تهران- الکوثر:  رافائل اوفک در یادداشتی که مرکز مطالعات راهبردی بگین سادات آن را منتشر کرد؛ نوشت: در 11 دسامبر 2017، در جریان دیدار ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه از قاهره، دو کشور موافقتنامه ای را امضا کردند که تا حد زیادی بازتاب همگرایی منافع آنها بود. از یک سو، روسیه به دنبال بازگشت به جایگاه سابق خود به عنوان قدرت برتر خاورمیانه است و از سوی دیگر، رئیس جمهور عبدالفتاح سیسی درصدد بازسازی اقتصاد کشور و تبدیل دوباره مصر به بازیگر اصلی در جهان عرب است.

براساس این توافقنامه، شرکت روسی رزاتم، نیروگاه هسته ای دبعا را در 140 کیلومتری غرب اسکندیه، خواهد ساخت. این نیروگاه، شامل چهار راکتور آب سبک برای تولید برق، با ظرفیت کلی 4800 مگاوات خواهد بود. همچنین قرار است در کنار این نیروگاه، انباری نیز برای ذخیره پسماند سوخت هسته ای احداث شود. انتظار می‌رود فعالیت آزمایشی نخستین راکتور هسته‌ای این نیروگاه در سال 2022 آغاز شود و تا سال 2026 وارد فاز بهره برداری شود. رز اتم برآورد کرده است که این پروژه در سال های 2029- 2028 به پایان برسد. براساس گزارش ها، هزینه این پروژه حدود 30 ملیارد دلار خواهد بود که 25 میلیارد دلار آن را روسیه از طریق وام تامین خواهد کرد.

روسیه همچنین کارخانه هایی را برای ساخت و تامین تجهیزات نیروگاه هسته‌ای دبعا در مصر احداث خواهد کرد. رزاتم نیز سوخت هسته‌ای مورد نیاز نیروگاه هسته ای را به مدت 60 سال تامین خواهد کرد.

اگرچه ذخایر عظیم گازی و میادین نفتی در مصر وجود دارد، اما سیاست قیمت گذاری اشتباه و بحران اقتصادی کشور باعث سقوط صنعت انرژی شده است. مصر با جمعیت 104 میلیون نفری و نیاز گسترده به انرژی در نظر دارد تا پاسخگوی رشد تقاضای انرژی خود باشد.

بسیاری از مردم مصر با ساخت نیروگاه هسته ای دبعا مخالف هستند، چرا که ضمن ایجاد برخی از آسیب های زیست محیطی، می تواند صنعت گردشگری این منطقه را تحت الشعاع قرار دهد.

طرح مصر برای ساخت راکتور هسته‌ای به دوران ریاست جمهوری ناصر باز می‌گردد. علی سعیدی، وزیر برق مصر در سال های 1999 تا 2001، در سپتامبر 2015 به المانیتور گفت:

برنامه هسته ای مصر در آغاز به دلیل جنگ 1967 متوقف شد. در آن زمان، قرار بود اتحاد جماهیر شوروی این برنامه را اجرایی کند... در دهه 1970 نیز، ریچارد نیکسون، رئیس جمهور آمریکا وعده داد که برای مصر و اسرائیل، نیروگاه هسته ای احداث کند، اما بنا به دلایلی این پروژه نیز متوقف شد. در دهه 1980 یعنی در دوران ریاست جمهوری مبارک، علیرغم رقابت شرکت های آمریکایی و فرانسوی برای ساخت نیروگاه هسته ای در مصر، به دلیل نگاه منفی افکار عمومی مصر به فاجعه راکتور چرنوبیل اوکراین (1986) و کشف ذخایر گاز در دهه 1990، هیچ نتیجه ای حاصل نشد.

اگرچه علی سعیدی، تنها بر جنبه های غیرنظامی انرژی هسته ای مصر به عنوان منبع تولید برق متمرکز شده است، اما سازمان اطلاعات اسرائیل، از اقدامات مصر برای پنهان کردن فعالیت های هسته ای نظامی در دوران مبارک خبر داد بوده بود. اگرچه به طور طبیعی، برخورداری اسرائیل از تسلیحات هسته ای بر تلاش های پنهانی هسته ای - نظامی مصر تاثیر داشت، اما با این وجود، ورود مصر به عرصه هسته ای، تا حد زیادی تحت تاثیر سیاست جمال عبدالناصر و نگاه وی به مصر به عنوان کشور پیشرو در جهان عرب بود.

پس از تاسیس موسسه انرژی اتمی (AEE) در سال 1956، مصر پیشرفت قابل توجهی در ایجاد زیرساخت های هسته ای و توسعه تحقیقات در این زمینه انجام داد. برای ناصر، تلاش های هسته ای نه تنها برای اهداف «صلح آمیز» نبود، بلکه ابزاری برای توسعه سلاح های هسته ای بود. این فعالیت های هسته ای در مرکز تحقیقات هسته ای اینشاس، واقع در 40 کیلومتری شمال غربی قاهره آغاز شد.

مرکز تحقیقات هسته ای اینشاس، یک راکتور تحقیقاتی کوچک 2 مگاواتی بود که اتحاد جماهیر شوروی آن را احداث کرده بود. ساخت این راکتور در سال 1958 آغاز شد و در سال 1961 به اتمام رسید. طبق گزارش رسانه ها، از سال 1960 تا 1967، مصر برای دستیابی به سلاح های هسته ای یا ابزار تولید آن به سمت اتحاد جماهیر شوروی، چین و هند گرایش سوق پیدا کرد. ناصر در سال 1961 در سخنرانی خود به وضوح پرده از اهداف هسته ای خود برداشت و هشدار داد؛ اگر اسرائیل، سلاح هسته ای داشته باشد، ما نیز بمب اتم را به هر قیمتی فراهم خواهیم کرد.

صالح هدایت، مدیرکل سازمان انرژی اتمی مصر در مصاحبه ای در سال 1995، تائید کرد که مصر در ابتدای دهه 1960 برنامه هسته ای نظامی خود را راه اندازی کرد و تا مرگ ناصر در سال 1970 نیز ادامه یافت.

شاید در آستانه جنگ شش روزه، یکی از اهداف ارتش مصر، نابود کردن راکتور هسته ای اسرائیل در دیمونا بود، اما شکست سریع و از دست دادن شبه جزیره سینا، همه برنامه های هسته ای این کشور را مختل کرد. پس از جنگ نیز، وضعیت سخت اقتصادی مصر مانع از ادامه تلاش های این کشور برای توسعه برنامه هسته ای شد. از دست رفتن درآمدهای حاصل از عبور و مرور کشتی ها از کانال سوئز و همچنین درآمد حاصل از چاه های نفت در سینا، سبب شد تا مصر مبارزه علیه برتری هسته ای اسرائیل را به سمت عرصه دیپلماتیک سوق دهد. همچنانکه اقدام تاکتیکی مصر در پیوستن به پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) در سال 1968 در این راستا صورت گرفت تا شاید به نحوی اسرائیل را برای امضای این معاهده مجبور نماید.

به موازات اقداماتیک دیپلماتیک، تلاش های مصر برای همکاری هسته ای با سایر کشورها از جمله لیبی، آمریکا، فرانسه و کانادا ادامه یافت، اما هیچکدام از آن ها به نتیجه نرسید.

از دهه 1950 تا اواسط دهه 1970 به رغم آنکه هیچ اقدام سخت گیرانه ای برای ممانعت از خرید تجهیزات هسته ای برای تولید پلوتونیوم و اورانیوم غنی شده با درجه بالا (نظامی) صورت نگرفت، اما ناصر نتوانست از این فرصت در راستای سیاست های هسته ای مصر بهره برداری کند. این عدم سخت گیری، از یک سو ناشی از منافع اقتصادی صادرکنندگان تجهیزات هسته ای و از سوی دیگر، ناشی از این اعتقاد بود که ساخت سلاح هسته ای فراتر از توانایی کشورهای جهان سوم است. علاوه براین، مدیریت شکست خورده مصر در حوزه هسته ای، هدایت منابع برای آماده سازی ارتش برای جنگ علیه اسرائیل و همچنین سیاست شوروی در ممانعت از پیشرفت فزاینده هسته ای مصر، از دیگر موانع پیش روی ناصر برای بهره برداری از شرایط موجود بود.

اگرچه بخش صنعت مصر، از جمله در حوزه نظامی، در دهه های اخیر به شدت پیشرفت کرده است، اما هنوز در حوزه هسته ای ضعیف است. در حالیکه پیشرفت صنعت هسته ای مصر در دوره ناصر قابل توجه بود، اما در دوره جانشینان وی یعنی سادات و مبارک این روند کند شد.

نیاز به سلاح هسته ای، پس از توافق هسته ای ایران در ماه ژوئیه 2015 بار دیگر در دستور کار مصر و عربستان قرار گرفته است. هرچند که دولت ترامپ در مسیر متوقف کردن برنامه هسته ای ایران حرکت کرده است.

درحالیکه برای تکمیل پروژه نیروگاه هسته ای دبعا، ده ها سال زمان نیاز است، اما باز هم ممکن است این پروژه، به سرنوشت تلاش های گذشته مصر برای ساخت نیروگاه هسته ای در مصر دچار شود. اگر حتی این پروژه هم به سرانجام برسد، به دلیل نیاز به استفاده از راکتورهای آب سبک برای تولید برق و به دلیل آنکه پلوتونیوم استفاده شده در سوخت هسته ای این صنایع برای ساخت سلاح هسته ای قابل استفاده نیستند، احتمال اینکه بتوان از این نیروگاه به صورت مستقیم برای توسعه تسلیحات هسته ای استفاده کرد، تقریبا غیرممکن است.

با این حال، در بلندمدت وجود نیروگاه هسته ای در مصر می تواند به قاهره مشروعیت لازم برای ساخت یک یک کارخانه غنی سازی اورانیوم با درجه غنی سازی پایین برای تولید سوخت هسته ای راکتورها را ایجاد نماید، موضوعی که می تواند زمینه غنی سازی سطح بالای اورانیوم با درجه نظامی را فراهم نماید.این نیروگاه های تولید برق همچنین می تواند مشروعیت کافی برای احداث تاسیسات جهت بازفرآوری سوخت هسته ای را فراهم کند. در نهایت، اگر مصر یک راکتور تولید پلوتونیوم احداث کند، مسیر جدیدی برای توسعه سلاح های هسته ای در اختیار خواهد داشت.

منبع: شورای راهبردی روابط خارجی

اخبار مصر را اینجا پیگیری کنید