تهران- الکوثر:  افرادی که قرآن می خوانند حتما به یک سری از حروف که شاید به ظاهر بی معنا باشند و معمولا هم در ابتدای سوره های نورانی قرآن هستند برخورد کرده اند.

حروفی که از اسرار الهی حکایت می کنند و ناخودآگاه احساسی غریب را به انسان القا می کنند، حسی عجیب و والا که قابل وصف نیست.

اما به راستی این حروف قصد دارند چه بگویند و کدام سوره ها دارای حروف مقطعه هستند؟

اسرار نهان حروف مقطعه قرآن

اوائل سوره هایی چند از قرآن مجید اصطلاحی به نام حروف مقطعه آمده است که در اول بیست و نه (29) سوره از سور قرآن قرار دارد و بیست و شش (26) سوره از این تعداد «مکی» و سه سوره دیگر «مدنی» است .

در مورد این حروف چه در قرآن و چه در احادیث و روایات مطلبی که از حقیقت معنایی این حروف پرده بردارد نیامده است . از این رو همواره به عنوان موضوعی پیچیده باقی مانده و مفسّران قرآن درباره آنها نظریات مختلفی ارائه داده اند .

نظر اکثر مفسرین اینست که قرآن به این حروف اشاره صریحی نداشته است و در قرآن کریم یا احادیث نبوی غیر از آنچه یاد شد هیچ نشانه یا حدسی که بتواند بحث پیرامون حروف مقطعه اوایل سوره ها هدفی را مشخص کند وجود ندارد.

البته باید گفت ، صحیح نیست که در قرآن چیزى یافت شود که فهم آن از ذهن ما خارج باشد در صورتى که قرآن در منتهى درجه فصاحت و بلاغت است و رهبر به سوى سعادت و سبب تکمیل نفوس مردم است و آیه آیه 9 سوره بنى اسرائیل« إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ» و آیه 174 سوره نساء می فرماید: « قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ نُوراً مُبِیناً » بمجموع این کتاب شریف اشاره دارد.

اگر چه می توان گفت که بعضى از مواقع بنا به اقتضاء حکمت و مصلحت برخى از مطالب در قالب بعضى از الفاظ سر بسته بیان می شود که درک آن بدون دقّت و ضمیمه مطالب دیگر بآسانى میسر نمی گردد.

و به همین دلیل مفسرین برای تحقیق درباره آنها تلاش زیادی کرده اند و به بحر عمیقی داخل گشته اند ‌، حبیب الله نوبخت نویسنده کتاب دیوان دین معتقد است که حروف مقطعه در اوائل سوره ها عنوان مطالب آن سوره هاست البته مختصر و منحوت عنوان ، اما نظریات این عده فقط نظریات فردی است و مورد قبول دانشمندان قرار نگرفته است ‌، از این رو دانشمندان این حروف را جزو اسرار و رازهای پنهانی خداوند می دانند که جز خداوند متعال و راسخین در علم ، کسی به سرّ آن ها آگاهی ندارد و همگی بر این نظر تأکید دارند که خدا به مقصود خویش آگاه تر است.« سرّ من اسرار اللَّه استاثره اللَّه بعلمه »

زان گونه پیام ها که او پنهان دارد*****یک ذرّه بصد هزار جان نتوان داد

حروف مقطعه قرآن

قرآن 114 سوره دارد و در 29 سوره ملاحظه می کنیم که بعد از«بسم الله الرحمن الرحیم »سوره با حرفی آغاز شده است که در اصطلاح مفسران آنها را «فواتح السور» یا «حروف نورانی» و یا «حروف مقطعه» می نامند .

این حروف مقطعه در ابتدای سوره ها ‌، یک حرفی‌، دو حرفی ‌،سه حرفی‌، چهار حرفی یا پنج حرفی هستند که به ظاهر معنای روشنی ندارند .

حروف مقطعه به قرار ذیل است :

«الم- الم- المص- الر- الر- الر- المر- الر- الر- کهیعص- طه- طسم- طس- طسم- الم - الم- الم- الم- یس- ص- حم- حم- حمعسق- حم- حم- حم- حم- ق- ن »

این حروف به ترتیب در اوایل سوره های « بقره ‌‌، آل عمران ‌،اعراف‌ ،یونس ‌، هود ‌،یوسف ‌، رعد ‌، ابراهیم ‌، حجر ‌، مریم ‌،طه ‌، شعرا ‌، نمل‌، قصص ‌، عنکبوت ‌، روم لقمان ‌، سجده ‌،یس ‌، ص ‌، مومن ‌، فصلت ‌، شوری ‌، زخرف ‌، دخان ‌، جاثیه ‌، احقاف، ق ‌، قلم» هستند.

اگر این حروف جمع شوند و مکررات آنها حذف شود ‌، درست نصف حروف بیست و هشتگانه (28) الفبای عربی یعنی چهارده (14)حرف خواهند بود .

این حروف را در عبارت « صِراط علیٍّ حق نُمْسِکُهُ » به معنای «راه علی حق است ما به آن چنگ می زنیم» یا «على صراط حق نمسکه » یا «على حق ، نمسک صراطه » گردآوری کرده اند و اهل نست نیز مى توانند براى تایید راه خود با همین حروف جملاتى مانند « صریح طریقک مع السنه » را بسازند؛ یعنى ، راه و روش تو در صورت هماهنگى با سنت (برداشت خاص اهل سنت از اسلام) صحیح است و این حروف (حروف مقطعه با حذف مکررات ) ، نصف حروف هجا است چون اثبات اعجاز نصف هدف آیات قرآن است.

سال ها بعد از نزول قرآن که براى زبان عرب قواعدى و علومى وضع شد حروف را نیز از حیث کیفیت تلفظ تقسیم کرده و هر قسمتى را بنامى نامیدند. اینک مى‌بینیم که این چهارده حرف اول سوره‌ ها درست مشتمل بر نصف تمام آن اقسام است یعنى نصف مهموسه و نصف مجهوره و نصف شدیده و رخوه و مطبقه و منفتحه و مستعلیه و منخفضه و قلقله (آقاى شهرستانى حروف هر یک از اقسام را ذکر کرده و شمرده‌اند) و همچنین بین حروف مقطعه هم حروف نقطه دار و هم حروف بی نقطه و هم حروف شمسی و هم حروف قمری و هم حروف متصل و هم حروف منفصل هست .

از یکصد و چهارده(114) سوره قرآن پنجاه و شش (56) سوره مکی و بیست و هشت (28) سوره مدنی هستند که از (56) سوره مکی قرآن (26)سوره ی آن و از (28) سوره مدنی (3) سوره ی آن ابتدایشان حروف مقطعه آمده است .

یعنی غالب سوره های حروف مقطعه دار (26)سوره از (29) سوره مکی هستند . و به عبارت دیگر هر سوره‌اى که در اول آن حروف مقطعه آمده مکیة است بجز سوره بقره و آل عمران اما سوره رعد اختلافى است.

همچنین بعد از حروف مقطعه معمولاً نام و یادی از کتاب و قرآن و ذکر و وحی و نوشته و . . . در میان می آید . اما در معانی این حروف ‌، مفسران قدیم و جدید نکات جالبی گفته اند که که شاید هر کدام بخشی از اسرار وجود در این حروف بیان کرده باشند .

به عبارت دیگر حروف مقطعه در اوائل سوره‌هاى مختلف وجود دارد که در برخى از موارد این حروف بطور بسیط بکار برده شده مانند « ص » در اول سوره 38(ص) و « ق » در اول سوره 50 (ق) و « ن » در اول سوره 68 ( القلم ) و در بعضى از موارد فواتح سور از دو حروف متشکل است که مجموعا ده سوره هستند که هفت مورد آن با « حم » شروع می شوند و آنها عبارتند از سوره‌هاى: غافر- فصّلت- شورى- زخرف- دخان- جاثیه- احقاف- و مورد هشتم و نهم و دهم عبارتند از سوره‌هاى : طه- طس- یس. و سیزده سوره دیگر که فواتح آنها از سه حرف شروع گردیده عبارتند از. بقره- آل عمران- عنکبوت- روم- لقمان- سجده- یونس هود- یوسف- ابراهیم- حجر- شعراء- قصص. و دو سوره از قرآن با چهار حروف شروع شده و آنها عبارتند از سوره اعراف و سوره رعد و فقط سوره « کهیعص » است که با پنج حرف آغاز گردیده است. البته اگر در سوره فصلت نیز « حمعسق » را یک مجموعه بحساب آوریم میتوان گفت که در آغاز دو سوره از سوره‌هاى قرآن حروف مقطعه پنجگانه وجود دارد و با توجه بمطالب فوق مجموعا بیست و نه سوره با حروف مقطعه شروع شده است.

البته متذکر شویم که حروف مقطعه با ذکر مکررات عبارتند از : « ا ، ح ، ر ، س ، ص ، ط ، ع ، ق ، ک ، ل، م ، ن ، ه ، ی »‌ که گاهى آنها را" حروف نورانى" نیز مى‌نامند.

حروف مقطعه به چه معناست؟

درباره حروف مقطعه نظریه‌های مختلفی وجود دارد که می‌توان آن‌ها را در سه دسته تقسیم‌بندی کرد:

۱. حروف مقطعه از متشابهات قرآن است و هیچ‌کس نمی‌تواند مفهوم آن را درک کند.

این نظریه مخالفان زیادی دارد، زیرا قرآن کتاب مبین و آشکار است و نمی‌توان چیزی از آن را پیدا کرد که بر همه مردم حتی اولیای الهی مخفی باشد.

بیشتر بدانید: ناشنیده‌های شگفت انگیز از اعجاز قرآن درباره عدد 13 

۲. حروف مقطعه رمز‌هایی بین خدا و پیامبر (ص) است و به جز اولیای مقرب الهی کسی مفهوم آن را درک نمی‌کند.

۳. حروف مقطعه به جز خاصیت آوایی‌شان دربرگیرنده چیز دیگری نیستند و مشمول رمز و اشاره خاصی نمی‌شوند و حکمت آن‌ها این است که نشان دهد سوره‌های قرآن از محدوده لفظ‌ها و اصوات تجاوز نمی‌کند.

حدیث درباره حروف مقطعه

امام صادق (ع) درباره حروف مقطعه «الم» فرمود: «الم، رمز و اشارتی است میان خدا و حبیب او محمد (ص) خواسته تا کسی جز او بر آن آگاه نگردد. آن را به صورت حروف درآورده تا آن رموز را از چشم اغیار دور نگاه دارد و تنها بر دوست روشن و ظاهر سازد» (ابن طاووس، کتاب سعدالسعود. ص. ۲۱۷)

از صفحات دین و زندگی و ندای نور الکوثر فارسی دیدن کنید

آموزش سوره های قرآن ویژه کودکان