عربستان سعودی طی چند سال اخیر رویکردی توسعه‌طلبانه‌ای در عرصه سیاست خارجی در پیش گرفته است. به ویژه پس از انتخاب محمد بن سلمان شاهزاده جوان سعودی به مقام ولیعهدی، رویکرد سیاست خارجی عربستان برای خارج شدن از سنت محافظه‌کاری و توجه به گسترش نفوذ و مداخله در مناطق مختلف به شدت افزایش یافته است. در این میان اگرچه تمرکز سعودیها بیشتر بر منطقه غرب آسیا و تحولات آن می باشد اما در یک سال گذشته شاهد هستیم که علاوه بر غرب آسیا ریاض تمرکز ویژه‌ای را بر منطقه آسیای میانه معطوف کرده است. برای نمونه می‌توان به سفر محمد بن سلمان و وزیر دفاع سعودیها به کشور آذربایجان در فروردین ماه سال جاری اشاره کرد. در مجموع، اکنون این پرسش مطرح می‌شود که سعودیها از از تلاش برای نفوذ در آسیای میانه چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان به چند هدف مهم اشاره کرد.
رقابت با ایران و روسیه
اولین هدف و انگیزه عربستان برای نفوذ در آسیای میانه را می‌توان در ارتباط با رقابت این کشور با ایران در مسائل و بحران‌های منطقه‌ای دانست. واقعیت این است که در بحران‌های اخیر منطقه غرب آسیا به ویژه در تحولات بعد از سال 2011 سعودیها قافیه بازی را به ایران باخته‌اند و موازنه قوای منطقه‌ای به سود محور مقاومت تغییر یافته است. در نتیجه این شکست‌ها، اکنون عربستان در تلاش است تا از یک سو با نفوذ در منطقه آسیای میانه شکست‌های خود را در غرب آسیا در برابر ایران جبران کند و از سوی دیگر که با نفوذ در میان کشورهای آسیای میانه و قفقاز و به طور ویژه جمهوری آذربایجان، این کشورها را بر علیه ایران ترغیب کند. در مجموع سعودیها با باختن بازی در کشورهای سوریه، عراق، یمن و لبنان در پی آن هستند که با نفوذ در آسیای میانه و قفقاز معادلات را به نفع خود تغییر دهند. در این مورد می‌توان به واکنش عربستان به بروز تنش در روابط ایران و تاجیکستان در اواخر شهریور اشاره کرد. عبدالعزیز بن محمد البادی سفیر عربستان در تاجیکستان گفت: «این یک پیروزی بزرگ برای پادشاهی عربستان و رهبری خردمند آن است».
گسترش وهابیت در آسیای میانه
یکی دیگر از اهداف عربستان در منطقه آسیای میانه را می‌توان در قالب تلاش برای گسترش وهابیت به عنوان بنیان فکری تفکرات تکفیری- تروریستی در این منطقه ارزیابی کرد. عربستان ترویج جریان‌ها افراط‌گرا و تکفیری را سدی در مقابل نفوذ ایران در منطقه آسیای میانه و قفقاز می‌داند. هدف تشکیل سازمان‌های تروریستی از سوی عربستان و حامیان غربی آن که از قفقاز شروع شده و تا جنوب آسیا ادامه پیدا می‌کند، در تنگنا قرار دادن ایران و نفوذ در حوزه تمدنی این کشور است. همچنین، سعودیها با توجه به آگاهی از مشکلات اقتصادی و فقر در منطقه اسیای میانه در تلاش هستند با هزینه کردن مبالغ هنگفت وهابیت و تفکرات رادیکال را در منطقه ترویج کنند. شواهد نشان می‌دهد گروه‌های وهابی فعال در منطقه قفقاز و قفقاز شمالی از سوی عربستان تامین مالی می‌شوند. همچنین، اسناد حاکی از آن هستند که عربستان سعودی، تروریست‌های مسلح را جذب کرده و برای جنگ به عراق و سوریه اعزام می‌کند.
فشار بر روسیه به این دلیل که در سیاست منطقه‌ای خود نسبت به موضوعات مشترکی چون بحران سوریه، روابط با ایران و بحران قطر رویکردی ناهمسو با منافع و سیاست‌های عربستان را اتخاذ کرده است، نیز بخش دیگری از علل ترویج وهابیت در آسیای مرکزی به عنوان حوزه نفوذ سنتی و حیات خلوت روسیه محسوب می‌شود. مسکو همواره از گسترش تحرکات جدایی‌طلبانه اسلام گرایان در چچن نگرانی دارد. شیخ سعید افندی، یکی از رهبران بارز وهابیت در قفقاز روسیه است. تحقیقات نشان می دهد که وی در تحریک حرکت "فرزندان جنگل ها"، یکی از مجموعه های سلفی مسلح تندرو که مقرشان در جنگل های داغستان است و به صورت رسمی علیه دولت مرکزی که به گفته آنها دست نشانده کرملین است، فعالیت می کند، دست دارد.
سرمایه گذاری اقتصادی
دیگر انگیزه عربستان برای نفوذ در آسیای میانه و قفقاز را می‌توان در ارتباط با مسائل اقتصادی و افزایش سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی دانست. در واقع، عربستان پس از کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی و تامین هزینه های بسیار سنگین جنگ در یمن و سوریه درگیر بحران اقتصادی شده و تلاش می‌کند با سرمایه‌گذاری در کشورهای آسیای میانه بر بخشی از بحران و مشکلات اقتصادی خود فائق آید اگرچه هدف نهایی از سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی توسعه روابط با کشورهای منطقه و افزایش نفوذ ریاض می‌باشد.
در مجموع، به نظر می‌رسد انگیزه اصلی سعودیها از نفوذ در آسیای میانه در ارتباط با رقابت منطقه‌ای با ایران و تلاش برای جلوگیری از نفوذ تهران در این منطقه است. در این مسیر سعودیها از تمامی ابزارهای در دسترس به ویژه ترویج تروریسم، وهابیت و هزینه کردهای گزاف خودداری نمی‌کنند؛ زیرا آنها در مقام بازنده تحولات غرب آسیا امیدوارند در آسیای میانه اندکی از شکست‌های خود در برابر ایران را جبران کنند.
برای عضویت در کانال تلگرامی الکوثرفارسی اینجا کلیک کنید.
چهار شنبه 15 آذر 1396 - 11:59:12