تهران - الکوثر:  تشکیلات خودگردان فلسطین (Interim Self-Government Body) نتیجه انعقاد توافقی میان محمود عباس به نمایندگی از یاسر عرفات رهبر وقت حزب الفتح و سازمان آزادیبخش فلسطین از یکسو و  شیمون پرز نخست وزیر وقت اسرائیل به نمایندگی از اسحاق رابین رئیس جمهور وقت اسرائیل است که در سال 1993 امضا گردید. این توافق معروف به اسلوی 1 (Oslo Accord) یا اعلامیه اصولی اسرائیلی_فلسطینی است که پس از آن با موافقتنامه های زیادی تکمیل گردید. معروفترین این موافقتنامه های بعدی، توافقنامه اجرای خودگردانی یا پیمان غزه_اریحا (Gaza-Jericho Agreement) (4 می 1994) و موافقتنامه طابا یا اسلوی 2 (24 سپتامبر 1993) می باشد. طبق اسلوی 1 مقرر گردید که اسرائیل تا پنج سال آینده از مناطق غزه و اریحا عقب نشینی نماید و به مرور حاکمیت در این مناطق را در بعضی موارد به تشکیلات خودگردان منتقل نماید. طبق این اعلامیه طرفین ضمن شناسایی موجودیت یکدیگر اسرائیل مسئولیت دفاع از تهدیدات خارجی و امنیت عمومی این مناطق را برای خود محفوظ دانست و در مقابل مسئولیت در زمینه های آموزش و فرهنگ، بهداشت، امور اجتماعی، مالیاتهای مستقیم و جهانگردی را به تشکیلات خودگردان واگذار نمود.

با انعقاد پیمان غزه_اریحا در سال 1994 اسرائیل شروع به عقب نشینی نمود و مقام فلسطینی (Palestinian National Authority) تا زمان برگزاری انتخابات شورای فلسطینی (Palestinian Council) اقتدار در غزه و اریحا را به دست گرفت. این شورا قوه مقننه و مجریه تشکیلات محسوب می شد.

در ژانویه سال 1996 اولین انتخابات توسط تشکیلات خودگردان برگزار گردید تا مردم غزه و اریحا اعضای شورای قانونگذاری فلسطین را انتخاب نمایند. 88 نفر انتخاب شدند و یاسر عرفات با رای اکثریت به ریاست تشکیلات انتخاب گردید.

در اواخر سال 1995 نیروهای اسرائیل به مناطق تحت کنترل تشکیلات بازگشتند و تنها 27 درصد از سرزمین مورد توافق را به تشکیلات واگذار نمود. در حالی که تشکیلات امور مدنی و امنیتی این 27 درصد را بر عهده داشت مناطق دیگر دو بخش می شدند: تشکیلات در بخشی صرفا امور مدنی را تنظیم می کرد و امور امنیتی آن در اختیار اسرائیل بود و در بخشی دیگر (از جمله بیت المقدس) کاملا در اختیار اسرائیل بود. تشکیلات امور زیادی مانند صدور پاسپورت و انتشار تمبر را به عهده داشت و حتی دو نفر را برای المپیک سال 1996 راهی مسابقات کرد. همچنین مسائل امنیتی از طریق تیم مشترک اسرائیلی و فلسطینی صورت می گرفت. رفته رفته اوضاع تغییر کرد. نهادهی قضایی استقلال نداشتند. برخی پرونده ها به طور محرمانه رسیدگی می شدند. عرفات حق وتو در شورای فلسطینی را به دست آورد. با آغاز اعتراضات شورای فلسطینی در سال 2003 منصب نخست وزیری را ایجاد نمود که محمود عباس از پیش کسوتان سازمان آزادیبخش فلسطین آن را حیازت نمود. چندماه بعد محمود عباس به دلیل حمایت های کم از سوی اسرائیل، امریکا و عرفات استعفا می دهد.

هرچند مدت قانونی شورا در 4 می 1999 پایان یافته بود اما به علل گوناگون از جمله انتفاضه الاقصی تا ژانویه 2005 هیچ انتخاباتی صورت نگرفت. در واقع با فوت یاسر عرفات در سال 2004 مقدمات انتخابات جدید فراهم می شود و در 9 ژانویه 2005 میلادی 62 درصد فلسطینیان به محمود عباس از حزب فتح رای می دهند تا از 9 کاندیدای ریاست تشکیلات خودگردان صاحب اکثریت آرا شود. در 25 ژانویه 2005 انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین برگزار شد که با پیروزی 44.45 درصدی حماس پایان یافت و اسماعیل هنیه به نخست وزیری برگزیده شد. امریکا و بسیاری کشورهای اروپایی به همراه اسرائیل حماس را تحریم کرده و آن را گروه تروریستی اعلام کردند. در دسامبر 2006 اسماعیل هنیه اعلام کرد که دولت وی هیچگاه اسرائیل را به رسمیت نخواهد شناخت. با شروع درگیری میان فتح و حماس، محمود عباس در 14 ژوئن 2007 دولت هنیه را منحل اعلام کرد و سلام فیاض را نخست وزیر معرفی نمود. بسیاری از کشورها از جمله مصر، اردن و عربستان دولت فیاض در اریحا را تنها دولت مشروع فلسطین دانستند. مصر سفارت خود را از غزه به اریحا منتقل نمود.

نظام حقوقی تشکیلات خودگردان فلسطین

 قانون مبنایی (Bsic Law) که قانون اساسی تشکیلات خودگردان محسوب می شود در سال2002 از سوی شورا تصویب و توسط یاسر عرفات امضا گردید و ساختار حقوقی فعلی تشکیلات را بیان می کند. این تشکیلات دارای 3 شاخه قضایی، مققنه و اجراییه است. قوه مقننه هنوز در حال تکمیل است. رئیس تشکیلات از سوی مردم انتخاب می شود و وی فرمانده نیروهای نظامی را به عهده دارد (چیزی که اسرائیلی ها در شروط جدید خود برای قبول تشکیل دولت مستقل فلسطین از کنارگذاردن آن سخن می گویند) و وی نخست وزیر را که رئیس شورای امنیت ملی است بر می گزیند. نخست وزیر وزارای خود را معرفی می کند تا به عنوان قوه مجریه و مستقیما به رئیس جمهور گزارش دهد.

شورای قانونگذاری فلسطین (Palestinian Legislative Council) نهاد منتخبی است که دارای 132 نماینده است و نخست وزیر معرفی شده از سوی رئیس تشکیلات را تایید می کند. قبلا وظیفه مققنه و مجریه همزمان توسط این شورا صورت می گرفت که با ایجاد نخست وزیری از نام شورای فلسطینی به شورای قانونگذاری فلسطینی تغییر نام داد.

از زمان ایجاد تشکیلات در 1993 تا زمان فوت عرفات در 2004 تنها یک انتخابات صورت گرفت و دیگر انتخابات بنا به دلایلی به تعوق افتاد. انتخابات شهری (Municipal Election) در سال 2004 در برخی شهرهای فلسطین برگزار گردید (چیزی شبیه شورای های شهر در ایران).

ماده 4 قانون مبنایی فلسطین تمام قوانین فلسطین را ناشی از شریعت (اسلام) می داند. در این قانون 121 ماده ای بیان شده که فلسطین بخشی از جهان عرب است، بیت المقدس پایتخت فلسطین است، مخالف تبعیض نژادی و حامی حقوق بشر است، آزادی مذهب، اجتماع، بیان و مذهب مورد قبول است، بازار آزاد به رسمیت شناخته شده، بیمه برای سلامت، معلولیت و زندانیان در نظر گرفته شده و ...

قوانین حاکم در فلسطین پیش از سال 1967 (جنگ شش روزه) عبارتند از مجموعه ای از قوانین برگرفته از قوانین زمان قیمومت بریتانیا، اردن در اریحا و قوانین مصر در غزه و فرامین نظامی اسرائیل در هر دو منطقه. و پس از 1967 قوانین عثمانی، اسلام، اسلوی 1 و مصوبات بعدی شورای قانونگذاری است. مجازات اعدام برای جرم فروش زمین فلسطینی به یهودیان از موارد جالب توجه این مصوبات است.

سیاست‌ها و ساختار داخلی

حکومت فلسطین (پی. ای) در طول تاریخ با پی. ال. او. یعنی سیستمی که اسرائیل با آن پیمان مصالحه اسلو را به امضاء رسانده بود، تعامل داشته‌است. یاسر عرفات ریاست سازمان آزادیبخش فلسطین (پی. ال. او) در سال ۱۹۹۶ و در پی یک پیروزی ناپایدار به ریاست حکومت فلسطین انتخاب گردید. انتخابات موازی به تأخیر افتادند که دلایل ظاهری آن نیز بروز انتفاضه الاقصی و بهمراه آن سرکوبی نظامی اسرائیل ذکر گردید. بهرحال کشاکش داخلی فلسطین نیز دلیلی بر درهم ریختگی امور دولت بوده و تا زمان مرگ عرفات در سال ۲۰۰۴ انتخابات جدید در سطوح ریاست جمهوری و مقامات محلی، برگزار نگردید. اگرچه حدود ۸۰٪ مستخدمان حکومت فلسطین از مردم بومی فلسطین هستند ولیکن اکثر مشاغل سطح بالا توسط مقامات رسمی پی. ال. او؛ که پس از تأسیس حکومت فلسطین در سال ۱۹۹۴ از تبعید بازگشته بودند، اشغال گردیده‌است. از نظر بسیاری از مردم فلسطین این «بازگشتگان» سرمنشا بوروکراسی و فساد هستند.

دولت عرفات به دلیل فقدان دمکراسی، فساد گسترده مقامات، تقسیم قدرت بین فامیل‌های نزدیک و وجود هزاران آژانس دولتی با وظایف متداخل مورد انتقاد قرار داشت. او با استفاده از مکانیزم‌های متفاوت، بیش از ده سازمان امنیتی متمایز از هم و بر اساس ادله طرح تفرقه و حکومت که گفته می‌شد بر طبق آن جو کشمکش قدرت در حکومت ابقاء و او را قادر به کنترل کلی امور می‌گردانید، تأسیس نمود. هم اسرائیل و هم ایالات متحده اظهار نمودند که اعتماد خود به عرفات بعنوان شریک کاری از دست داده و از مذاکره با او امتناع و او را رابط تروریسم قلمداد نمودند. عرفات این اتهام را رد نمود و تا زمان مرگ به دیدار با دیگر رهبران جهان پرداخت. بهرحال مرگ او آغازی بر اعمال فشار جهت تغییر رهبری فلسطین گردید. در سال ۲۰۰۳، عرفات در برابر فشارهای داخلی و بین‌المللی تسلیم و محمود عباس (ابو مازن) را بعنوان نخست وزیر حکومت فلسطین برگزید. عباس چهار ماه پس از آن و به دلیل عدم حمایت اسرائیل، ایالات متحده و حتی خود عرفات از کار برکنار شد. او بعدها از سوی حزب خود فتح بعنوان کاندیدای ریاست جمهوری حکومت فلسطین در سال ۲۰۰۴ و پس از مرگ عرفات انتخاب گردید. او در تاریخ ۹ ژانویه سال ۲۰۰۵ با ۶۲٪ آرا به ریاست جمهوری برگزیده شد.

بر اساس «قانون پایه» فلسطین که در سال ۲۰۰۲ و پس از تأخیری طولانی توسط عرفات امضاء شد، ساختار فعلی حکومت فلسطین بر پایه سه شاخه قدرت تنظیم شده‌است: مجریه، مقننه و قضائیه. شاخه قضائی هنوز نیاز به رسمی سازی صحیح دارد.

رئیس جمهور پی. ای. مستقیماً از سوی مردم انتخاب می‌گردد. شخص حائز این مقام در عین حال فرماندهی کل نیروهای مسلح را نیز برعهده دارد. در اصلاحیه‌ای به قانون پایه در سال ۲۰۰۳ (و آنچه که امکان تبدیل یا عدم تبدیل به بخشی از قانون اساسی بلافاصله پس از استقلال را خواهد داشت)، رئیس جمهور «نخست وزیر» را که در عین حال فرماندهی نیروهای امنیت ملی را نیز برعهده دارد را برمی گزیند. آنگاه نخست وزیر کابینه وزیران را انتخاب و دولت را مدیریت می‌نماید. او گزارش کار خود را مستقیماً به رئیس جمهور می‌دهد. نخست وزیر اسبق احمد کاریه دولت خود را در تاریخ ۲۴ فوریه سال ۲۰۰۵ و با استقبال وسیع جامعه بین‌الملل تشکیل داد. برای اولین بار اکثر وزارت خانه‌ها توسط افراد متخصص رشته خود در مقابل افرادی که بصور سیاسی انتخاب می‌گشتند، اداره می‌شدند.

شورای قانونگذاری فلسطین (پی. ال. سی) از ۸۸ نفر نماینده انتخابی تشکیل شده و کار مجلس را انجام می‌دهد. پی. ال. سی. وظیفه تصویب کلیه مصوبات کابینه دولت که توسط نخست وزیر پیشنهاد می‌گردند را برعهده داشته و همچنین می‌بایست شخص نخست وزیر را نیز پس از نامزدی توسط رئیس جمهور مورد تأیید قرار دهد. در تقابل با دیگر کشورهای عربی، پی. ال. سی. بصورت تاریخی قدرت اعمال وسیع قدرت را دارا بوده و بارها از طریق تهدید به رای عدم اعتماد باعث تغییر بسیاری از مصوبات دولت گردیده‌است. بسیاری از رای‌های انتقادی به نفع دولت و بدون کسب اکثریت قاطع آراء صادر می‌گردند. از زمان مرگ عرفات، پی. ال. سی. به تجدید قوای خود در امور محوله پرداخته و بصورت عام به احضار مقامات ارشد بمنظور گواهی آن می‌پردازد. انتخابات پارلمانی در ژانویه سال ۲۰۰۶ و پس از تصویب اخیر قانون بازبینی شده انتخابات که تعداد کرسی‌های مجلس از ۸۸ به ۱۳۲ کرسی افزایش داد، برگزار گردید.

تقسیمات مدیریتی

پس از امضاء پیمان اسلو مناطق کرانه باختری و نوار غزه به سه منطقه (الف، ب و ج) و فرمانداری تقسیم گشت. منطقه الف اشاره به مناطق تحت نفوذ امنیتی و کنترل کشوری پی. ای. دارد. منطقه ب اشاره به مناطق تحت کنترل کشوری فلسطینیان و کنترل امنیتی اسرائیل دارد. منطقه ج اشاره به مناطقی دارد که بطور کامل تحت کنترل اسرائیل قرار دارند مانند شهرک‌ها.