تهران- الکوثر:  شفاعت در فرهنگ دینی به معنای واسطه شدن یک فرد آبرومند در درگاه الهی برای سهولت در امور اخروی یک فرد دیگر است. این مقاله درباره جایگاه شفاعت در قرآن کریم است.

شفاعت واسطه شدن یک نفر است برای ارتباط برقرار کردن با خداوند. یکی دیگر از معانی شفاعت طلب کمک است، اما این واژه در فرهنگ اسلامی بیشتر زمانی به کار می‌رود که فردی با واسطه شدن ضرری را از کسی دفع می‌کند یا موجب رسیدن خیری به فرد دیگر می‌شود. زمانی که فردی از خداوند طلب مغفرت می‌کند، اما نه برای خود، بلکه برای شخص دیگری، این کار شفاعت نامیده می‌شود. واسطه شدن در طلب بخشش به این دلیل است که شخص شفیع از آبروی بیشتری در درگاه الهی برخوردار است و شفاعت او می‌تواند به بخشیده شدن دیگران کمک کند.
 

کاربرد شفاعت

همه انسان‌ها در طول زندگی شان در موقعیت گناه قرار می‌گیرند و بسیاری نیز با کوله باری از گناه جهان را ترک می‌کنند. توبه و استغفار یکی از موهبت‌های الهی به بندگان است. طبق قوانین الهی هر فرد گناهگاری می‌تواند با ابراز پشیمانی از گناهان گذشته، تکرار نکردن گناهان و جبران حقوق الهی و مردمی که پایمال کرده است دوباره از گناه پاک شود. شفاعت در اسلام برای چنین موقعیتی استفاده می‌شود. بنابر اعتقاد شیعه ائمه اطهار (ع)، پیامبران الهی و بزرگانی که از آبروی خوبی در درگاه الهی برخوردار هستند می‌توانند به مناسباتی شفیع دیگر شیعیان شوند تا امور اخروی آن‌ها با تخفیف و آسان گیری سپری شود.
 

شفاعت در قرآن

شفاعت یکی از موضوعات بحث برانگیز کلامی است. تا جایی که بین متکلمین شیعه، سنی و دیگر مذاهب اسلامی اختلافات بسیار زیادی در این زمینه دیده می‌شود. اما به اعتقاد شیعه شفاعت وجود دارد و تمسک به شفاعت نیز هیچ اشکالی ندارد. این اعتقاد شیعه، ریشه در روایات ائمه و آیات قرآن دارد. ۲۴ آیه از آیات قرآنی به شفاعت اشاره کرده‌اند. برخی از این آیات قرآنی به نفی شفاعت بت‌ها و الهه‌ها پرداخته‌اند. زیرا مشرکان مکه بر این باور بودند که بت‌ها می‌توانند شفیعی باشند برای خداوند و به همین دلیل آن‌ها را می‌پرستیدند. طبق اعتقاد شیعان این کار حرام است و نام دیگر آن شرک است.
خداوند در آیه ۱۸ سوره یونس می‌فرمایند:

«وَ یعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یضُرُّهُمْ وَ لا ینْفَعُهُمْ وَ یقُولُونَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَ تُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِما لا یعْلَمُ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یشْرِکون»
ترجمه:
«و بت‌هایی را به جای خدا پرستش می‌کنند که آن بتان به آن‌ها هیچ ضرر و نفعی نمی‌رسانند، و می‌گویند که این بتان شفیع ما نزد خدا هستند بگو: شما می‌خواهید خدا را یاد آور سازید به چیزی که خدا در همه آسمان‌ها و زمین علم به آن ندارد؟ خدا از آنچه شریک او قرار می‌دهند منزه و برتر است.»

این آیه مستقیما بیان می‌کند که شفاعت بت‌ها مسئله‌ای دروغین است.
در جایی دیگر در سوره انعام می‌خوانیم:

«وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادی کما خَلَقْناکمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ تَرَکتُمْ ما خَوَّلْناکمْ وَراءَ ظُهُورِکمْ وَ ما نَری مَعَکمْ شُفَعاءَکمُ الَّذینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فیکمْ شُرَکاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَینَکمْ وَ ضَلَّ عَنْکمْ ما کنْتُمْ تَزْعُمُونَ.» انعام:۹۴
ترجمه:
«و محققا شما یکایک به سوی ما باز آمدید آن گونه که اول بار شما را بیافریدیم و آنچه را که (از مال و جاه) به شما داده بودیم همه را پشت سر وانهادید و آن شفیعان را که به خیال باطل شریک ما در خود می‌پنداشتید با شما نمی‌بینیم! همانا میان شما و آنان جدایی افتاد و آنچه (شفیع خود) می‌پنداشتید از دست شما رفت.»

مجددا در این آیه اعتقاد به شفاعت بت‌ها همان اعتقاد به شریک برای خداوند نامیده شده است. چنین شفاعتی به هیچ عنوان در اسلام راه ندارد و منظور شیعیان از شفاعت، این گونه توسل کردن به موجودات بی جان یا پرستیدن آن‌ها نیست.

شفاعت در قرآن کریم از زوایای مختلفی بررسی شده است. همانطور که شفاعت بت ها در آیاتی از قرآن نفی شده اند در نمونه‌های دیگری می بینیم آیه‌هایی در اثبات شفاعت وجود دارند.

یکی از آیات قرآن در سوره اسراء این گونه است:

«وَ مِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَی أَنْ یبْعَثَکَ رَبُّک مَقَاماً مَحْمُوداً» اسراء:۷۹
ترجمه:
«و بعضی از شب را به خواندن قرآن (در نماز) بیدار و متهجّد باش، که نماز شب خاص توست، باشد که خدایت تو را به مقام محمود (شفاعت کبری) مبعوث گرداند.»

مفسران شیعه و سنی به صورت اتفاقی بر این باورند که منظور از "مقام محمود" در آیه بالا همان مقام شفیع شدن است.
این تنها مورد نیست، بلکه آیات زیادی هستند که شفاعت را اثبات می‌کنند و در کنار آن‌ها بیان شده است که این شفاعت تنها با اجازه خداوند میسر میشود و کاری نیست که بدون اذن خداوند انجام شود.
آیات زیر از این موارد هستند:

«ما مِنْ شَفیعٍ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذلِکمُ اللَّهُ رَبُّکمْ فَاعْبُدُوهُ أَ فَلا تَذَکرُونَ» یونس:۳
ترجمه:
«هیچ کس شفیع و واسطه جز به رخصت او نخواهد بود، چنین خدایی به حقیقت پروردگار شماست، او را به یگانگی پرستید، چرا متذکر نمی‌شوید؟»
«یوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِی لَهُ قَوْلاً» طه:۱۰۹
ترجمه:
«در آن روز، شفاعت هیچ‌کس سود نبخشد جز آن‌کس که خدای رحمان به او رخصت شفاعت داده و سخنش را پسندیده باشد.»

«وَ کمْ مِنْ مَلَک فِی السَّماواتِ لا تُغْنی شَفاعَتُهُمْ شَیئاً إِلاَّ مِنْ بَعْدِ أَنْ یأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ یشاءُ وَ یرْضی» نجم:۳۶
ترجمه:
«و بسیار ملک در آسمان‌ها هست که شفاعتشان سودمند نیست جز به امر خدا و بر آن کس که خدا بخواهد و از او خشنود باشد.»

با بررسی دقیق شفاعت در قرآن کریم می‌توان به این نتیجه رسید که قرآن و اسلام به طور کل با پرستیدن و شفیع قرار دادن بت‌ها و موجودات بی جان مخالف هستند و حتی پرستیدن انسان‌های بزرگ دینی با بهانه شفاعت حرام است و چنین چیزی در دین نیست؛ از طرفی دیگر نوع خاصی از شفاعت در قرآن مطرح شده است که آیات و روایات آن را تایید می‌کنند و آن شفاعت با اذن پروردگار است. بدین معنا که یک فرد تنها در صورتی می‌تواند شفیع شخصی دیگر باشد که اذن الهی و صلاح دید خود پروردگار نیز به همراه آن باشد.بیشتر بخوانید: دعای توبه؛ نسخه پیامبر برای بخشش گناهان

شرطی برای شفاعت شدن

شیعه معتقد است انبیا و ائمه اطهار (ع) بدون اجازه خداوند شفاعت کسی را نمی‌کنند و اساسا نقش اصلی در شفاعت را آن‌ها بازی نمی‌کنند. بلکه طبق گفته قرآن کریم فقط افرادی را شفاعت می‌کنند که خداوند از آن‌ها راضی باشد.

«لا یشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضی» انبیا:۲۸
ترجمه:
«هرگز از احدی جز آن کسی که خدا از او راضی است شفاعت نکنند»

این مضمون در روایات نیز بسیار به چشم می‌خورد و می توان گفت: مهم‌ترین شرط برای شفاعت شدن این است که خداوند از شخص راضی باشد.
منبع: ستاره