2000 و 2010 میلادی در قبال شیعیان این کشور به مقابله خونین با تظاهرات آرام و مسالمت جویانه و سرکوب راهپیمایی های شیعیان حتی اجتماعات و گردهمائی های کوچک آنها تغییر یافت و این راهبرد سرکوب گرایانه رنگ خشونت بخود گرفت . در راستای این سیاست نوین ، دولت نیجریه از اوایل دهه 2010 کشتار مسلمانان شیعه را در دستور کار خود قرار داده و با حملات وحشیانه به راهپیمایی آرام شیعیان در سال های 2013 و 2014 میلادی ده ها نفر از اعضاء " حرکت اسلامی شمال نیجریه " را به قتل رساند . این اقدامات ایضائی در سال 2015 به اوج خود رسید و در نهایت منجر به قتل عام یک هزار نفر از شیعیان در شهر زاریا ( به بهانه واهی مسدود ساختن مسیر حرکت فرمانده ارتش نیجریه) ، مجروح ساختن شیخ زاکزاکی رهبر نهضت حرکت اسلامی شمال نیجریه و قتل سه فرزند پسر وی ، انهدام تمام تاسیسات متعلق به شیعیان منجمله حسینیه عظیم و باشکوه در شهر زاریا گردید .

محکوميت هاي جهاني کشتار شيعيان 
هرچند قتل عام شیعیان زاریا با واکنش های گسترده ای در سطح جهان -منجمله محکومیت این اقدام توسط دولت های اسلامی و سازمان عفو بین المللی- مواجه شده و حتی دیوان کیفری بین المللی لاهه نیز با احضار وزیر دادگستری نیجریه در نهایت خواستار توضیح جدی دولت نیجریه در مورد این کشتار گردید با این حال سیاست خشونت آمیز دولت نیجریه در قبال شیعیان نیجریه در سال های 2016 و 2017 میلادی تداوم یافت . در راستای این راهبرد سرکوب گرایانه ، دولت نیجریه در سال 2016 میلادی یکصد نفر از عزاداران شیعه شهر کانو را در جریان راهپیمائی نمادین اربعین این شهر بی رحمانه به قتل رساند و در مراسم اربعین سال 2017 نیز چند نفر از شیعیان در اثر حملات پلیس در زاریا و کاتسینا مجروح شدند. 
رویکرد خشن ارتش و پلیس نیجریه در قبال نهضت حرکت اسلامی شمال نیجریه همچنان ادامه دارد و مقامات سیاسی دولت های فدرال نیجریه همچنان از اعطای هرگونه مجوز برگزاری مراسم و مناسبات مذهبی به شیعیان این کشور خودداری می کنند .

دلایل برخورد خشونت بار دولت
در ارتباط با دلایل برخورد خشونت بار دولت با شیعیان نیجریه و غیرقانونی اعلام کردن فعالیت های نهضت حرکت اسلامی نیجریه باید گفت بخش مهمی از این امر به عوامل داخلی و بخشی نیز به عوامل بیرونی بازمی گردد.
عوامل عمده درونی عبارتند از :

1-هراس دولت از محبوبیت عظیم شیخ زاکزاکی در بین جمعیت 90 میلیونی مسلمانان کشور نیجریه

2-بیم دولتمردان از افزایش هدفمند تعداد شیعیان در سرتاسر نیجریه

3-تلاش برای محدود ساختن روند رو به رشد فعالیت های دینی تبلیغی نهضت حرکت اسلامی نیجریه

4-تلاش برای ارائه تصویری مخدوش از شیعیان نیجریه به عنوان عناصر ناامن کننده امنیت عمومی کشور

5-متهم ساختن شیعیان به تلاش برای تاسیس "دولتی در درون دولت"

6-کوشش برای فراگیر ساختن اندیشه شیعه هراسی در سطح جامعه نیجریه

7-حذف تدریجی شیخ ابراهیم زاکزاکی از مسیر رهبری نهضت تشیع و منحرف ساختن نهضت تشیع از مسیر اصلی.

سياست هاي مخرب عربستان، مهم ترين چالش شيعيان نيجريه به شمار مي رود.

کشتار سال های اخیر شیعیان نیجریه ، نشات گرفته از تحریکات کشورهای غربی خصوصا فشار دولت های اسرائیل و عربستان سعودی به دولت نیجریه در تداوم سرکوب و محدودسازی پیروان مذهب اهل البیت (ع) است . 

حضور قدرتمند جریان تشیع در نیجریه طی چهل سال گذشته همواره مانعی بزرگ برای سرمایه گذاری سنگین سازمان های وابسته به "رابطه العالم الاسلامیه" که شدیدا درصدد فراگیر ساختن فرقه ضاله وهابیت در این کشور بوده و دلارهای نفتی عربستان را نیز بی دریغ مورد استفاده قرار داده اند بوده است . در واقع سازمان موسوم به "جماعت ازاله البدعه و اقامه السنه" که از دهه 1970 میلادی بازوی اصلی وهابیت و رابطه العالم الاسلامیه در نیجریه بشمار می رود به همراه موسسات تبلیغی وابسته نظیر "جمعیه احیاء منهاج السنه"، "دانشکده دارالکتاب و السنه" و دهها دبیرستان و کالج اسلامی از بدو پیدایش نهضت حرکت اسلامی شمال نیجریه در اوایل دهه 1980 ، این جریان را همواره رقیبی جدی و مقتدر برای خود درنظر گرفته و درصدد بوده است به هر نحو ممکن موجبات تضعیف این نهضت پویا و پرشتاب را فراهم آورد . 
اقدامات ضدشیعی"جماعت ازاله البدعه و اقامه السنه"طی نزدیک به چهل سال گذشته عبارتند از :

1-احداث مساجد و مدارس اسلامی خاص وهابیت در سرتاسر کشور
2-تأسیس سازمانها و مراکز اسلامی وابسته به جریان وهابیت

3-اعطای بورسیه های تحصیلی داخل کشور به دانش آموزان مسلمان

4-اعزام برخی از دانش آموزان مسلمان به دانشگاه های عربستان

5-چاپ نشریات و کتب ضدشیعی

6-برپایی مراسم مذهبی و سخنرانی علیه شخص زاکزاکی و پیروان مذهب اهل البیت(ع)

7-توزیع کمکهای نقدی و جنسی بین شیعیان مستمند ساکن شهرها و روستاهای ایالات مسلمان-نشین (با هدف ترغیب آنها در گرایش به فرقه ضاله وهابیت )

8-اجراء برنامه های ضد شیعی در ایستگاه های رادیویی متعلق به خود و شبکههای رادیو تلویزیونی محلی

9-تلاش برای تخطئه جایگاه شیعیان و تیره ساختن مناسبات دولت و رهبران شیعی کشور

10-توسعه اندیشه شیعه هراسی در کشور نیجریه

11-تحریک ارتش نیجریه در حمله به مقر اصلی شیعیان در زاریا (2015) توام با ضرب و شتم و دستگیری شیخ زاکزاکی

سياست مخرب عربستان
به موازات این اقدامات،کشور عربستان که یکی از حامیان مالی دولت نیجریه بوده نیز نقش مهمی در تیرگی مناسبات دولت و شیعیان ایفا نموده و حتی در عالی ترین مقامات این کشور نیز تلاش کرده اند در دیدارهای رسمی با روسای جمهور وقت نیجریه اندیشه بدبینی به اعضاء نهضت حرکت اسلامی شمال نیجریه و افزایش جمعیت شیعه را گسترش بخشند . این وضعیت بویژه در هنگام دیدار مقامات بلندپایه جمهوری اسلامی ایران و نیجریه شدت گرفته و معمولا در این گونه موارد دولتمردان عربستان تلاش کرده اند با انجام دیدارهای متقابل با سران نیجریه در مسیر رو به توسعه روابط ایران و نیجریه کارشکنی کنند .

سفارت عربستان سعودی در نیجریه در سال های اخیر بارها و بدفعات مستقیما در مورد گسترش نفوذ شیعیان در نیجریه ابراز نگرانی نموده و سفیر عربستان در این کشور طی سال های اخیر در ملاقات با مسئولان بلندپایه کشوری و لشکری نفوذ فوق‌العاده شیخ ابراهیم زکزاکی در نیجریه را خطری بالقوه برای آینده کشور اعلام نموده است . اقدامات خصمانه سفارت عربستان علیه شیعیان این کشور بدنبال تیرگی شدید روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان در سال 1394 پس از کشته شدن صدها حاجی ایرانی در حادثه منا و اعدام شیخ نمر-که منجر به قطع روابط دو کشور شد- به اوج خود رسید . از این روی بسیاری از تحلیلگران مسلمان نیجریه ای معتقدند در پشت پرده حملات ارتش نیجریه به شیعیان در زاریا ( دسامبر 2015) ، به قتل رساندن نزدیک به یکصد نفر از راهپیمایان اربعین 2016 و کشتار اوایل آبان سال 1397 شیعیان در ابوجا ؛ سفارت عربستان قرار داشته و سفیر عربستان نقش مهمی در تحریک و سازماندهی حملات وحشیانه ارتش علیه شیعیان و تخریب نهادهای فرهنگی و اجتماعی نهضت حرکت اسلامی در زاریا برعهده داشته است . شاهد مسلم این امر نیز پرداخت وامی به مبلغ 200 میلیون دلار از طرف بانک توسعه عربستان به شورای استانداران ایالات شمالی که ریاست آن برعهده استاندار کادونا است ( بلافاصله پس از کشتار زاریا ) می باشد . 
 

نقش صهيونيست ها 
در کنار دولت عربستان می توان از تحرکات موذیانه صهيونيست ها در ایجاد فاصله هرچه بیشتر بین دولت نیجریه و شیعیان این کشور یاد کرد . در واقع هرچند نیجریه در سال 1973 و در جریان تحریم نفتی غرب توسط کشورهای اسلامی روابط سیاسی خود را با اسرائیل قطع کرد و اسرائیل نیز در جریان جنگ های داخلی بیافرا از حامیان اصلی جدائی طلبان بیافرا محسوب می شد با این حال از سال 1992 و از زمان ازسرگیری مناسبات سیاسی طرفین ؛ دولت اسرائیل روابط گسترده ای را در عرصه های مختلف همچون پروژه های عمرانی، صنایع نفت و گاز، پتروشیمی، فناوری پیشرفته مخابرات ، ارتباطات و فناوری اطلاعات، توسعه و مدرنیزه کردن کشاورزی و مدیریت آب، صنایع نظامی، با دولتمردان نیجریه آغاز کرده است به گونه ای که در حال حاضر ده ها شرکت اسرائیلی در بخش های مختلف اقتصادی، صنعتی، ساختمان سازی،کشاورزی و نظامی نیجریه فعالیت دارند . علاوه بر آن اسرائیل در راستای سیاست توسعه مناسبات امنیتی خود با نیجریه و مقابله با گروه های همسو با جمهوری اسلامی ایران در منطقه غرب آفریقا بویژه شیعیان نیجریه ، در این کشور سرمایه گذاری های سنگینی انجام داده که این وضعیت در دوره ریاست جمهوری گودلاک جاناتان رئیس جمهور سابق نیجریه و بوهاری رئیس جمهور کنونی به اوج خود رسیده است. 
دولت نیجریه نیز تحت تاثیر القائات موساد از اواخر دهه 2000 میلادی رویه کاملا خصمانه ای را در مقابل شیعیان و شخص شیخ زاکزاکی اتخاذ نمود به گونه ای که پلیس و نیروهای امنیتی فعالیت های نهضت حرکت اسلامی را به شدت تحت نظر گرفته و از اواخر سال 2012 میلادی ارتباطات مجازی شیعیان نیجریه با شیعیان کشورهای خاورمیانه از جمله ایران ، عراق و لبنان تحت نظارت شرکت پیشرفته مخابراتی اسرائیلی البیت سیستم ( دست اندرکار در امور مخابرات ، هوافضا ، جنگ افزار و فناوری اطلاعات ) قرار گرفت . این شرکت مخابراتی که براساس قرارداد منعقده با دولت نیجریه عهده دار رصد و پایش تمامی ایمیل های ارسالی و دریافتی از نیجریه به کشورهای ایران ، عراق ، لبنان و سایر کشورهای خاورمیانه می باشد اقدامات شیعیان و اعضاء حرکت اسلامی شمال نیجریه را نیز بطور خاص تحت نظر داشته و بسیاری از اخبار محرمانه مربوط به ارتباطات شیعیان با سازمان ها و مراکز فرهنگی دینی در جمهوری اسلامی ایران را به دستگاه امنیتی نیجریه ارائه می نماید.

به موازات آن موج دستگیری شیعیان و اعمال محدودیت علیه فعالیت های حرکت اسلامی تحت تاثیر گزارشات این شرکت اسرائیلی همچنان ادامه دارد . جالب اینجاست که رئیس ستاد مشترک ارتش نیجریه در اوایل سال 2015 میلادی و پیش از قتل عام خونبار شیعیان زاریا طی سفری به اسرائیل با برخی مقامات موساد و ارتش اسرائیل جلسات مهم و مخفیانه ای برگزار کرد که ظاهرا در طراحی سناریوی حمله به منزل شیخ و موسسات فرهنگی آموزشی حرکت اسلامی در شهر زاریا موثر بوده است.