تهران- الکوثر:    یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ (نساء، آیه 59)

ترجمه:  ای کسانی که ایمان آورده اید! خدا را اطاعت کنید؛ و فرستاده[خدا] و صاحبان امر(خود) تان را اطاعت نمایید.

شأن نزول

درباره شأن نزول این آیه گفته‌اند: فردی به ظاهر مسلمان(منافق) و مردی یهودی بر سر موضوعی اختلاف کردند. فرد یهودی گفت: موضوع را نزد محمد بن‌عبدالله ببریم. مرد یهودی می‌دانست حضرت محمد(ص) رشوه نمی‌پذیرد؛ اما مرد به ظاهر مسلمان گفت: حَکَم میان من و تو کعب بن‌اشرف یهودی باشد. زیرا می‌دانست او رشوه می‌گیرد و به نفع رشوه‌دهنده داوری می‌کند. به دنبال این حادثه، آیه اولی الامر نازل شد و مردم را به اطاعت از خدا و رسول و اولی الامر فرمان داد.

دلالت بر عصمت اولی الامر

از نظر مفسران شیعه در دلالت آیه بر عصمت اولو الامر تردیدی نیست. استدلال شیعیان بر دلالت این آیه بر عصمت اولی الامر بر دو نکته مبتنی است:

هرگاه خداوند به اطاعت بی‌قید و شرط از کسی فرمان دهد، آن فرد، معصوم خواهد بود؛ چون اگر معصوم نباشد و دستور به انجام‌دادن گناه بدهد، اجتماع نقیضین لازم می‌آید؛ یعنی هم باید از او اطاعت کرد (بنابر فرمانی که خداوند داده) و هم اطاعت نکرد (بنابر اینکه انسان نباید گناه کند).

"اولی الأمر" بدون تکرار فعل "أطیعوا"، به دنبال الرسول آمده است و از آنجا که اطاعت از رسول به دلیل معصوم‌بودنش‌، به‌طور مطلق واجب است، اطاعت از "اولی الأمر" نیز همانند آن، بدون قید و شرط خواهد بود و این، کشف از معصوم‌بودن "اولی الأمر" می‌کند.

در اهل سنت نیز کسانی چون فخر رازی‌ که از مفسران بزرگ اهل سنت است، دلالت این آیه بر عصمت اولی الامر را می‌پذیرد.

مصداق اولی الامر

کسی چون فخر رازی، گرچه دلالت این آیه بر عصمت اولی‌الامر را می‌پذیرد؛ ولی مصداق آن را همه امت می‌داند و ادعا می‌کند ما نمی‌توانیم معصوم را بشناسیم و تشخیص دهیم.[۶] اما روایات بسیاری در شیعه وجود دارد که بیان می‌کنند مراد از "اولی الامر"، ائمه معصوم(ع)اند. برخی از این روایات می‌آید:

جابر بن عبدالله انصاری از "اولی الامر" سؤال کرد و پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: «آنان جانشینان من و امامان مسلمانان بعد از من‌اند که اولِ ایشان علی بن ابی طالب است و بعد از او به ترتیب حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی...».

امام باقر(ع) در تفسیر این آیه میفرماید: «اولی الامر امامان از فرزندان علی و فاطمه‌اند، تا آنکه روز قیامت برپا شود». ایشان در جای دیگر نیز فرموده است: «خداوند از اولی الامر فقط ما را قصد کرده است و همه مؤمنان را تا روز قیامت به پیروی ما فرمان داده است».

امام صادق(ع) نیز میفرماید: «آنان (اولی الامر) علی بن ابی طالب، حسن، حسین، علی بن الحسین، محمد بن علی و جعفر یعنی من هستیم. سپاس خدا را به جای آورید که امامان و رهبرانتان را در زمانی به شما شناساند که مردم آنان را انکار می‌کنند».

نکته ها و اشاره ها

1.تعبیر «اطاعت کنید.» در آیه تکرار شده است؛ یک بار برای اطاعت از خدا و یک بار برای اطاعت از پیامبر و رهبران. شاید این تکرار برای آن است که اطاعت خدا اصلی است، ولی اطاعت پیامبر به خاطر فرمان خداست.

یعنی اطاعت آنها در ظاهر یکسان، اما در واقع دو نوع است.

2.تعبیر «اطاعت کنید.» در مورد پیامبر صلی الله علیه و آله که معصوم و نماینده خداست، و رهبران الهی، یک بار به کار رفته است؛ یعنی اطاعت بی قید و شرطی که از پیامبر صلی الله علیه و آله لازم است، از رهبران الهی نیز لازم است، پس روشن می شود که رهبران الهی که در آیه بدانها اشاره شده، باید مثل پیامبر صلی الله علیه و آله دارای مقام عصمت باشند و خطا نکنند و اطاعت از آنان به صورت بی قید و شرط مطلوب باشد.

3.در مورد واژه «صاحبان امر»، مفسران شیعه و اهل سنت نظرهای متفاوتی ارایه کرده اند. برخی از مفسران اهل سنت گفته اند که مقصود از صاحبان امر این افرادند: زمام داران و حاکمان، چه ستمگر و چه عادل، زمام داران و صاحب منصبانی که دستوری خلاف احکام اسلامی ندهند، دانشمندان عادل که از محتوای کتاب و سنت آگاهی دارند، خلفای چهارگانه، صحابه و یاران پیامبر، فرماندهان لشگر و اجماع امت. مفسران شیعه بر آن اند که مقصود از «صاحبان امر» در آیه فوق افراد معصوم هستند؛ چرا که، همان طور که گذشت، اطاعت آنها، مثل اطاعت پیامبر صلی الله علیه و آله، بی قید و شرط واجب است؛ پس آیه ی فوق فقط شامل امامان معصوم علیهم السلام می شود. این مطلب در بسیاری از روایات نیز آمده است که برخی از آنها را عالمان اهل سنت نیز حکایت کرده اند. علاوه بر این که افراد و گروه هایی که مفسران اهل سنت نام بردند، اولًا، معصوم نیستند، پس آیه شامل آنها نمی شود. و ثانیاً، آیه صاحبان امر را به صورت مطلق و بی قید و شرط آورده است و این تفسیرها با اطلاق آیه ناسازگار است.

4.برخی از مفسران اهل سنت گفته اند و روایاتی نیز حکایت کرده اند که آیه ی فوق در مورد امام علی علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام نازل شده است. و در روایات متعدد شیعه نیز حکایت شده که مقصود از «اولو الامر»، همان امامان شیعه هستند و نام تک تک آنها برده شده است.

5.«صاحبان امر» فقط رهبران معصوم جامعه ی اسلامی، یعنی امامان علیهم السلام هستند، اما اگر کسانی از طرف امامان معصوم علیهم السلام به مقامی منصوب شوند، با شرایطی اطاعت از آنها لازم است و دستورات آنها، با واسطه، به دستور معصوم، پیامبر صلی الله علیه و آله و خدا منتهی می شود. البته این تعیین و نصب می تواند به صورت مستقیم انجام شده باشد، مثل نایبان خاص امام عصر علیه السلام؛ و یا از طریق نصب عام باشد، که فقها و ولایت فقیه با شرایطی خاص، نایب حجة بن الحسن علیه السلام هستند و در زمان غیبت، مردم را رهبری می کنند، که نمونه ی کامل آن در عصر ما، امام خمینی قدس سره بود.

6.مقصود از واژه «امر» در «صاحبان امر» چیزهایی است که مربوط به دین یا دنیای مؤمنان است.

7.صدر آیه فوق دستور به اطاعت مطلق از خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و صاحبان امر می دهد و ذیل آن دستور می دهد که مسلمانان اختلافات را نزد خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله ببرند. از این تفاوت تعبیر روشن می شود که اولًا، اختلافات مربوط به احکام کلی نزد خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله برده می شود که تشریع آن با خدا و پیامبر است، و گر نه در مسائل مربوط به جزئیات حکومت و جامعه، همه ی مسلمانان موظف به اطاعت از خدا و پیامبر و رهبران الهی هستند. و ثانیاً، مرجع اختلافات «کتاب و سنت» یعنی سخن خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله است و امامان نیز مُجری و مبین کتاب و سنّت هستند؛ همان گونه که بارها بیان کرده اند؛ از این رو لازم نبود که عبارت اولی الأمر در ذیل آیه تکرار شود.

8.آیه فوق فصل الخطابی برای جامعه ی مسلمانان تعیین می کند که در هنگام اختلافات، حکم خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله، یعنی قانون الهی، سخن آخر است و همه باید از آن اطاعت کنند و در عصر حاضر نیز اگر مسلمانان، قرآن و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله را مرجع حل اختلافات خود بدانند، به اهل بیت علیهم السلام رو می آورند و مشکلات آنان زودتر حل می شود و این برای آنان بهتر و خوش فرجام تر و نشانه ی ایمان آنهاست.

9.اگر نظام مدیریتی جامعه اسلامی رعایت شود و مردم سخن خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله(قرآن و سنت) را داور نهایی خود بدانند، اختلافات جامعه کم تر و به زودی برطرف می شود؛ و جامعه اسلامی سعادتمند می گردد.

از صفحه دین و زندگی الکوثر فارسی دیدن کنید

آموزش سوره های قرآن ویژه کودکان