تهران- الکوثر: صحیفه سجادیه مجموعه بی بدیلی است از معارف و حقایق بلند که کلید سعادت دنیا و آخرت را فرا روی انسان قرار می دهد. امام زین العابدین و سید ساجدین(ع) در سخت ترین شرائط حاکمیت روزگار، در قالب دعا، عالی ترین مضامین تربیتی، اخلاقی و عرفانی و علمی و فلسفی و سیاسی اجتماعی را به شیعیان و شاگردان مکتب اهل بیت(ع) آموخته است. دعاهایی که در عین زیبایی و فصاحت و بلاغت از چنان محتوایی برخوردار است که آن را «زبور آل محمد» و اخت القرآن نامیده اند.
کمتر دعایی را می توان از حضرت سجّاد پیدا کرد که در آن اسم مبارک پیامبر برده نشده باشد، در برخی دعاها بیش از چند بار این جمله «اللّهم صلّ علی محمّدٍ و آل محمّد» و یا «آله» تکرار شده است به عنوان نمونه در دعای بیستم، 19 بار، در دعای 42، 12 بار، در دعای 44 و دعای 22، 7 بار، در دعای 14، پنج بار در دعای 21 و 24، هر کدام 4 بار، در دعای 13 و 23، 3 بار، و در دعای 9 و 12 و 16، هر کدام 2 بار این جمله تکرار شده است. و این روش حضرت اوّلاً تفسیر صحیح عملی آیه ای است که دستور می دهد بر محمّد(ص) صلوات بفرستید،
 در سوره احزاب می خوانیم: «انّ اللّه وملائکته یصلّون علی النبی، یا ایها الّذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیماً؛ (1) خدا و فرشتگان بر پیامبر درود می فرستند، ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود بفرستید و سلام گویید و کاملاً تسلیم(فرمان او) باشید. »
حضرت با این روش ثابت می کند که روش صحیح صلوات بر نبی همان است که حضرت بیان نموده که آل او در کنارش ذکر شده است و غیر از آن، روش "ابتر" و ناتمام است. ثانیاً در ضمن دعاها در سخت ترین شرایط اختناق نام اهلبیت پیغمبر(ص) را که سخت مورد تاخت و تاز و بی مهری بودند زنده نگهداشته و نام آنها را بر زبانها جاری می سازد. ثالثاً به مهم ترین شرط قبولی و استجابت دعا عمل نموده است، چرا که در روایات فراوانی سفارش شده است که برای استجابت دعا قبل و بعد از آن صلوات بر محمد و آل او بفرستید.

 امام صادق(ع) فرمود: «لایزال الدّعاء مهجوباً حتّی یصلّی علی محمّدٍ و علی آل محمّدٍ؛ لایزال دعا در پرده است (و به استجابت نمی رسد) مگر (زمانی) که بر محمّد و آلش درود فرستاده شود. »(2) و همچنین فرمود: «هر کس حاجتی دارد در پیشگاه الهی پس باید با محمّد و آل او(دعا را) آغاز کند سپس حاجت خویش را بخواهد سپس با صلوات ختم کند، براستی خدا بزرگوارتر از آن است که آغاز و پایان دعا را قبول فرماید و وسط آن را واگذارد»(3)
دعای دوّم و مقامات پیامبر خاتم در دعای دوم با جملات بسیار زیبایی، مقام های عالی پیامبر اکرم و منزلت والای آن حضرت را به همراه ویژگی های آخرین رسول از سلسله جلیله رسولان الهی برشمرده اند و ضمن اشاره به رنجهای فراوان پیامبر اکرم(ص) در خصوص مسائلی همچون دعوت مردم به یکتاپرستی و نصیحت و خیرخواهی، هجرت و جنگ ها و ثمرات این جنگ ها مطالبی بیان فرموده اند و در پایان به مقام شفاعت و درجات اخروی آن بزرگوار اشاره نموده اند که به ترتیب مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

1- نعمت بزرگ رسالت از دعاهای آن حضرت پس از ستایش خداوند، درود بر پیغمبر خدا است «و الحمد للّه الّذی منّ علینا بمحمّدٍ نبیه(ص) دون الامم الماضیة و القرون السّالفة، بقدرته الّتی لاتعجز عن شی ءٍ و ان عظم ولایفوتهاشی ء و ان لطف؛ (4) و سپاس خدای را که به سبب وجود محمّد(ص) پیامبرش بر ما منّت نهاد، نه امّت های گذشته (و آنها از این نعمت محروم بودند) با قدرتی که از هیچ چیز هر چند بزرگ عاجز نیست و هیچ چیز هرچند کوچک از نظرش مخفی نیست. » راغب می گوید: منّت از ریشه "منّ" به معنای سنگهایی است که با آن وزن می کنند و به همین دلیل هر نعمت سنگین و گرانبهایی را "منّت" می گویند که اگر جنبه عملی داشته باشد یعنی کسی عملاً نعمت بزرگی به دیگری بدهد کاملاً زیبا و ارزنده است و امّا اگر کسی کار کوچک خود را با سخن بزرگ کند و به رخ افراد بکشد کاری است بسیار زشت، بنابراین منّتی که نکوهیده است به معنای بزرگ شمردن نعمتها در گفتار است امّا منتی که زیبنده است همان بخشیدن نعمتهای بزرگ است. (5)

به همین معنای دوم است آنچه در قرآن درباره نعمت رسالت آمده که «لقد منّ اللّه علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولاً من انفسهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفی ضلالٍ مبین؛ (6) خداوند بر مؤمنان منّت نهاد (و نعمت بزرگی به آنها بخشید) هنگامی که در میان آنها، پیامبری از جنس خودشان برانگیخت. که آیات او را بر آنها بخواند و کتاب و حکمت به آنها بیاموزد، اگرچه پیش از آن در گمراهی آشکار بودند».

در آیه فوق، سخن از بزرگترین نعمت الهی، نعمت بعثت پیامبر اسلام به میان آمده است و امام زین العابدین هم در فراز پیش گفته از دعا به این نعمت بزرگ اشاره نموده اند. پی آمد بعثت از آثار رسالت خاتم پیامبران آن است که امّت محمّد(ص) بهترین امّت و نمونه ترین امّت قرار گرفت و در دوره آخر الزّمان بر تمامی امّت ها فزونی یافت. امام سجاد(ع) در ادامه می فرماید: «فختم بناعلی جمیع من ذرأ، و جعلنا شهداء علی من جحد و کثّرنا بمنّه علی من قلّ؛ (7) پس ما را خاتم همه آفریدگان قرار داد و گواهان بر منکران(و به کرم خود) و در سایه منّتش شما و ما را از آنان که شمارشان فروکاست فزونی بخشید. »

2- امین وحی «اللّهم فصلّ علی محمّدٍ امینک علی وحیک؛ (8) خدایا! پس درود فرست بر محمّد امین وحی. » این فراز اوّلاً عصمت همه جانبه آن حضرت را مورد اشاره قرار داده که پیامبر اکرم(ص) در دریافت و تلقی وحی از مبدأ اعلی و یا جبرئیل در نگهداری و حفظ آن و همچنین ابلاغ و رساندن آن امین و دارای عصمت بوده است چنان که قرآن در آیاتی بر این امر صحّه گذاشته است از جمله فرمود: «ماینطق عن الهوی ان هو الّا وحی یوحی؛ (9) و او (محمد(ص)) هرگز از روی هوای نفس سخن نمی گوید.

آنچه می گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست. » و در سوره الحاقه می فرماید: «تنزیلٌ من ربّ العالمین و لو تقوّل علینا بعض الاقاویل لاخذنا منه بالیمین ثمّ لقطعنا منه الوتین؛ (10) (این قرآن کلامی است) که از سوی پروردگار جهانیان نازل شده است. اگر او سخنی دروغ بر ما می بست، ما او را با قدرت می گرفتیم سپس رگ قلبش را قطع می کردیم. . . » و چون چنین مجازاتی واقع نشده نشان از عصمت همه جانبه او دارد.

3- برگزیده الهی «و نجیبک من خلقک وصفیک من عبادک؛ و پسندیده از میان خلقت و برگزیده از میان بندگانت می باشد» خداوند تمام پیامبران را از میان انسان برگزیده است. چنان که در قرآن کریم در آیات مختلفی به این امر اشاره شده است مانند آیه 33، آل عمران «انّ اللّه اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهیم» و مانند آیه 75، حج «اللّه یصطفی من الملائکة رسلاً و من النّاس» و آیه 47، ص «و انّهم لمن المصطفین الاخیار». و حضرت ختمی مرتبت برگزیده برگزیدگان، و جدا شده از بین جدا شده هاست، و جمله دومی «برگزیده از میان بندگانت» شاید اشاره به همین مطلب باشد که آن حضرت از بین بندگان خالص الهی یعنی انبیاء نیز برگزیده است. لذا خود آن حضرت فرمود: «انا قائد المرسلین؛ من پیشوای پیغمبران هستم. » و در جای دیگر فرمود: «ما خلق اللّه خلقاً افضل منّی؛ خداوند مخلوقی برتر از من و گرامی تر (و عزیز کرده تر) از من نیافریده است. »(11) آباء و اجداد و امهاتی هم که حامل نور با عظمت پیامبر اکرم(ص) بودند، همه انسانهای پاکیزه و پاک بودند «حجورٌ طابت و طهرت»(12) و در واقع خانواده آنها نیز برگزیدگان الهی بودند، از بین تمامی خانواده ها.

4- پیغمبر رحمت «امام الرّحمة و قائد الخیر و مفتاح البرکة کما نصب لامرک نفسه؛ امام و پیشوای رحمت، و قافله سالار نیکی، و کلید برکت بود، همچنان که جان خویش را در راه انجام دادن امر تو به مشقت انداخت. »(13) آن حضرت نه تنها برای مردم عربستان رحمت بود که برای همه جهانیان رحمت و فرشته نجات بوده است. لذا قرآن کریم می فرماید: «ما ارسلناک الا رحمة للعالمین؛ (14) ما تو را نفرستادیم مگر این که برای جهانیان رحمت باشی. » و خود آن حضرت فرمود: «ایها النّاس انّما انا رحمة مهداة؛ مردم بیدار باشید همانا من رحمت هدایت شده هستم. »(15) و در آیه دیگر در رابطه با مهربانی آن حضرت و این که تلاش داشت امّت خویش را هدایت نماید می خوانیم: «لقد جاءکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتّم حریص علیکم بالمؤمنین رؤوف رحیم؛ (16) به یقین رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنجهای شما بر او سخت است، و اصرار بر هدایت شما دارد، و نسبت به مؤمنان رؤوف و مهربان است. » امّا کلید برکت بودن آن حضرت بیش از آن است که در ضمن یک مقاله بگنجد فقط اشاره کنیم که با آمدن آن حضرت به دنیا در سال عام الفیل لشکر فیل سوار ابرهه مفتضحانه شکست می خورد و همین امر باعث رونق مکه می شود و تجارت آن شهر باعث نجات مردم از گرسنگی و قحطی می شود که خداوند در سوره فیل و قریش به این امر اشاره کرده است. (17)

 5 - جذب و دفع برای خدا «و عرّض فیک للمکروه بدنه، و کاشف فی الدّعاء الیک حامّته، و حارب فی رضاک اسرته و قطع فی احیاء دینک رحمه و اقصی الادنین علی جحودهم و قرّب الاقصین علی استجابتهم لک و والی فیک الابعدین و عادی فیک الاقربین؛ و در راه تو بدنش را هدف مصائب و سختی ها قرار داد، و در راه دعوت به سوی تو با نزدیکانش در افتاد، و برای رضایت تو با قبیله و تبارش به ستیزه برخاست، و در زنده کردن دین تو رشته خویشاوندی خود را برید و نزدیک ترین بستگان خود را به سبب انکار حق، از خویش دور کرد، و دورترین مردم را که پذیرای حق شدند به خود نزدیک ساخت و با بیگانگان به خاطر تو دوستی کرد، و با نزدیکان به خاطر تو دشمنی ورزید. »(20) پیامبر ابوسفیان و ابوجهل ها را که از قریش بودند، و ابولهب را که عمویش بود، و همسر او را بخاطر عدم ایمان به یگانگی خدا از خود دور ساخت و سلمان که ایرانی بود و بلال که حبشی بود. . . جذب خویش نمود تا آن جا که درباره سلمان فرمود: «سلمان منّا اهل البیت؛ سلمان از خانواده ماست. »(21) این بدان جهت است که برای مردان خدا خویشاوندی در صورتی که با پیوند مکتبی همراه نباشد کمترین ارزشی ندارد ولی بر عکس افراد دور افتاده ای که از نژاد و اهل زبان آنها نیستند ولی پیوند فکری و اعتقادی و عملی با آنها دارند از بالاترین ارزش برخوردارند. قرآن این حقیقت را درباره همراهان پیامبر(ص) به عنوان بهترین رستگاری این گونه بیان می دارد «لا تجد قوماً یؤمنون باللّه و الیوم الآخر یوادّون من حادّ اللّه و رسوله و لو کانوا آباءهم او ابناءهم او اخوانهم او عشیرتهم، اولئک کتب فی قلوبهم الایمان و ایدهم بروحٍ منه؛ هیچ قومی را که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارد نمی یابی که با دشمنان خدا و رسولش دوستی کنند (بلکه دشمن می دارند) هرچند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندانشان باشند، آنان کسانی هستند که خدا ایمان را بر صفحه دلهایشان نوشته و با روحی از ناحیه خودش آنها را تقویت فرموده است.

پی نوشت ها:

- 1- سوره احزاب، آیه 56- 2- الکافی، ج 2، ص 491، ح 1؛ منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، دارالحدیث، 2، ص 183- 3- مکارم الاخلاق، ج 2، ص 19، ح 2040 و منتخب میزان الحکمه، همان، ص 183- 4- صحیفه کامل سجادیه، ترجمه علیرضا جعفری، انتشارات نبوع، ص 46 دعای دوم و تفسیر نمونه، ج 2، ص 183- 5- راغب اصفهانی، مفردات راغب. 6- سوره آل عمران، آیه 164- 7- صحیفه سجادیه. 8- همان. 9- سوره نجم، آیه 3 و 4- 10- سوره الحاقه، آیه 43 - 44- 11- منتخب میزان الحکمه، سید حمید حسینی، دارالحدیث، دوم، ص 495 و کنزالعمّال حدیث 31883- 12- همان، ص 496 و عیون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 262، حدیث 22- 13- صحیفه سجّادیه، همان، ص 46 - 48- 14- سوره انبیاء، آیه 107- 15- منتخب میزان الحکمه، همان، ص 495؛ الطبقات الکبری، ج 1، ص 192- 16- سوره توبه، آیه 128- 17- ر - ک به تفسیر و توضیح سوره فیل و قریش. 18- محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 15، ص 345، فروغ ابدیت، چاپ بیستم، ص 160. 19- مناقب ابن شهرآشوب، ج 1، ص 24- 20- صحیفه سجادیه، ص 48- 21- تفسیر نمونه، ج 27، ص 456- 22- سوره مجادله، آیه 22

آخرین اخبار جهان اسلام را در الکوثر فارسی پیگیری کنید
از صفحات دین و زندگی و ندای نور الکوثر فارسی دیدن کنید