در زمانی که نیروهای ارتش عراق به پیشروی خود برای آزاد سازی موصل ادامه می دهند، نیروهای دموکراتیک سوریه نیز در عملیاتی موسوم به خشم فرات در حال پیشروی به سوی مرکز شهر رقه برای آزاد سازی این منطقه از داعش می باشند.

پیش بینی ها حاکی از آن است که فشارهای نظامی دوجانبه بر داعش باعث فروپاشی ساختار تشکیلاتی آن در سوریه و عراق خواهد شد که این امر سؤالاتی را در باره آینده شاخه های این تشکیلات تروریستی پس از سرنگونی آن مطرح می سازد.

اهمیت این سؤالات از آن روست که تشکیلات داعش در صورت سرنگونی شاخه اصلی در سوریه و عراق، بر گسترش شاخه های خود در جهان برای تضمین بقای آن برای مدتی طولانی تر اصرار دارد، مساله ای که به شکل مستقیمی بر وضعیت تعدادی از مناطق درگیر در جهان تأثیر خواهد گذاشت.

پیامدهای سرنگونی داعش

پیش بینی می شود که سرنکونی خلافت ادعایی داعش در عراق و سوریه پیامدهای مختلفی بر شاخه‌های این تشکیلات خواهد داشت که برخی از این پیامدها کوتاه مدت و برخی دیگر بلند مدت خواهد بود که در ادامه به آنها اشاره می شود:

پیامدهای کوتاه مدت

پیامدهای کوتاه مدت سرنگونی داعش اتخاذ تصمیمات سریعی است که زیرشاخه های آن به عنوان واکنش در برابر سرنگونی پایگاه اصلی آن در عراق و سوریه اتخاذ خواهند کرد و این امر به دلیل کاهش شدت سرنگونی و حفظ این تشکیلات و جلوگیری از فروپاشی وتجزیه آن صورت می گیرد. مهمترین این تصمیمات سریع عبارتند از:

تعیین پایگاه دیگری برای خلافت

در این باره تشکیلات داعش توانسته است، افراطی ها و تندورهای جهان را با اعلام خلافت موسوم به اسلامی جذب نماید و این امر باعث شده هزاران تن به این تشکیلات بپیوندند. بر این اساس سرنگونی شهر رقه سوریه به معنای فروپاشی نماد و الگویی است که تروریست ها را در این تشکیلات گرد آورده است که این امر بر انسجام ساختار تشکیلاتی آن تأثیر خواهد گذاشت.

از این رو برخی از کارشناسان بر این باورند که زیرشاخه های داعش تلاش خواهند نمود تا پایتخت جدیدی برای خلافت ادعایی خود ایجاد نمایند و انتخاب این پایتخت غالبا در منطقه ای صورت می‌گیرد که تشکیلات داعش از جنبه نظامی و تشکیلاتی در آن حضور قدرتمندی داشته باشد تا بتواند حمایت لازم را در طولانی ترین مدت  فراهم نماید.

بیعت با خلیفه ای جدید

احتمال می رود سرنگونی تشکیلات داعش در عراق و سوریه به کشته شدن ابوبکر البغدادی و یا دستگیری وی به دلیل دشواری فرار وی به خارج بیانجامد. از این رو شاخه های این تشکیلات به سرعت با خلیفه ای جدید بیعت خواهند نمود و انتظار می رود که این خلیفه جدید از رهبران تروریستی در منطقه عربی باشد.

تشدید عملیات های نظامی

یکی از مهمترین شیوه هایی که سازمان های تروریستی در بحران ها برای اثبات موجودیت و انسجام خود به آن روی می آورند، تشدید حملات آنها است. این مسأله ای است که شاخه های تشکیلات داعش به عنوان واکنش سریع در برابر سرنگونی پایگاه اصلی آن در عراق و سوریه انجام خواهند داد. از برجسته ترین شاخه های فعال داعش که انتظار می رود حملات آنها افزایش یابد در یمن، افغانستان و نیجریه است؛ به ویژه آن که تشکیلات داعش اخیرا تعدادی از اعضای خارجی خود را به این کشورها اعزام نموده است تا به شاخه های این تشکیلات بپیوندند.

پیامدهای بلند مدت

پیامدهای احتمالی فروپاشی طولانی مدت تشکیلات داعش را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

شکاف و اختلاف بر سر رهبری داعش: پیش بینی می شود که رهبر آینده داعش همچون ابوبکر البغدادی که با ظهور این تشکیلات مورد بیعت قرار گرفت، از سوی شاخه های تشکیلات داعش مقبولیت نداشته باشد. این در حالی است که رهبر آینده باتوجه به فروپاشی ساختار تشکیلاتی داعش و نابودی بسیاری از رهبران تاریخی و تعدد شاخه های آن، از این اجماع برخوردار نباشد. در نتیجه رهبر آینده داعش از روی انتخاب و نه اجبار برگزیده خواهد شد، مساله ای که ممکن است منجر به اختلاف و شکاف میان شاخه های مختلف این تشکیلات تروریستی درباره وی شوند.

رقابت میان شاخه ها: احتمال می رود که دوره پس از سرنگونی شاخه اصلی داعش حالتی از رقابت میان شاخه های آن بر سر به دست آوردن مقر جدید خلافت و پست خلافت به وجود بیاید. چه بسا این امر به یک درگیری و رقابت علنی و آشکار تبدیل شود که به شکل مستقیمی بر انسجام ساختاری آن تأثیر خواهد گذاشت و این  رقابت به دلیل امتیازاتی است که شاخه پیروز به دست خواهد آورد و توانایی تأثیر بر رویکردهای کلی تشکیلات و تصمیمات استراتژیک آن در خدمت منافع و رهبران آن را به دست خواهد آورد.

حرکت به سوی ائتلاف : روشن است که تشکیلات داعش و شاخه های مختلف آن مخالف ورود به ائتلاف هستند و به دلیل تعارض فکری و ساختاری ترجیح می دهند به شکل انفرادی عمل نمایند اما مرحله آینده باعث خواهد شد که برخی از شاخه ها وارد ائتلاف هایی با قبایل اطراف خود و یا برخی از گروه های افراطی غیر رقیب وابسته به القاعده برای دستیابی به حمایت و پشتیبانی شوند.

زوال برخی از زیر شاخه ها: پیش بینی می شود مرحله پس از سرنگونی شاخه اصلی داعش، برخی از فروع و زیرشاخه های ضعیف آن که حضور قدرتمندی در صحنه ندارند همچون شاخه داعش در سومالی دچار زوال شوند. به شکلی که سرنگونی شاخه اصلی داعش حالتی از فروپاشی معنوی و روحی نزد این زیر شاخه ها ایجاد خواهد کرد و این مسأله باعث خواهد شد به دنبال جایگزینی باشند که غالبا بازگشت به سوی سازمان القاعده خواهد بود، به نحوی اکثر شاخه های داعش در آفریقا از این سازمان پیروی می کردند.

در پایان می توان گفت سرنگونی تشکیلات تروریستی داعش در سوریه و عراق به عنوان شاخه مادر پیامدهای مهمی بر زیر شاخه های تشکیلات داعش که مهمترین عامل دوام و بقای طولانی تر این تشکیلات هستند، برجای خواهد گذاشت. این مسأله منجر به شکاف و رقابت در میان این زیرشاخه ها در پرتو وجود رهبران به دنبال قدرت و نفوذ در داخل این زیر شاخه ها خواهد شد و در نتیجه آینده داعش به میزان زیادی در گرو میزان انسجام این زیر شاخه ها و هماهنگی میان آنهاست.

منبع: درمجله سیاست بین الملل وابسته به مؤسسه الاهرام مصر، نوشته علی بکر