تهران- الکوثر: در فضیلت این زیارت، همین بس كه از آن به عنوان یكی از نشانه‌های مؤمن یاد شده است؛ بلكه طبق روایت امام حسن عسكری(ع) در ردیف نمازهای واجب و مستحب قرار گرفته است. بر پایه این روایت، همان‏گونه كه نماز ستون دین و شریعت است، زیارت اربعین و حادثه كربلا نیز ستون ولایت است.

در این نوشتار به شرح و بررسی برخی از فرازهای زیارت‌نامه اربعین پرداخته شده است.

1. اهداف قیام حسینی در زیارت اربعین

«وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیكَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلَالَة» در زیارت اربعین می‏خوانیم كه قیام وجود مبارك حسین بن علی(ع) برای دو هدف بود و آن حضرت برای این دو خون جگر خود را داد:

1. نجات مردم از جهل و با فرهنگ ‏كردن مردم؛

2. به در آوردن مردم از ضلالت و گمراهی عقلی.

• بیشتر بخوانید: ویژه نامه اربعین حسینی

به استنادِ حدیث «حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْن»، هدف حسین بن علی(ع) همان هدف پیامبر اكرم (ص) است. بر اساس قرآن و نهج‏البلاغه، هدف رسالت انبیای الهی، دو چیز است: یكی عالم كردن مردم و دیگری عاقل كردن آنها به وسیله تهذیب نفس. كسانی كه جاهلند، دستور خدا را نمی‏دانند و كسانی كه عالمند، ولی بر اثر نداشتن عقل به دانش خود عمل نمی‏كنند، توان تربیت خود یا دیگران را ندارند. از‌این‏رو، انبیا برای تعلیم و تزكیه مردم مبعوث شدند كه خوبی‏ها را به مردم بشناسانند و عملاً آنان را برای رسیدن به نیكی و سعادت هدایت كنند.

رهبران الهی به مردم، اندیشه ناب و انگیزه صحیح می‏بخشند و بخشش‏های علمی و معنوی، والاترین بخشش‏هاست. ازاین‌رو، معصومان(ع) فرمودند: «پیامبر از بخشنده‏ترینِ مردمان بود؛ زیرا مائده و سفره معنوی را گشود و غذای آماده را بر آن چید. آن‌گاه جامعه انسانی را به زندگی جاوید فرا خواند. حسین (ع) نیز از پیامبر بود و همانند او عمل كرد».

2. كرامت در زیارت اربعین

«أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِیُّكَ وَ ابْنُ وَلِیِّكَ وَ صَفِیُّكَ وَ ابْنُ صَفِیِّكَ الْفَائِزُ بِكَرَامَتِكَ أَكْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَةِ»

اكرام در برخی اقسام خود، معادل جود و هبه است، ولی ممكن است انسان وارسته در حال تهی‌دستی نیز كریم باشد، ولی جواد و وهّاب نیست؛ زیرا كَرَم‌داری كه دِرَم ندارد، بالفعل كریم است؛ گرچه بالفعل جواد و واهب نیست. همان‌طور كه كرامت از شئون عقل عملی است، مانند جود و سخا و هبه، از شئون عقل نظری نیز به شمار می‌آ‌ید؛ مانند معرفت و درایت و شهود.

3. امام حسین(ع) وارث پیامبران

«وَ أَعْطَیْتَهُ مَوَارِیثَ الْأَنْبِیَاء»: امام حسین(ع) وارث پیامبران الهی است و نهضت او ادامه و هم‌سو با جنبش آنان است. این مطلب، افزون بر زیارت اربعین، در زیارت وارث نیز آمده است. امام حسین(ع) عملاً برای اثبات اینكه نهضت او مانند قیام موسای كلیم است، در حركت از مدینه تا كربلا گام به گام، آیاتی را كه درباره حضرت موسی(ع) نازل شده بود، قرائت می‏فرمود. ایشان با این كار به مردم فهماند كه من وارث موسای كلیم هستم و یزید به جای فرعون نشسته است و منافقان همانند پیروان فرعونند.

4. حسین(ع) سید همه سادات

«جَعَلْتَهُ سَیِّداً مِنَ السَّادَةِ»: اگر در امت‏های پیشین انبیایی بوده است، آورنده قرآن، سید و خاتم آنان است و اگر در گذشته خلفای الهی بوده‏اند، خلیفه پیامبر خاتم (ص)، سید و سالار خلفاست. همچنین اگر در امت‏های پیشین، كسانی به مقام ولایت یا امامت بار یافته‏اند، اهل ‌بیت(ع)، سید آنان هستند. اكنون روشن می‏شود كه اگر كسی از میان اهل بیت، شربت شهادت بنوشد، سید شهدای پیشین است و در این میان امام حسین(ع)، جایگاه ویژه‌ای دارد. بر این اساس، «سیدالشهدا» فقط بزرگِ شهدای كربلا نیست؛ زیرا این مقام برای امام حسین(ع) بسیار كوچك است؛ بلكه آن حضرت، سید و بزرگ همه انبیا و خلفایی است كه در گذشته به شهادت رسیدند و نیز سید همه شهیدان غیر معصوم گذشته و آینده است.

5. رهبریِ قائدانه امّت

«وَ قَائِداً مِنَ الْقَادَة»: رهبری پیامبران الهی، قائدانه است و نه سائقانه. قائد به كسی گفته می‌شود كه پیشوا و پیشرو قافله است و دیگران را جذب می‌كند و به دنبال خود می‏كشاند، ولی سائق آن است كه زیردستان خود را همچو چوپان از پشت سر می‌راند. اولیای الهی زمانی مردم را به راهی فرا می‏خوانند كه خودشان، پیشاپیش آن را پیموده باشند. چنان‌كه امیر مؤمنان(ع) فرمود: «ما هرگز به شما دستوری ندادیم، مگر آنكه خود پیش‏تر آن را انجام داده‏ایم.» كسی كه با حركت در پیشاپیش كاروان، خطرها را به جان می‏خرد و به پیشواز زندان، شكنجه، مهاجرت و شهادت می‏رود، آن‏گاه امت را به دنباله‏روی از خویش فرا می‏خواند، سخنش نفوذ و اثر ژرفی بر پیروان خواهد داشت.

6. جهاد برای صبّار و شكور كردن جامعه

«فَجَاهَدَهُمْ فِیكَ صَابِراً مُحْتَسِباً حَتَّی سُفِكَ فِی طَاعَتِكَ دَمُهُ وَ اسْتُبِیحَ حَرِیمُه»

امام حسین(ع) نه تنها خود در تمامی مراحل قیام صبّار و شكور بود، بلكه با سخنان خود تلاش كرد كه جامعه را به صبر و شكر دعوت كند. لازمه این كار، بیرون راندن محبت دنیا از دل است؛ زیرا تا انسان دل‌بستگی به دنیا دارد، حوادث و كاستی‌های مادی او را خواهد لرزاند و هیچ‌گاه صبور و شكور نخواهد بود. ازاین‌رو، سالار شهیدان در نامه‏ها و خطبه‏های خود علاقه به دنیا را از مردم می‏زدود و اشتیاق به شهادت و جاودانه شدن را در دل‏های آنها زنده می‏كرد تا آنان بتوانند صبّار و شكور باشند.

7. وراثت از امام حسین(ع) عامل نصرت دین و اصلاح جامعه

«وَ نُصْرَتِی لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّی یَأْذَنَ اللَّهُ لَكُم‏»

رهبران الهی می‌كوشند جامعه انسانی را وارث حسین بن علی(ع) كنند. اگر جامعه‏ای وارث حسین بن علی(ع) باشد، میراث همه انبیا را نیز به اندازه خود خواهد داشت؛ چون یكی از شعارهای رسمی هنگام برخورد با یكدیگر در مراسم سوگ سالار شهیدان، این است: «عَظَّمَ اللَّهُ أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَیْنِ(ع) وَ جَعَلَنَا وَ إِیَّاكُمْ مِنَ الطَّالِبِینَ بِثَأْرِهِ مَعَ وَلِیِّهِ وَ الْإِمَامِ الْمَهْدِیِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد». بخش نخست این عبارت، آن است كه ما در واقعه كربلا اندوهگین و مصیبت‌زده‏ایم. خداوند اجر همه را افزون كند. بخش دوم شعار این است كه خداوند ما را جزو كسانی قرار دهد كه برای خون‌خواهی و گرفتن خون‌بهای سالار شهیدان، موفق به قیام هستند!

ما وقتی می‏توانیم خون‌بهای حسین بن علی‌(ع) را بگیریم كه وارث او باشیم؛ چون اگر وارث او نباشیم، خون‌بها به ما ارتباطی ندارد؛ یعنی اگر كسی نسبت به مقتولی یا شهیدی بیگانه باشد، حق ندارد برای خون‌خواهی او انتقام بگیرد. پس طبق این شعار و دعا، ما جزو وارثان حسین بن علی‌(ع) بوده و آماده خون‌خواهی آن حضرت هستیم.

بنابراین، راهیان طریق حسین بن علی‌(ع) كه جزو وارثان او هستند، می‏توانند به خون‌خواهی شخصیت حقوقی سالار شهیدان به مبارزه با ظلم بپردازند، نه اینكه فقط مصرف‌كننده نهضت حسینی باشند. بسیاری از افراد بر این باورند كه ما فقط مصرف‌كننده نهضت كربلاییم، مانند داروخانه‏ای كه محصولاتش برای همه مردم سودمند است، اما خواص بر این اعتقادند كه ما هم مصرف‌كننده این نهضتیم تا به صلاح رسیم و هم باید تولید‌كننده نهضت‌های اسلامی باشیم تا مصلح شویم.