تهران- الکوثر:   امام رضا (ع)، پس از شهادت پدرش امام موسی الکاظم (ع) به مقام امامت نائل آمدند و در سن ۵۵ سالگی به توطئه مأمون عباسی در خراسان به شهادت رسیدند.

حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) در سال ۲۰۰ هجری قمری از مدینه پس از به جا آوردن حج تمتع به دور از خانواده به مرو آمدند. در خط حرکت امام رضا (ع) از مدینه به مرو چند خط سیر وجود دارد که از جمله آن‌ها مسیر‌های الف. «مدینه، بصره، اهواز، فارس، یزد، نیشابور، طوس، سرخس و مرو»، ب. «مدینه، نجف، بغداد، قم، ری، سمنان، آهوان، نیشابور، سرخس و مرو» و ج. «مدینه، مکه، بصره، اهواز، دزفول، اصفهان، یزد، طبس، نیشابور، طوس، سرخس و مرو» است.

حجت الاسلام والمسلمین ادیب یزدی سخنران و کارشناس علوم قرآنی در ادامه با اشاره به حرکت امام رضا (ع) از مدینه به مرو و اقامه نماز حضرت در منطقه شلمچه گفت: امام رضا (ع) وقتی از مدینه به مرو (ایران) آمدند، از جنوب وارد خرمشهر امروزی که سراسر بیابان بود، شدند. در این منطقه امام از مرکب پیاده شدند و کار خارق العاده‌ای کردند. ایشان در یک نقطه ایستادند و به چهار جهت شمال، جنوب، شرق و غرب قدم برداشتند و دو رکعت نماز اقامه کردند و گریستند. خادم حضرت (ع) وقتی این اتفاقات را دید از امام علت گریه هایشان را جویا شد. امام رضا (ع) فرمودند: «در این منطقه خون بسیاری از جوانان شیعه ریخته خواهد شد.»؛ خادم حضرت دوباره پرسید: «اینجا چه منطقه ایست؟» حضرت به منطقه کنونی شلمچه اشاره کردند.

وی در ادامه بیان کرد: امروز نیز در همان منطقه شلمچه و جای اقامه نماز حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) مسجدی به نام امام رضا (ع) بنا شده است.

تاثیر محافل علمی امام هشتم (ع) در بین اهل تسنن ایرانی

همچنین یکی از نکات حائز اهمیت در زندگینامه امام رضا (ع) سیره فرهنگی و تبلیغی این حضرت است که در زیر بیشتر به آن خواهیم پرداخت و گفتگویی با محمد حسین رجبی دوانی خواهیم داشت.

ترجمه آثار علمی بیگانگان از زمان امویان شروع شد و در عصر عباسیان بویژه در زمان هارون و مأمون به اوج خود رسید. (همانگونه که در این زمان وسعت کشور اسلامی به بالاترین حد خود در طول تاریخ رسید) مأمون نامه‌ای به پادشاه روم نوشت و مجموعه‌ای از علوم قدیم و آثار ارسطو را درخواست کرد.

به دنبال نهضت ترجمه آنچه مایه نگرانی بود اینکه در بین این مترجمان افرادی متعصب و سرسخت از مذاهب دیگر مانند زردشتی، صائبی، نسطوری، برهمن‌های هند، رومیان وجود داشتند و این فرصتی بود برای نشر افکار مسموم خود و القاء آن به جوانان و افراد ساده دل و همین طور محتوای خود این کتب نیز می‌توانست شبهاتی به همراه داشته باشد.

امام رضا (ع) با آگاهی از این خطر و با حضور فعال در جلسات بحث‌های علمی که توسط مأمون برگزار می‌شد، سعی کردند جلو هرگونه انحراف احتمالی را بگیرند و برتری اهل بیت (ع) را نشان دهند.

این مناظرات فراوان است و شیخ صدوق در «عیون اخبارالرضا» و علامه مجلسی در جلد ۴۹ بحارالانوار و استاد عزیزالله عطاردی در کتاب مسند الامام الرضا جلد دوم آورده اند مهمترین این مناظرات عبارت است از: مناظره با جاثلیق (پیشوای عیسویان)، مناظره با رأس الجالوت (پیشوای یهود)، مناظره با هربز اکبر (پیشوای زردشتیان)، مناظره با عمران صائبی (از پیروان حضرت یحیی (ع))، مناظره با سلیمان مروزی (عالم بزرگ علم کلام در خطة خراسان)، مناظره با علی بن محمد بن جهم (ناصبی و دشمن اهل بیت)، مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره.

آقای رجبی در روز ولادت امام رضا (ع) شمس الشموس ایران هستیم، در بین ائمه اطهار حضور ایشان در ایران برکت سرزمین ما محسوب می‌شوند، درفتح الباب سوالات با توجه به روز ولادت امام رضا (ع)، از برکات تاثیر ولادت ایشان در زمانه خودشان برای مخاطبان ما بگویید؟

وجود مقدس امام رضا (ع) معروف به عالم آل محمد (ص) است، حتی پیش از ولادت این عنوان را امام صادق (ع) درباره آن حضرت بکار برده بودند و خطاب به امام کاظم (ع) فرمودند: «عالم آل محمد (ص) در امامت توست و‌ای کاش من آن را می‌دیدم.» متاسفانه پس جنایت منصور عباسی در به شهادت رساندن امام صادق (ع)، امام رضا (ع) دو هفته بعد از شهادت جد بزرگوارش به دنیا آمد. یعنی امام صادق ۲۵ شوال ۱۴۸ به شهادت رسیدند و امام رضا در یازدهم ذی القعده همان سال حدود دو هفته بعد چشم به جهان گشودند. 

امام رضا (ع) تا زمانی که در مدینه حضور داشتند، به سبب مشکلات فراوانی که بین عامه یعنی اهل تسنن در فهم مسائل فقهی و احادیث رسیده از پیامبر (ص) وجود داشت؛ علاوه بر حمایت شیعیان، در ارتباط با رابطه برقرار کردن بین شیعیان و اهل تسنن نیز احساس مسئولیت می‌کردند و بنا به فرموده آن حضرت: «من هنگامی که در مدینه بودم عصر‌ها به مسجد پیغمبر (ص) می‌رفتم و تا غروب درآنجا حضور داشتم و انبوه علمای عامه گِرد من جمع می‌شدند و مشکلات و سوالات حدیثی خود را می‌پرسیدند و جواب لازم را می‌گرفتند.» 

همه ائمه اطهار بنا به رسالتی که دارند، وظیفه نهادینه کردن فرهنگ اسلامی را به دوش می‌کشیدند، اما در کنار آن نباید از بعد سیاسی هرکدام از امام معصوم غافل شد، دوره حکومت مامون و عباسیان تزویر برای به دست آوردن دل شیعیان نقش پررنگی داشت، در این جهت مقابله امام آن زمان امام رضا (ع) چگونه بود و مسیری را درپیش گرفتند؟

اگرچه امام رضا (ع) به میل و رغبت خود از مدینه به خراسان هجرت نکرد، ولی «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد.»، مأمون آن حضرت را به منظور قطع ارتباط با شیعیان از جامعه و گسترش روز افزون تشیع، خواست تا با ولایتعهدی محدود کند و آن جامعه آن حضرت (ع) را با عنوان زهد، تقوا، علم و ... نشناسند و بگویند که امام (ع) با دربار و تشریفات درباری اُنس گرفته اند و در آنجا محصور شود.
امام رضا (ع) اگرچه زیر فشار دستگاه حاکمیتی مامون بود، به جبر به ایران و مرکز حکومت مامون آمدند و صرفا به مناظره‌های علمی‌ای محدود شدند که مامون عباسی در دربار برگزار می‌کرد، اما امام رضا (ع) تمام سعی خودشان را کردند و به تعبیر مقام معظم رهبری حقایقی را پیرامون ولادت، امامت و عنایت خود پدران بزرگوارشان و ائمه اطهار (ع) گذشته بیان کردند و با این امر از نابودی شیعیان و انقطاع سلسله ائمه اطهار (ع) جلوگیری کردند.

حضرت با مهاجرتشان از مدینه تا ایران چه مسیری را طی کردند و تاثیرشان در ایران که بیشترین شیعه را داشت، چگونه بود؟ 

بعد از هجرت امام رضا (ع) به ایران با فضایی که مامون ایجاد کرد به هر دلیلی که بود ابعاد وسیع تری را از علوم و معارف امام رضا (ع) ظاهر شد. غیر از فقه و حدیث، مباحث کلامی، فلسفی، علم ادیان و سایر علومی که مردم (اهل علم) در خواست می‌کردند از وجود پرفیض امام رضا (ع) صادر شد. من معتقد هستم از برکات چنین محافل علمی که در حضور کوتاه امام رضا (ع) در ایران پدید آمد، با گسترش عقل گرایی در محافل ایران برخلاف مناطق عرب نشین روبرو شدیم، با وجود اینکه اکثریت مسلمانان ایران در آن موقع از اهل تسنن بودند، عقل گرایی برآن‌ها غلبه کرد و این برکات به لطف الهی تا امروز ادامه دارد. 

 باتوجه به اینکه مامون عباسی از آشنایان حضرت بود، و امام می‌دانستند که مامون چه نقشه‌ای برای ورود حضرت به حکومت دارد، چگونه با این دسیسه‌های مقابله کردند؟

بسیاری از امامان معصوم (ع) حقایق علمی و دینی را در خفا هم برای یاران خاص خود نمی‌توانستند بیان کنند، اما امام رضا (ع) با کنار زدن پرده تقیه به راحتی و علنی تمامی مباحث را بیان کردند و باعث گسترش آگاهی مردم و شناخت جایگاه امامت و ولایت اهل بیت (ع) شدند. همچنین ایشان به همگان آن خودرأی بودن و ظاهرسازی مأمون را نشان دادند، به همین منظور وقتی مامون از این موقعیت احساس خطر کرد، جلوی جریان شناخت بیشتر مردم از امام را گرفت تا آن حضرت را مردم کمتر بشناسند و اگر شناخت مثبتی نسبت به امام رضا (ع) داشتند با جذب حضرت (ع) به دربار این شناخت را منفی کند. ولی با هوشمندی امام رضا (ع) از هر نوع پست و مسئولیتی از حکومت مامون خودداری کرد و پذیرش مسئولیت اجرایی و جایگاه حاکمیتی نشان داد که این ولیعهدی را به حالت جبر پذیرفته است و همه کار‌های حساب شده مأمون را حضرت با نگاه دقیق و هوشمندانه خود خنثی کرد.

در بین کتب و اسناد به جای مانده از حضرت (ع) کمتر کسی از رساله ذهبیه یا طب الرضا اطلاع دارد، این کتاب تا چه حد سندیت درمانی دارد و حدیث است؟

از امام رضا (ع) تا امروز نامه و احادیث بسیاری به نگارش درآمده است و نامه‌های زیادی به حضرت نگاشته شد که ایشان پاسخ آن‌ها را داده اند. این رساله و دیگر آثار مکتوب حضرت (ع) جمع آوری پاسخ‌هایی است که ایشان نقل کرده است.

در بیشتر منابع امام رضا (ع) در بین ائمه اطهار بیشترین املاک را داشتند و به اصطلاح امروزی ثروتمند‌تر بودند، این امر صحت دارد؟ چقدر از این ثروت سهم مردم و حکومت بود؟

امامان ما (ع) در کنار امر امامت خود جزو تاثیرات زیادی که حاکمان ایجاد می‌کردند، به اموری برای گذران زندگی خود می‌پرداختند. بعضا خودشان کار کشاورزی می‌کردند و اگر دارای ثروتی بودند در خدمت مردم می‌گرفتند و به حالت مضایقه دارایی خود را به کسانی که اهل کسب و تجارت بودند می‌سپاردند، اما اینکه بگوییم دارای مال فراوان بودند چیزی به اینصورت ذکر نشده است، آن بزرگواران هرآنچه زحمت می‌کشیدند و کار می‌کردند را عموما برای مصارف عامه و رفع فقر و محرومیت از مردم به کار می‌گرفتند و با وجود اینکه حاکمیت دستشان نبود، بین فقرا بخشش می‌کردند. 

با توجه به الگوی سیاسی و علمی امام رضا (ع) برای مقابله با دشمنان زمانه خود، چه پارامتر‌هایی را می‌توانیم برای سرمشق مردان سیاست امروز خود بدانیم؟

ائمه ما (ع) همگی معصوم و امام هستند و پیشرو، پیشگام و الگو ما نیز هستند. اگر ما واقعا مدعی هستیم که شیعه آن‌ها هستیم باید خودمان را در مسیر آن‌ها قرار بدهیم و پای جای پای آن‌ها بگذاریم. اگر ما ایراد‌هایی داریم، که داریم به سبب عدم پیروی درست از این بزرگواران بوده و به رقم شعاری که می‌دهیم و شیعه آن‌ها هستیم. ما اگر به سیره امام رضا (ع) دقت کنیم آن حضرت بسیار مردم دار و دربرابر ظالمان و صاحبان قدرت سخت و قاطع بودند، ولی دربرابر مردم ضعیف بسیار مهربان و همراه پیش می‌رفتند. به همین منظور مسئولان ما باید از این روش حضرت (ع) درس بگیرند. نباید صاحبان قدرت داخلی و خارجی هراس داشته باشند و بدانند وظیفه آن‌ها خدمت کردند به مردم است.

از صفحات دین و زندگی و ندای نور الکوثر فارسی دیدن کنید

آموزش سوره های قرآن ویژه کودکان

برای عضویت در کانال سروش الکوثرفارسی کلیک کنید