زمان، مفسر قرآن است: تکامل روش‌های تفسیر میان علم و تجربه شخصی
در گفت‌وگویی فکری و تحلیلی پیرامون روش‌های مختلف تفسیر قرآن کریم، با کارشناس مذهبی شیخ عبدالسلام زین العابدین در پادکست «بالعمق» یا «ژرفا» مسأله تعدد تفاسیر و اختلاف رویکردها مورد بررسی قرار گرفت. تأکید شد که قرآن برای فهم تمامی انسان‌ها نازل گردیده و بهره‌گیری از آن حق همه است؛ اما برخی از آیات که بار معنایی پیچیده‌تری دارند، به خصوص آیات فقهی یا علمی، نیازمند تخصص و دانش عمیق‌تر برای درک بهتر هستند، به ویژه با پیشرفت علوم و گذر زمان که ابعاد نوینی از مفاهیم قرآنی را آشکار می‌سازد.
در این بحث مطرح شد که مخاطب معاصر هنگام روبرو شدن با آیات قرآنی، گاه با تفاسیر متفاوتی مواجه می‌شود که این مسئله سؤال‌هایی را درباره روش‌ها و مشروعیت تفسیر ایجاد میکند. قرآن کریم به روشنی به‌گونه‌ای نازل شده که همه مردم امکان تعمق و تدبر در مفاهیم آن را داشته باشند، چنان که در آیه «أفلا یتدبرون القرآن...» بدان اشاره شده است.
بیشتر بدانید:
قلدري سايبري و پيامدهاي آن بر نوجوانان در پادكست «العشرات»| العشرات
فن التلميح» يا «هنر اشاره»؛ بررسي بيان غيرمستقيم در قسمت جديد «العشرات»| العشرات
با این حال، اذعان شد که فهم برخی آیات، به ویژه آن دسته که در حوزه فقه یا علوم طبیعی قرار دارند، نیازمند فهم تخصصی به دو گونه نظری و علمی است تا معانی عمیق‌تر آنها نمایان شود. برای مثال، آیه «یجعل صدره ضیّقاً حرجاً کأنما یصعد فی السماء» در تفسیرهای قدیمی بدون ارتباط با دانش علمی زمان خود آمده، در حالی که دانشجویی در رشته فیزیک آن را با مفاهیمی چون فشار هوا و کاهش میزان اکسیژن مرتبط می‌داند.
نمونه دیگری از تحول تفسیر، نگاه الرازی به آیه «وأرسلنا الرياح لواقح» است که واژه «لواقح» را به معنای حامل‌ها و بارورکننده‌ها گرفته و آن را با ابرها و درختان مرتبط ساخته بود. امروزه اما، دانش‌آموز عادی آیه را در پرتو دانش علمی نوین تفسیر کرده و آن را به نقش باد در حمل بذر گیاهان یا شارژ کردن ابرها برای ایجاد باران مرتبط می‌سازد؛ نکته‌ای که گویای اثر پیشرفت علمی در تجدید فهم متون قرآنی است.
بحث‌های مطرح شده حاکی از آن است که تفسیر قرآن محدود به زمانی مشخص نبوده و با پیشرفت علوم و گسترش تجارب بشری مکرراً به‌روزرسانی و تعمیق می‌یابد. بر اساس روایاتی از شاگردان امامان معصوم (علیهم‌السلام)، قرآن «به وسیله زمان تفسیر می‌شود»، بدین معنا که معانی آن با گذر زمان شکوفا شده و از طریق یافته‌های علمی و انسانی نوظهور تجلی می‌یابند.