تهران- الکوثر: استان کربلا به جز اماکن مقدسه که برای همگان شناخته شده است، زیارتگاه‌های دیگری نیز دارد که نوشتار حاضر در چندین بخش به معرفی آن‌ها خواهد پرداخت. در بخش قبلی این نوشتار به چند مورد از زیارتگاه‌های استان کربلا اشاره کردیم. در ادامه این بخش، به معرفی چند مورد دیگر می‌پردازیم.
۱- مقام دست راست حضرت عباس علیه‌السلام
این مقام، محل قطع شدن و بر زمین افتادن دست راست حضرت ابوالفضل العباس علیه‌السلام، به شمار می‌آید و داخل کوچه‌ای در محله باب بغداد، سمت شمال شرقی حرم مطهر حضرت ابوالفضل علیه‌السلام قرار دارد.
این مقام شامل بنای مستطیل شکل کوچکی است که در ضلع جنوبی آن، سه پنجره بزرگ و در ضلع شرقی آن، یک پنجره مشبک مسی وجود دارد که اطراف آن نیز کاشی‌کاری شده است.
۲- مقام دست چپ حضرت عباس علیه‌السلام
این مقام در منطقه باب الخان، در جنوب شرقی حرم مطهر حضرت ابوالفضل العباس علیه‌السلام قرار دارد و محل قطع شدن و بر زمین افتادن دست چپ حضرت عباس علیه‌السلام، به شمار می‌آید. این مقام در گذشته، به‌صورت یک پنجره کوچک برنزی بود که در دیوار یک خانه، کار گذاشته شده بود. اما به علت توسعه خیابان، از بین رفت و آن‌گاه مقام کنونی، به‌جای آن ساخته شد. مقام جدید، به صورت بنای هشت ضلعی کوچکی است که میان بازار قرار دارد و دارای در مسی به ارتفاع دو متر و گنبد کاشی‌کاری کوچک است.
۳- مقام شیر فضه
این مقام در محله «باب النجف از محلات شهر مقدس کربلا، در کوچه‌ای به نام شیر فضه واقع است. درباره این مقام، داستانی وجود دارد که پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا، فضه، کنیز حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به این محل آمد و از شیری درخواست کرد تا به صحنه واقعه بیاید و جلوی تاختن اسب‌ها بر جسد امام حسین علیه‌السلام را بگیرد.
این داستان از سند و اعتبار کافی برخوردار نیست و با واقعیت‌های تاریخی تناقض دارد؛ زیرا لگدمال شدن جسد امام علیه‌السلام در روز عاشورا، از وقایع مسلم حادثه عاشوراست که در همه مقاتل، نوشته شده است. از زمان ساخت این مقام، اطلاعی در دست نیست. اما در سال ۲۰۰۳ م، صاحب خانه مجاور مقام، آن را بازسازی کرده است.
۴- مقام علی اکبر علیه‌السلام
این مقام، در انتهای کوچه‌ای در محله باب الطاق، در شمال حرم مطهر امام حسین علیه‌السلام قرار دارد. به گفته اهالی، تاریخ بنای آن، به حدود ۱۵۰ سال قبل، بازمی‌گردد. این مقام، شامل اتاق کوچکی است که محل فرو افتادن حضرت علی‌اکبر از اسب، دانسته شده است. بیرون از اتاق، یک پنجره مشبک برای زیارت زائران، نصب شده که اطراف آن، کاشی‌کاری شده و بالای آن نیز دو مناره کوچک، قرار دارد.
گفتنی است، آقای سلمان آل‌طعمه از مقام دیگری برای حضرت علی‌اکبر، یاد کرده است که برای یادبود محل ضربت خوردن ایشان، ایجاد شده و شامل پنجره‌ای کوچک، متصل به دیوار خانه‌ای در محله باب الطاق، بوده است. اما از وضعیت فعلی آن، اطلاعی حاصل نشد و شاید همان مقام علی‌اصغر فعلی باشد.
۵- مقام علی‌اصغر علیه‌السلام
این مقام، داخل کوچه‌ای در محله باب الطاق، نزدیک مقام علی‌اکبر و در فاصله چند صد متری شمال حرم مطهر امام حسین علیه‌السلام قرار دارد. اهالی منطقه، آن را محل شهادت طفل خردسال حضرت امام حسین علیه‌السلام، به شمار می‌آورند. بنای آن، شامل اتاق کوچک دو دهانه‌ای است که داخل آن، یک گهواره نمادین، قرار داده شده است.
۶- چشمه امام علی علیه‌السلام، معروف به «قَطاره»
حدود بیست کیلومتری جنوب غربی کربلا و در شمال جاده این شهر به سمت «عین‌التمر»، زیارتگاهی وجود دارد که به «قَطاره» امام علی علیه‌السلام شناخته می‌شود. این زیارتگاه، نزدیک دریاچه رَزازه واقع است. با مساحت ۱۸۱۰ کیلومتر مربع، دومین دریاچه وسیع عراق، به شمار می‌آید؛ به طوری‌که بخشی از زمین‌های دو استان کربلا و انبار را در بر گرفته است.
زیارتگاه قطاره، روی چشمه آبی ساخته شده است که بر اساس باورهای مردم منطقه، این چشمه را امیرمؤمنان علی علیه‌السلام به طریق معجزه، در مسیر خود به جنگ صفین (یا مسیر بازگشت ایشان از صفین)، نزدیک دیر یک راهب مسیحی، آشکار کرده است. جزئیات این معجزه و چگونگی آشکار شدن چشمه، با اختلافاتی در منابع مختلف شیعه، نقل شده است.
اما داستان آن به‌اختصار چنین است که امام علیه‌السلام در مسیر صفین، به همراه لشکر خود وارد صحرایی بی‌آب و علف شد. ایشان نزدیک ستون یا میل بلندی توقف کرد که بالای آن، راهبی زندگی می‌کرد. نزدیک این ستون یا میل، صخره‌ای وجود داشت که اصحاب حضرت علیه‌السلام نتوانستند با یکدیگر آن را بلند کنند. ولی امام علیه‌السلام آن را از جا کند و زیر آن، چشمه آب بسیار زلالی پدیدار شد.
پس از آنکه اصحاب ایشان، از آب چشمه سیراب شدند، حضرت علیه‌السلام صخره را به جای اول برگرداند و چشمه را پوشانید و سپس از آنجا حرکت کردند. اما هنوز دور نشده بودند که امام علیه‌السلام از اصحاب خود خواست تا برگردند و چشمه را بیابند. برخی از اصحاب حضرت‌علیه‌السلام بازگشتند. اما نتوانستند محل چشمه را بیابند. پس نزد راهب رفتند و او به آن‌ها خبر داد که به‌جز پیامبران یا اوصیای پیامبران، هیچ‌کس نتوانسته است این چشمه را آشکار کند. در برخی از این منابع، افزوده شده است که آن راهب، اسلام آورد و به امیرمؤمنان علیه‌السلام پیوست و سرانجام در جنگ صفین، به شهادت رسید.
البته درباره محل وقوع آن، در روایات، اختلاف وجود دارد؛ چنان‌که بیشتر این روایات، محل وقوع حادثه را در نقطه‌ای واقع در ساحل غربی رود فرات، ذکر کرده‌اند. در روایت نصر‌بن‌مزاحم که احتمالا قدیمی‌ترین راوی این حادثه است، محل وقوع آن «ظَهر کوفه» بیان شده است.
ابن شهرآشوب و قطب راوندی مکان وقوع آن را «صندودا» ذکر کرده‌اند. در روایت حسین‌بن‌حمدان خصیبی و شیخ مفید و نیز در اشعاری از سید حمیری، محل وقوع آن، پس از گذشتن امام علیه‌السلام از کربلا بیان شده است. ابن‌اعثم نیز محل آن را صحرایی که امیرمؤمنان علیه‌السلام میان «انبار» تا «هیت»، از آن عبور کرده، دانسته است.
به هر حال، چشمه‌ای که امروزه به نام قطاره امام علی علیه‌السلام شناخته می‌شود، در نقطه‌ای نزدیک دریاچه رزازه، واقع است و اطراف آن را دیواره‌های صخره‌ای نسبتاً مرتفعی فراگرفته است. به تازگی، روی چشمه، اتاقی ساخته‌اند که دارای یک گنبد کوچک سبزرنگ است. چشمه آب، در گوشه‌ای از بنا قرار دارد و یک ضریح، به‌صورت پنجره چوبی مشبک یک ضلعی، روی آن نصب شده است...
7- حوض و قدمگاه امام علی علیه‌السلام
عین‌التمر، شهر کوچکی واقع در ۶۷ کیلومتری غرب کربلاست که میان یک «واحه»، قرار دارد. واحه در زبان عربی، به منطقه سرسبزی اطلاق می‌شود که در دلِ صحرای بی‌آب و علف قرار دارد. در گذشته، نام عین‌التمر، «شفاثا» بوده است. اما در چند دهه اخیر، به عین‌التمر تغییر یافته است؛ زیرا در دوره ساسانی و اوایل اسلام، در این منطقه، شهری به این نام وجود داشت که امروزه اثری از آن، برجای نمانده است.
البته در حال حاضر، یکی از روستاهای عین‌التمر، به نام شفاثا شناخته می‌شود. شهر عین‌التمر را نخلستان‌هایی فراگرفته است که میان آن‌ها، چشمه‌های آب‌گرم فراوانی وجود دارد که از این میان، تنها در روستای شفاثا، نوزده چشمه وجود دارد.
در عین‌التمر، چندین مقام و زیارتگاه منسوب به ائمه، از جمله دو مقام منسوب به امام علی علیه‌السلام وجود دارد که عبارتند از:
۱. حوض امام علی علیه‌السلام: مزار کوچکی است واقع در شمال عین‌التمر که داخل آن، یک حوض آب وجود دارد و اهالی منطقه، آن را محل وضوی امام علی علیه‌السلام می‌دانند.
۲. قدمگاه امام علی علیه‌السلام: در مرکز شهر عین‌التمر واقع است و در کف آن، سنگی وجود دارد که در آن، دو فرورفتگی به چشم می‌خورد و اهالی، این فرورفتگی‌ها را اثر جای پای امام علی علیه‌السلام و اثر سم اسب ایشان می‌دانند.
8- مقام امام حسن مجتبی علیه‌السلام
این مقام، شامل گنبد کوچکی است که در شمال شهر عین‌التمر، قرار دارد.
9- مقام امام زین‌العابدین علیه‌السلام و اسرای کربلا
این مقام که نزد اهالی منطقه، به «مَسری السبایا» نیز شناخته می‌شود، در روستای «مالح» در منطقه خسیف، در ورودی شهر عین‌التمر واقع است. اهالی منطقه، آن را یکی از توقفگاه‌های کاروان اسرای کربلا، در مسیرشان از کوفه به شام می‌دانند.
10- مرقد نوح‌بن‌دَراج
این زیارتگاه، اطراف شهر کربلا و در اراضی قبیله آل مسعود، میان نخلستان‌های اطراف یکی از شاخه‌های رودخانه حسینیه در منطقه اُبیتر، در ناحیه الطف الجریه قرار دارد. این مرقد، از مرکز شهر کربلا، پانزده کیلومتر فاصله دارد و در نزدیکی آن، قبر سید اخرس، نواده امام کاظم علیه‌السلام واقع است که نیای سادات خاندان آل خَرسان است. ساختمان زیارتگاه، مربع شکل و ابعاد هر ضلع آن، حدود هفده متر و ارتفاع آن، نزدیک به ۶/۳ متر و دارای یک صحن روبازِ داخلی است.
ورودی بنا در جانب شمال واقع شده است که با دری، به اتاق مرقد متصل می‌شود. بالای ورودی، طاقی به عرض ۴/۱ متر و ارتفاع ۴/۲ متر، با آجر ساخته شده و دو طرف آن، دو منارچه، به ارتفاع نزدیک یک متر قرار گرفته است.
ورودی مرقد، به اتاقی دایره شکل، متصل است که قطر آن چهار متر و وسط آن، ضریحی از جنس چوب، به رنگ مشکی، به ابعاد ۵/۲ × ۵/۲ متر قرار دارد که آثار کهنگی و فرسودگی، در آن دیده می‌شود. بالای این اتاق، گنبدی قیفی شکل، به قطر ۵/۵ متر ساخته شده که ارتفاع آن از سطح زمین، حدود شش متر است. مقابل ساختمان زیارتگاه، صحنی به ابعاد ۱۷ × ۱۳ متر وجود دارد. به تازگی، برای گسترش حرم، کارهایی انجام شده که هزینه آن را خادم مرقد، نصر مهدی النشمی مسعودی پذیرفته است.
امام نوح کیست؟
نام وی، ابوایوب نوح‌بن‌ابی‌الصبیح دراج‌بن‌ابی‌علی عبدالله نخعی کوفی است که میان اعراب روستاهای اطراف کربلا، به «امام نوح» معروف بوده و به غیر آن، شناخته نمی‌شود.
نوح، یکی از چهار فرزند دراج است که خود و برادرانش، به قضاوت رسیدند. دراج از افراد غیر عرب است که به کوفه و بصره هجرت کرد و در آنجا، به کشاورزی پرداخت. از این رو آنان را «نَبط» و «انباط» نامیدند. بنابراین نوح از موالی است که به اعتبار وابستگی‌اش به قبیله «نَخَع»، نخعی نامیده می‌شود.
برادرش، جمیل‌بن‌دراج، از راویان موثق و از نویسندگانِ صاحب اصل روایی، در قرن دوم هجری است که از دو امام هفتم و هشتم، روایت کرده است. فرزندش، ایوب‌بن‌نوح، از دیگر راویان موثق شیعه است که چهار امام (از امام رضا علیه‌السلام تا امام حسن عسکری علیه‌السلام ) را درک کرده و نماینده امام هادی علیه‌السلام و امام حسن عسکری علیه‌السلام بوده است.
نجاشی او را از شیعیانی به شمار آورده است که تشیع خود را پنهان می‌داشتند. اما در کتب تراجم و رجال اهل‌سنت، او را از شاگردان ابوحنیفه، ابن‌شبرمه و ابن ابی‌لیلی خوانده‌اند و حتی او را در شمار طبقات حنفیه یاد کرده و نوشته‌اند که او به آرای ابن ابی‌لیلی متمایل بود و با اینکه نابینا بود، در زمان هارون‌الرشید، قضاوت کوفه و سپس قضاوت ناحیه شرقی بغداد را پذیرفت. برخی مقام علمی و دقت ادبی او را در قضاوت، از استادش ابن ابی‌لیلی یا ابن شبرمه، بالاتر دانسته و در ستایش او گفته‌اند: «نزدیک بود که از سخن نادرست گام‌ها بلغزد، اگر نوح‌بن‌دراج آن را جبران نمی‌کرد». برخی تصریح کرده‌اند که نوح، قضاوت ناحیه شرقی بغداد را تا زمان درگذشت، به عهده داشت.
طبقه و منزلت روایی نوح:
او از اصحاب امام صادق علیه‌السلام و از راویان طبقه هشتم بوده و از کسانی، چون عبدالله‌بن‌شبرمه، سلیمان اعمش، اسماعیل‌بن‌ابی‌خالد، سعدبن‌طریف، محمد‌بن‌عبدالرحمن‌بن‌ابی‌لیلی، هشام‌بن‌عروه و ابوحنیفه، روایت کرده است. عباد‌بن‌یعقوب، برادرش جمیل‌بن‌دراج، ابن ابی‌عمیر، اسماعیل‌بن‌موسی فزاری سُدی و ابونُعَیم ضرار‌بن‌صُرد نیز از وی، روایت کرده‌اند. درباره منزلت روایی‌اش، کسانی چون محمد‌بن‌عبدالله‌بن‌نُمیر، شیخ طوسی، علامه و میرداماد، به وثاقت و اعتبار روایات وی، گواهی داده‌اند. ابوزرعه و ابن عدی، احادیث او را قابل نوشتن و بدون اشکال دانسته‌اند. اما ابوداوود، یحیی‌بن‌معین، ابراهیم جوزجانی، دارقطنی، نسائی، ذهبی، ابن حجر و جزائری، در کتاب حاوی الاقوال، وی را ضعیف، غیر موثق، کذاب، متروک الحدیث یا منکر الحدیث خوانده‌اند.
شماری از احادیث وی، در منابع روایی شیعه آمده است و اندکی از آن‌ها، در منابع حدیثی و تراجم اهل‌سنت، به چشم می‌خورد. از او روایت شده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به عمار یاسر فرمود: «آفرین بر پاک و پاکیزه شده». حاکم نیز از وی نقل می‌کند که امام حسن‌بن‌علی علیه‌السلام در پاسخ به کسی که گفته بود: «آغاز اذان گفتن، از رؤیای عبدالله‌بن‌زید‌بن‌عاصم بوده است»، فرمود: «منزلت اذان، بالاتر از این است. جبرئیل اذان را دو فصل دو فصل در آسمان گفت و آن را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) آموخت و اقامه را یک فصل یک فصل گفت و به پیامبر (صلی الله علیه و آله) آموخت».
مذهب نوح‌بن‌دراج: نجاشی هنگامی که به معرفی برادر نوح، یعنی جمیل‌بن‌دراج می‌پردازد، چنین می‌گوید: «نوح‌بن‌دراج، یکی از عالمان و محدثان شیعه است. ولی او باور خویش را به ولایت و مکتب تشیع، آشکار نمی‌کرد و به تعبیر رساتر، تقیه می‌نمود».
شیخ کشی در این زمینه می‌نویسد: استادم محمد‌بن‌مسعود عیاشی گفت: «از استادم ابوجعفر حمدان‌بن‌احمد کوفی، درباره شأن و جایگاه نوح پرسیدم». پاسخ داد: «او یکی از دانشوران فرزانه شیعی و قاضی کوفه بود. به او گفتند: چرا داخل دستگاه عباسیان شدی؟ در پاسخ گفت: من داخل حکومت نشدم و به منصب قضا تن ندادم؛ مگر اینکه روزی از برادرم جمیل پرسیدم: چرا در مسجد برای نماز حضور پیدا نمی‌کنی؟ او گفت: چون من حتی لباس مناسبی که به مسجد بیایم، ندارم».... بی‌تردید ایوب‌بن‌نوح تا سال ۲۶۰ ه.ق، زنده بوده است. اما اینکه بعد از این تاریخ در چه سالی و در کدام سرزمین، از دنیا رفته، هیچ یک معلوم نیست و در زندگینامه‌ها، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
معرفی اماکن مقدسه کمتر شناخته شده: زیارتگاه های استان کربلا (۱)
چهار شنبه 14 شهریور 1397 - 8:46:45