به گزارش پایگاه شبکه الکوثر، مصر، 1 میلیون و1449 کیلومتر مربع مساحت دارد. پاییتخت آن قاهره است که بزرگ‌ترین شهر این کشور نیز به شمار می‌رود. جمعیت این کشور ۸۶ میلیون و ۸۹۵ هزار و 99 نفر برآورد شده است. ۹۰ درصد جمعیت این کشور مسلمان و ۱۰ درصد مسیحی‌اند و بخش اندکی از مردم نیز شیعه هستند.

شیعیان مصر در شهرهای مختلف پراکنده‌اند و درباره تعداد آنان آمار دقیقی در دست نیست. با این حال آماری که صحیح‌تر به نظر می‌رسد حاکی از حضور یک درصدی شیعیان در این کشور است.

پیشینه تشیع در کشور مصر طولانی و نقطه اوج آن تأسیس و تداوم ۲۵۰ ساله حکومت شیعی فاطمیان است. سابقه تاریخی تشیع در مصر و نیز عواملی مانند رواج مذهب شافعی و تصوف، از جمله عوامل گرایش مردم مصر به اهل بیت(ع) است. از این رو آیین‌هایی مانند زیارت مقبره‌های امامزادگان و سادات نزد مردم مصر رواج دارد.

شکل‌گیری نهضت تقریب مذاهب اسلامی در دهه‌های نخست قرن بیستم میلادی که به ایجاد ارتباط و مفاهمه بین علمای شیعه و مشایخ الازهر انجامید، اغلب همچون نقطه عطفی در حیات فرهنگی تشیع در مصر معاصر ارزیابی می‌شود. شیعیان مصر در دوران معاصر با تأسیس نهادهایی در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی حضوری فعال داشته‌اند. هر چند این فعالیت‌ها از دهه هشتاد میلادی با محدودیت‌ها و سختگیری‌های دولت مصر روبرو شده است. فعالیت‌های شیعیان همواره با مخالفت گروه‌های سلفی تندرو در مصر مواجه بوده که گاه به اعمال خشونت‌هایی علیه شیعیان انجامیده است.

برخی نویسندگان، سرآغاز فعالیت دوباره شیعیان مصر را در دوره معاصر، به سال‌های شکل‌گیری نهضت تقریب مذاهب اسلامی باز می‌گردانند. جنبش تقریبی باعث ایجاد پیوند‌هایی بین علمای شیعی و مشایخ الازهر شد که طی آن برخی از علمای بزرگ شیعی به مصر سفر کرده و مدتی در این سرزمین زندگی کردند. شیخ محمد تقی قمی از جمله این علما بود که بنیانگذار دارالتقریب بین المذاهب الاسلامی در سال ۱۹۴۷ میلادی بود و از پشتیبانی آیت الله بروجردی در قم برخوردار بود. محمد جواد مغنیه، محمد حسین کاشف الغطاء، سید طالب حسینی الرفاعی و سید مرتضی رضوی از دیگر علمای شیعی بودند که در جریان تقریب حضور فعال داشتند. از میان علمای اهل سنت که با این جریان همفکری و همکاری داشتند می‌توان به محمد مصطفی المراغی، شیخ محمود شلتوت، شیخ عبدالمجید سلیم اشاره کرد.

فعالیت علمای شیعه در مصر به انتشار برخی از آثار شیعی و ایجاد فضای مفاهمه بیشتر بین بخشی از علمای اهل سنت مصر با شیعیان شد به طوری که در سال ۱۹۵۹ شیخ محمود شلتوت رئیس الازهر، فتوایی بر جواز پیروی از فقه جعفری صادر کرد که مورد تایید برخی دیگر از علمای تقریبی قرار گرفت و قرار شد، مذهب شیعی در الازهر تدریس شود. از دیگر نتایج فعالیت‌های تقریبی، انتشار کتاب تفسیر مجمع البیان نوشته عالم شیعی، فضل بن حسن طبرسی با مقدمه‌ای از برخی علمای الازهر از جمله محمود شلتوت در ستایش این اثر بود.‌دار التقریب همچنین به انتشار مجله‌ رساله الاسلام از سال ۱۹۴۹م./ ۱۳۶۸ق. پرداخت که مقالاتی از علمای شیعه و سنی منتشر می‌کرد.

جمعیت آل البیت

جمعیت آل البیت، در سال ۱۹۷۳ با ریاست سید طالب الرفاعی آغاز شد. با وقوع انقلاب اسلامی و ایجاد اختلاف بین دولت ایران و مصر بر سر مسائل مربوط به فلسطین و تشدید این اختلافات با شروع جنگ تحمیلی عراق بر ایران، حساسیت حکومت به فعالیت شیعیان در مصر زیاد شد. از سوی دیگر چاپ کتاب‌هایی از سوی جمعیت آل البیت مانند «المراجعات»، «علی لاسواه” و «تشیع ظاهره الطبیعیة فی اطار الدعوة» باعث ایجاد مخالفت‌هایی از سوی علمای سنی مذهب شد و در سال ۱۹۷۹ میلادی حکومت مصر دستور منع فعالیت این موسسه را صادر کرد. با اینکه بعدها با شکایت جمعیت آل البیت، دادگاه رای به بی‌گناهی جمعیت آل بیت داد، اما اجازه فعالیت مجدد به آنان داده نشد.

سختگیری‌ها بر شیعه

چنان که گفته شد، با وقوع انقلاب اسلامی در ایران و اختلافات دو حکومت بر سر مسائل فلسطین که به روابط خصمانه انجامید، شیعیان مصر زیر ذره بین نیروهای حکومتی قرار گرفتند و هر گونه ارتباط آنان با ایران به عنوان فعالیت جاسوسی ارزیابی شد. در این دوران کتاب‌هایی ضد شیعه به نگارش در‌آمد که در برخی از آنان مانند کتاب “المخطوط العرضة لدین الشیعه» نوشته محب الدین الخطیب، تشیع همچون دینی غیر از اسلام معرفی می‌شد. این رویکرد باعث برخوردهای شدید با شیعیان در برخی سال‌ها بخصوص دهه هشتاد میلادی شد. در سال ۱۹۸۸ دولت مصر، گروهی از شیعیان را به اتهام ارتباط با ایران دستگیر کرد. در این دوران، بسیاری از فعالان اجتماعی و سیاسی شیعه مدتی را در زندان گذراندند.

شیعه بعد از انقلاب مصر

با سقوط دولت حسنی مبارک، شیعیان نیز مانند دیگر گروه‌های مصری مجال بیشتری برای فعالیت‌های سیاسی خود یافتند و شروع به اقداماتی در جهت تقویت جایگاه سیاسی شیعیان مانند تاسیس حزب سیاسی، کردند. با این حال سختگیری‌ها بر شیعیان در سال‌های بعد از انقلاب مصر ادامه یافت.اتهام توهین به صحابه پیامبر(ص) از مهم‌ترین و رایج‌ترین اتهاماتی است که دستمایه اعتراض مقامات دولتی بر شیعیان و توجیه خشونت سلفیان تند رو علیه آنان است. اتهام جاسوسی و فعالیت در جهت منافع ایران از دیگر اتهامات رایج علیه شیعیان است که همچنان بهانه محدود کردن فعالیت‌ شیعیان است.

بعد از انقلاب مصر با تقویت جریان‌های اسلام‌گرا، گروه‌های سلفی نیز مجال بیشتری برای عمل یافتند. در سال‌های بعد از انقلاب مصر، مخالفان شیعه به هراس عمومی از گسترش شیعه که آن را «مد الشیعی» می‌خواندند دامن زدند. در همان ماه‌های نخست برکناری حسنی مبارک، برخی از زیارتگاه‌های مصر مورد هجوم و تخریب گروه‌های تندرو قرار گرفت. افتتاح یک حسینیه در مصر، با عکس العمل شدید گروه‌های سلفی مواجه شد و بعد از دو هفته از تاسیس حسینیه آن را به تعطیلی کشاندند.

با قدرت یابی جریان سیاسی سلفیه در انتخابات مجلس و سپس انتخاب محمد مرسی به ریاست جمهوری سختگیری‌ها بر شیعیان ادامه یافت. قتل حسن شحاته روحانی شیعی و چهارتن از شیعیان همراه وی از جمله اتفاقاتی بود که در این دوران اتفاق افتاد. اتفاقی که شیعیان مصر، محمد مرسی و سیاست‌هایش را در وقوع آن مقصر می‌دانستند.

شیعیان امروز

ضریح راس الحسین در قاهره

درباره تعداد شیعیان در مصر آمار دقیقی در دست نیست و منابع گوناگون، آمارهایی بسیار متغایر را اعلام می‌کنند. در حالی که برخی منابع تعداد شیعیان را کمتر از یک میلیون و حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تن برآورد کرده‌اند، برخی با احتساب گروههایی از صوفیه، تعداد شیعیان را بسیار بیشتر و تا ۵ یا ۶ میلیون تن دانسته‌اند.

شیعیان در مناطق مختلفی از مصر از جمله شهرهای منصوره و طنطا در شمال مصر و نیز مناطقی از جنوب مصر مانند اسوان و قنا در منطقه صعید و شهرهای اسنا، ارفو، ارمنت و قفطا زندگی می‌کنند.

فعالان شیعی

در دهه‌های اخیر تعدادی از شخصیت‌های فرهنگی و اجتماعی شیعی رهبری بخشی از فعالیت‌های اجتماعی شیعیان را بر عهده داشته‌اند که افراد زیر برخی از مشهورترین این افراداند:

صالح الوردانی: روزنامه‌نگار مصری، متولد ۱۹۵۲ میلادی که در سال ۱۹۸۱ به مذهب شیعی در آمد و کتاب‌های زیادی درباره مذهب شیعه نگاشت که از جمله آن‌ها می‌توان به : الحرکه الاسلامیه فی مصر، الواقع و التحدیات،‌الشیعه فی مصر، مصر و ایران و... اشاره کرد. او همچنین به تاسیس انتشارات دارالبدایه و دارالهدف و مدیریت برخی فعالیت‌های مذهبی شیعیان پرداخت. صالح الوردانی از جمله رهبران شیعی مصر است که چند بار در دهه هشتاد میلادی بازداشت شد.

محمد الدرینی: از فعالان شیعه که در حوزه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی فعالیت داشته است. بارها به دلیل فعالیت‌های شیعی و اعتراض به محدودیت‌ها بازداشت و زندانی شد.[۵۱] از جمله کتاب‌های او شیعه مصر و القریه التی فی حاضرة البحر و عاصمه الجهنم است.

احمد راسم النفیس: پزشک متولد ۱۹۵۲ که در آغاز از اعضای گروه اخوان المسلمین بود و بعد از جدا شدن از آن در سال ۱۹۹۶ شیعه شد. از جمله کتاب‌هایش الطریق الی آل البیت و اول الطریق و علی الخط الحسین را می‌توان نام برد. سایت خبری النفیس نیز به ریاست او به پوشش اخبار شیعیان مصر و انعکاس نظرات وی می‌پردازد.

شیخ حسن شحاته که به دست تکفیریان تندرو شهید شد

حسن شحاته:‌ خطیب مشهور شیعی در سال ۱۹۴۶ به دنیا آمد. او از فارغ التحصیلان الازهر بود که به مذهب شیعی در امد و دو بار از ایران دیدار کرد. ‌وی بعد از اعلام تشیع، مدتی بازداشت شد و در سال ۲۰۰۹ نیز بار دیگر به زندان افتاد. حسن شحاته در سال ۱۳۹۲ شمسی در روستای جیزه در مراسم بزرگداشت تولد امام زمان(عج) مورد حمله تکفیری‌ها قرار گرفت و به طرزی وحشیانه کشته شد.

سید طاهر الهاشمی : از فعالان سیاسی و اجتماعی شیعه در مصر است. او سایتی با نام السید الطاهر الهاشمی نیز دارد که به درج سخنان و نوشته‌های وی و بررسی اخبار شیعیان می‌پردازد.

دکتر مصباح الردینی: از محققان دانشگاه الازهر و از مرشدان اخوان المسلمین مصر است که پس از چهار سال تحقیقات گسترده در مورد تشیع، در سال ۷۳ سالگی به مذهب شیعه اثناعشری گرویده است. وی به مدت ۴۰ سال در آمریکا به تبلیغ اسلام مشغول بوده و در کالیفرنیا مساجد و مراکز اسلامی زیادی بنا نهاده است. الردینی از همکاران سابق یوسف القرضاوی (رییس اتحادیه علمای اسلام و پدر معنوی اخوان المسلمین) و از استادان «محمد مرسی» رئیس جمهور سابق مصر محسوب می‌شود.

نهادهای شیعی در مصر

امروزه شیعیان مصر افزون بر برگزاری آیین‌های شیعی بخصوص عزاداری ایام محرم در حسینیه‌ها و زیارتگاه‌ها، در قالب تشکل‌ها و گروه‌های مختلف، به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی گوناگونی می‌پردازند. از جمله موسساتی که به فعالیت‌های مذهبی و اجتماعی شیعیان اختصاص دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• المجلس الاعلی لآل البیت که مجله صوت آل البیت را منتشر می‌کند؛
• مرکز الامام علی که موسسه‌ای حقوقی با هدف حمایت از شیعیان در دعاوی سیاسی و حقوقی تاسیس شده؛
• جمعیت الحوراء که موسسه‌ای خیریه است؛
• مرکز علوم آل البیت که به فعالیت‌های علمی می‌پردازد؛

ناشران شیعه

افزون بر سایر نهادهای شیعی، برخی از موسسات انتشاراتی نیز در مصر به دست شیعیان و با هدف نشر آثار شیعی تاسیس شدند[۵۴]. از جمله این موسسات انتشاراتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دارالنجاح: نخستین موسسه انتشاراتی شیعی در مصر به سال ۱۹۵۲ میلادی به ریاست سید مرتضی رضوی تاسیس شد و برخی از کتاب‌های مهم شیعی مانند تفسیر القرآن الکریم نوشته سید شبر وسائل الشعیه، مصادر الحدیث عند الامامیه، اصل اشیعه و اصولها، شیعه و فنون الاسلام و شیعه فی التاریخ نوشته محمد الزین را به چاپ رساند.
• دارالبدایه: در سال ۱۹۸۶ میلادی به ریاست صالح الوردانی تاسیس شد و کتاب‌هایی مانند البعث الاسلامی و المجتمع الاسلامی نوشته سید محمد المدرسی و کتاب کیف نقهر الخوف نوشته شیخ حسن صفار و کتاب‌های دیگر را منتشر کرد. فعالیت این انتشارات پس از مدتی با مخالفت‌هایی از سوی گرایش‌های سلفی مواجه شد. فعالیت دارالبدایه همزمان با دوران سختگیری‌ها بر شیعیان مصر بود و بعد از مدتی به اتهام همکاری با ایران تعطیل شد.[۵۵]
• دارالهدف: در سال ۱۹۸۹ میلادی به دست صالح الوردانی تاسیس شد و امروزه نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
• دار بن لقمان
• مرکز الفجر للدراسات و البحوث و النشر و التوزیع