تهران- الکوثر:  در زمان حضور امام رضا(ع) در مرو به حضور ایشان رسید. زمانی که به خراسان آمد، قصیده تائیه خود را سروده بود و گفته بود که نباید کسی پیش از امام رضا(ع) آن را بشنود.
او در طعن بسیار تندزبان بود. همین امر باعث می‌شد تا همواره در حال گریز و سفر باشد. سرانجام طعن‌هایش بر خلفای عباسی باعث کشته‌ شدنش شد. از جمله کتاب‌های او «الواحدة فی مناقب العرب و مثالبها» و «طبقات الشعراء» است. دعبل از زمره راویان حدیث نیز به شمار می‌آید.

زندگینامه

دعبل بن علی بن رزین بن سلیمان بن تمیم بن نهشل بن خداش بن خالد بن عبد بن دعبل بن انس بن خزیمة بن سلامان بن اسلم بن حارثة بن عمرو بن عامر بن مزیقیا. (۱۴۸-۲۴۶ق)

نام دعبل را محمد، حسن و عبدالرحمن ذکر کرده‌اند و کنیه‌اش ابوجعفریا ابوعلی است. دایه دعبل، وی را از جهت شوخ‌طبعی‌ای که در او بود، دعبل لقب داد و مقصودش ذعبل بود و ذال تبدیل به دال شد. کلمه «دِعبِل» در لغت عرب به معنای کوه استوار است و دِعبِل خُزاعی به حق، کوهی از علم و دانش بود. چنانکه در دیوان دعبل آمده، وی در سال ۱۴۸ق متولد شد، ولی ابن حجر در «لسان»، سال تولد وی را ۱۴۲ق ذکر می‌کند. وی اصالتاً کوفی است و گفته شده که از قرقیس بوده است. او ساکن بغداد بود.

دعبل در سال ۲۴۶ یا ۲۴۷ ق/۸۶۱م کشته شد و دلیل قتلش هجو خلفای عباسی بود. درباره مکان دفن او اختلاف است: (شوش ، زویله و اهواز).
دعبل وصیت کرد که قصیده مدارس آیات را در قبرش بگذارند.

این شاعر گرانقدر دارای آثاری همچون:

۱- دیوان دعبل الخزاعی که مجموعه ای ست از قصائد معروف وی مانند : قصیده تائیه در مصائب آل رسول (ع) . مجموعا از ۱۲۳ بیت از ابیات سروده شده از جانب وی که در سفر خراسان برامام رضا (ع) خواند ومورد تشویق امام قرار گرفت . همچنین ۶۰۰ بیت در مدح اهل یمن سروده است. این مجموعه در دمشق به سال ۱۹۶۴ م توسط المجمع العلمی العربی وبا تحقیق عبدالکریم الاشتر و همچنین در بیروت توسط دارالکتاب اللبنانی به سال ۱۹۷۲ م با جمع و مقدمه عبدالصاحب عمران الدجیلی ، به چاپ رسیده است. نسخه های فراوان خطی از این کتاب موجود می باشد.

۲ـ طبقات الشعراء ؛ ظاهرا این اثر از آثار بسیار مهمی در عرصه شعر وادب می باشد که مورد استفاده بسیار ادبا و شعرادر حجاز و بصره وبغداد و همچنین مورد استناد مورخین قرار گرفته است.

۳ـ القصیدة التائیة ؛ نسخه های فراوان خطی از این کتاب موجود می باشد.

۴ـ کتـاب الـواحــدة فــی مثالب العرب ومناقبها

شهید مطهری در باره این شاعر ولائی می نویسد: دعبل ، شاعر عجیبی است ، به اصطلاح امروز یک شاعر انقلابی است ، که من‌ خیال نمی‌کنم در عصرهای ما جنین شاعرهایی پیدا شده باشند . خودش می‌گفت‌ پنجاه سال است که دار خودم را روی دوشم حرکت می‌دهم ، یعنی پنجاه سال‌ است حرفهایی می‌زند که باید برود سردار . شعرهایی می‌گفت که بنی‌العباس‌ را آتش می‌زد . می‌گفت:

قبران فی طوس خیر الناس کلهم
و قبر شرهم هذا من العبر

(دو قبر در طوس، در یک جا بدترین خلق خدا و بهترنی خلق خدا ، و این عبرت است).

ما ینفع الرجس من قرب الزکی و لاعلی الزکی بقرب الرجس من ضرر

(آیا آن پلید هیچ سودی از این پاک می‌برد؟ آیا به دامن این پاک از پلیدی‌ آن پلید گردی می‌نشیند ؟ ابدا). معلوم است که از این شعر آتش می‌بارد .( آشنایی با قرآن 6 نویسنده : مطهری ؛ مرتضی؛ جلد: 1  صفحه : 29)

قابل ذکر است که این شعر حکیمانه دعبل نزدیک ضریح مطهر رضوی بر دیوار حرم رضوی نگاشته شده است. این اشعار زیبا بخوبی بعضی از شبهات در باره دفن هارون پلید در کنار امام رضا علیه السلام را دفع می‌کند.

دعبل خزائی برای امام رضا علیه السلام اشعاری خوانده است و ایشان شعر دعبل را تکمیل کرده اند. در ادامه به ذکر ابیاتی از این قصیدۀ معروف همراه با ترجمه می‎پردازیم. گفتنی‎ست این ترجمه بر اساس نقل و ترجمۀ علامه مجلسی است:

و هم نقضوا عهدالکتاب و فرضه
و محکمه بالزور و الشبهات

(آن‎ها عهدی را که در آیات محکم و واضح کتاب خدا بر آن‎ها واجب شده بود، با شبهه ‎ها و افتراهای خود، شکستند.)

و لا تک الامحنه‌کشفتهم
بدعوی ضلال من هن وهنات

(و این غصب خلافت حضرت علی، نبود مگر امتحانی از جانب خداوند، که کفر آن‎ها را ظاهر کند به علت قصد و غرض‎های باطلشان.) 

زرایا ارتنا خضره الافق حمرة
وردت اجاجاً طعم کل فرات

(این‎ها مصایبی است که آسمان سبز را به سرخی کشانید و در کام ما تمام آب‎های گوارا را تلخ کرد.)

ولو قلدوالموصی الیه امورها
لزمت بمامون علی العثرات

(اگر این مردم کارهای خود را به همان کسی که حضرت پیامبر (ص) جانشین خود کرده بود، می‎‌سپردند، به حقیقت خود را به کسی که از هر لغزشی ایمن است، می‎سپردند.)

بکیت لرسم‌الدار من عرفات
و اذریت دمع العین بالعبرات

(در عرفات برای برجای مانده های خانۀ اهل بیت گریه کردم و آب چشم خود را ریختم و گریستم.)

اذا لم نناج الله فی صلواتنا
باسمائهم لم یقبل الصلوات

(کسانی که اگر زمانی در نماز خود نام مبارک آن‎ها را نبریم، خداوند نمازهایمان را قبول نمی‎‎کند.) 

فکیف یحبون النبی ورهطه
وهم ترکوا احشائهم و غرات

(پس چگونه حضرت پیامبر را دوست دارند، در حالی که خویشاوندان او را کشته‎اند و وجود آن‎ها از کینه و نفرت، انباشته است.)

 افاطم لو خلت الحسین مجدلا
وقدمات عطشاناً بشط فرات
اذا للطمت الخد فاطم عنده
واجریت انهاراً علی الوجنات

(ای فاطمه، اگر حسین را که بر خاک کربلا افتاده و کنار فرات تشنه لب جان داده را در خیالت تصور کنی، بر گونۀ خود می‎زنی و نهرهای آب بر صورت خود جاری می‎کنی.)

افاطم قومی یابنة الخیر فاندبی
نجوم سموات بارض فلات

(ای فاطمه، بلند شو! ای دختر بهترین خلق خدا!  بلند شو و بر فرزندانت که ستاره‌ های آسمانند و بر زمین افتاده اند، نوحه کن.)

و قبر ببغداد لنفس زکیه
تضمنها الرحمن فی الغرفات

(و قبری که در بغداد است برای جان پاکی که خداوند او را در غرفه های بهشتی دربرگرفته است).

شیخ صدوق روایت کرده است که دعبل گفت: چون به اینجای قصیده رسیدم، حضرت امام رضا علیه السلام فرمود: می‌خواهی در اینجا دو بیت الحاق کنم که قصیده تو تمام شود؟ گفتم: بله ای فرزند رسول خدا. پس حضرت این دو بیت بعد را فرمود:

و قبر بطوس یالها من مصیبه
الحت علی الاحشاء بالزفرات

الی الحشر حتی یبعث‌الله قائماً
یفرج عنا الغم و الکربات

(و قبری که در طوس است. وای از آن مصیبت که تا قیامت آتش حسرت و ناله‎های جانسوز در وجود من می‎افزاید. تا آن روزی که خداوند قائمی را ظاهر کند که فرجی بر غم‎ها و مصیبت‎های ماست.)

علی بن موسی ارشد الله امره
و صلی علیه افضل الصلوات

(که صاحب آن قبر علی بن موسی است. خداوند امرش را به صلاح آورد و بر او بهترین درودها را نثار کند.)

به نظر می رسد همان دو بیت از حضرت امام رضا علیه‌السلام می باشد و بیت سوم را دعبل اضافه کرده است. بعد از آنکه حضرت آن دو بیت را اضافه نمود، دعبل گفت «یا ابن رسول الله آن قبری که در طوس خواهد بود قبر کیست؟» حضرت فرمود: «قبر منست و برجاست تا شهر طوس محل تردد شیعیان من و زائران من شود. به درستی که هر که در طوس و غربت من را زیارت کند، با من باشد در درجه من در روز قیامت و گناهانش آمرزیده شود.» 

آخرین اخبار جهان اسلام را در الکوثر فارسی پیگیری کنید
ویژه‌های الکوثر را اینجا دنبال کنید
از صفحات دین و زندگی و ندای نور الکوثر فارسی دیدن کنید