تهران- الکوثر: مردم افغانستان از قرن‌ها قبل به خاندان عصمت و طهارت عشق و علاقه داشته و مزار امامان و امام‌زادگان زیارتگاه آنان بوده است. مسلمانان افغانستان صفت سخاوت حضرت علی (ع) را بیشتر از سایر صفات او یاد می‌کنند و آن حضرت را با نام «سخی» می‌شناسند.
«زیارت سخی» نام تاریخی و رسمی آرمگاه «مزار شریف» است که در ولایت بلخ در شمال افغانستان واقع شده و عموم مردم افغانستان بر این باورند که این زیارت، مدفون حضرت علی (ع) است که در شهر مزار شریف دفن شده است.
در مورد تاریخچه آرمگاه حضرت علی (ع) در شهر مزار شریف باورهای مختلفی وجود دارد که بیشتر متاثر از فرهنگ عامه مردم است. آنچه که مسلم است، اینکه ارادت و باور مردم افغانستان به حضرت علی (ع) و زیارت مزار شریف غیر قابل توصیف است و مردم این کشور بلخ را بیت‌الشرف می‌خوانند چنانکه در بسیاری از رواق‌های زیارت مزار شریف این دو بیت جامی به چشم می‌خورد:
گویند که مرتضی علی در نجف است
در بلخ بیا، ببین چه بیت الشرف است
جامی نه عدن گوی، نه بین الجبلین
خورشید یکی و نور او هر طرف است
ارادت مردم مسلمان افغانستان با اخلاص صادقانه‌ای که به حضرت علی(ع) دارند در تمامی موارد زندگی خود به آن حضرت توسل می‌جویند و زمانی که با مشکل مواجه می‌شوند با توسل به درگاه خدا، حضرت علی (ع)را واسطه قرار داده تا نیازها و مشکلات آنها را رفع نماید. آنگونه که دکتر شمس الحق آریانفر نوشته است: «مردم به آرمگاه آن حضرت به شهر مزار شریف می‌روند، دعا می‌کنند و از خداوند تمنا می‌کنند که به طفیل دوستی و مقبولیت شیر درگاهش، مشکل آنها را آسان نماید.
شمس الحق آریانفر در کتاب سیمای حضرت علی(ع)، به توسل برخی از شاهان و بزرگان افغانستان به علی (ع) نیز اشاره کرده است، چنانچه که سلطان «حسین بایقرا»، ادعا نمود که حضرت علی (ع) را در خواب دید و آن حضرت فرمودند که به ترمیم مرقد ایشان اقدام نمایید و بعد از آن آرمگاه حضرت علی(ع) را ساخت.
بسیاری از مردم که امراض جسمانی دارند از مناطق مختلف افغانستان خود را به زیارت مزار شریف می‌رسانند و حتی عده‌ای از خانواده‌ها وقتی کودک آنها متولد می‌شود آن را نذر سخی می‌کنند و موهای سر او را تا 2 سال نمی‌گیرند تا اینکه بعد از 2 سالگی به زیارت مزار شریف می‌برند و ضمن خیرات، موهای او را می‌گیرند و در حقیقت آن طفل نذر سخی می‌شود و نام او را نیز «غلام سخی» می‌گذارند.
آریانفر تاکید می‌کند که به هر حال، همه سروده‌ها و ترانه‌ها و دوبیتی‌ها که به دست آمده است، وابسته به توده‌های شیعه و سنی است که از آن حضرت به عنوان سخی، شیرخدا، مشکل گشا، و جانشین محمد مصطفی نام می‌برند. به آن توسل می‌جویند و روحانیت آن حضرت را به بارگاه آفرینش شفیع می‌سازند تا مشکل شان حل گردد.
علاقه مردم افغانستان به حضرت علی (ع) نه تنها در مزار شریف که منسوب به آرمگاه آن حضرت است، می‌باشد بلکه در سایر مناطق افغانستان از جمله در مناطق مرکزی و پایتخت تا دور دست‌ترین مناطق جنوبی و غربی افغانستان این عشق و علاقه دیده می‌شود.
بیشتر بدانیم:
یکی از شبهاتی که مطرح کرده اند، معرفی روضه شریف، به عنوان عبادتگاه بوداییان و زرتشتیان است. بدون تردید از نگاه تاریخی بوداییان و زرتشتیان در بلخ باستان، مکان معروفی تحت عنوان «نوبهار» داشته اند که دست به دست شدن آن توسط پیروان این دو آیین، تاریخ طولانی دارد. نوبهار بلخ تا قرن اول هجری نیز پابرجا بوده که اجداد برمکیان معروف، آن را اداره می‌کردند.
شبهه‌افگنان با استفاده از همین حقیقت تاریخی، دست به مغالطه زده و روضه شریف را همان نوبهار می‌دانند. البته جریان‌های سلفی نه تنها اصالت مزارشریف را نشانه رفته اند بلکه در طول تاریخ، روضه منور پیامبر اسلام(ص)، نجف اشرف، کربلای معلا، آرامگاه حضرت زینب(س) و حتی کعبه نیز از گزند تبلیغات زهرآگین آنان در امان نبوده است. با توجه به همین موضوع، یادداشت حاضر مرقد موجود در مزارشریف را مورد بررسی قرار داده است.
مهاجرت سادات از مکه و مدینه به سایر نقاط جهان اسلام، یکی از مهمترین دلایل گسترش مکتب اهل‌البیت(ع) به شمار می‌رود. به رغم آن که در حال حاضر بین سایر مذاهب اسلامی نیز سادات حضور دارند اما در قرن‌های اولیه اسلام این مورد خیلی نادر بود زیرا ائمه(ع) و نائبان مستقیم آنان حلقه اتصال سادات به شمار می‌رفتند و کمتر عضوی از این خاندان به کسان دیگری گرایش پیدا می‌کردند. یکی از مناطقی که سادات به صورت وسیع در آن زندگی می‌کردند «ام‌البلاد» بلخ بود. حضور «شیخ صدوق» در بین سادات بلخ در قرن چهارم هجری و نوشتن مهمترین کتاب فقه جعفری در این سرزمین، گواه حضور گسترده پیروان اهل‌البیت در بلخ است. یادادشت حاضر پس از این مقدمه، کمی رنگ تحقیقی به خود می‌گیرد که از حوصله‌مندی خوانندگان عزیز سپاسگزارم.
«ابوالحسن علی بن ابی‌بکر هروی» متوفای ۶۱۱ هجری در صفحه ۷۷ کتاب «الاشارات الی معرفه الزیارات» که قدیمی‌ترین منبع درباره معرفی زیارات جهان اسلام هست، درباره مزار منسوب به امام علی(ع) در منطقه «خواجه خیران» بلخ نوشته است:
«در ناحیه بلخ روستایی به نام خیر[خواجه خیران] است که قبری در آن ظاهر شد و به غلط خیال می‌کنند آن قبر علی بن ابی طالب است.»
اگر مزار منسوب به امام علی(ع) در مزارشریف متعلق به امام علی(ع) نیست پس صاحب اصلی آن کیست؟ ادامه بحث، قضیه را روشن می‌کند.
«ابن فندق» متوفای ۵۶۵ هجری صاحب کتاب «لباب‌الانساب‌والالقاب‌والاعقاب» در مورد صاحب اصلی مرقد منسوب به امام علی(ع) در بلخ، نوشته است:
«نقیب [سرپرست سادات] بلخ در قرن پنجم، برادر زاده‌ای به نام السیدابوالحسن علی بن‌ابی‌طالب داشت که نه تنها با نقیب بلخ مرتبط بود بلکه نزد عمویش دانش می‌آموخت.» (صفحه ۵۷۱ و ۵۷۲)
صاحب لباب‌الانساب در ادامه کتابش به نقل از «شیخ ابو عامر جرجانی» تصریح کرده است:
«علی بن‌ابی‌طالب را دیدم که نزد عمویش ابوالحسن محمد بن عبیدالله [سرپرست سادات بلخ]، شعر می‌خواند.» (همان منبع)
ابن فندق سپس نوشته است:
«از علی بن‌ابی‌طالب [صاحب روضه مزارشریف]، سید تاج‌الدین حسین به یادگار ماند. برادر وی [یعنی فرزند دیگر صاحب روضه] ابومحمد الحسن بن علی بن‌ابی‌طالب ملقب به شرف‌الدین بود.» (لباب‌الانساب‌والالقاب‌والاعقاب صفحه ۵۷۱)
بنا به گفته ابن قندق:
«موی، کاسه و عصای پیامبر(ص) نزد ابومحمد [فرزند صاحب روضه] نگهداری می‌شد و فرزندش، علی و نوه‌اش قاسم نام داشت.» (همان منبع)
یکی دیگر از منابع قدیم که درباره صاحب روضه، توضحیاتی اراده کرده، نویسنده کتاب «فصول‌الفخریه» است. «جمال‌الدین احمد بن علی» معروف به «ابن عنبه» عالم قرن هشتم هجری است که در کتاب فصول‌الفخریه، شجره‌نامه صاحب مرقد مزارشریف را بدین شرح ثبت کرده است:
«السید الفاضل ابوالحسن البلخی علی بن ابی طالب الحسن النقیب ببلخ ابن ابی علی عبیدالله بن ابی الحسن محمد الزاهد بن ابی عبیدالله بن ابوالقاسم علی بن الحسن ابی محمد بن الحسین الاصغر [بن زین العابدین]» (الفصول‌الفخریه صفحه ۱۸۱)
بدین ترتیب، صاحب مزار شریف با هفت واسطه به امام زین العابدین(ع) می‌رسد و از فرزندان سیدالشهدا امام حسین(ع) است که از طریق امام سجاد(ع) ادامه نسل داده است. از متن کتاب الفصول‌الفخریه مشخص می‌شود که پدر صاحب روضه مزارشریف نیز نقیب و سرپرست سادات بلخ بوده که با این حساب، «حسن» با کنیه «ابوطالب» مدتی در بلخ به نقابت پرداخته است. پس از او برادرش که عبارت از عموی صاحب روضه مزار شریف باشد، نقیب سادات بلخ و اطراف آن بوده است. شباهت صاحب روضه در مزارشریف، از لحاظ اسم (علی)، کنیه (ابوالحسن) و کنیه پدرش (ابوطالب) باعث تردید برخی از مردم شیفته اهل‌بیت(ع) در قرن ششم شده و زمینه را برای تصورات نادرست آماده ساخته است. (به کتاب تاریخ تشیع در افغانستان صفحه ۲۱۱ و کتاب کوثرالنبی صفحه ۱۲۶ مراجعه شود)
این بحث را با یادداشتی از آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی به پایان می‌برم. این مرجع در حاشیه کتاب «الفخری فی انساب الطالبیین»صفحه ۶۴ نوشته است: « قبر علی بن ابی طالب در نزدیک شهر بلخ زیارتگاه و معروف به مزارشریف است. عامه او را به عنوان قبر امیرالمؤمنین(ع) زیارت می کنند و منشأ این اشتباه اشتراک در اسم او و کنیه پدرش است.»
در نتیجه‌گیری بحث باید تصریح کرد که مرقد منسوب به امام علی(ع) در بلخ، متعلق به وجود مقدس حضرت علی(ع) نبوده بلکه به یکی از فرزندان امام علی(ع) اختصاص دارد. با این حساب، مزارشریف در واقع امام‌زاده «علی ابن ابی طالب» است نه حضرت علی(ع) ابن ابی طالب.
بنابر این، محلی که اکنون بنام روضه شریف در بلخ معروف است، نوبهار بلخ نیز نبوده بلکه مرقد یکی از امام زاده‌گان است. ایجاد شبهه در اصالت اماکن معنوی از جمله روضه شریف در مزار، از همان حربه‌های همیشگی جریان‌های تکفیری و ضاله است که با توجه به مبحث بالا، جای برای بحث باقی نمی‌ماند.
از صفحه گردشگری الکوثر فارسی دیدن کنید
سه شنبه 4 مهر 1396 - 12:25:17