تهران-الکوثر: این فرورفتگیها سه بخش متمایز را در برمی گیرند که عبارتند از: دره رود اردن در شمال و حوضه دریای مرده در مرکز و دره عربه در جنوب.

دره اردن:

آب بارانهای کوه " شیخ " در جنوب لبنان در این دره گرد می آیند . در این کوه منابع آب نخستین رود اردن قرار دارند که عبارتند از رود بانیاس : که از دامنه های غربی کوه شیخ در نزدیکی بانیاس در سوریه سرچشمه گرفته و به سوی جنوب باختری جاری می شوند تا اینکه به رود " حاصبانی " می پیوندد . رود حاصبانی خود از کوه در شمال باختری حاصیبا در جنوب لبنان سرچشمه می گیرد و به سوی جنوب جاری شود تا اینکه در تپه " شیخ یوسف " به رود بانیاس می پیوندد.

دره " بریگت " آخرین منابع باختری رود اردن است که از کوه شیخ سرچشمه گرفته در نزدیک " المطله " وارد مرزهای فلسطین می شود. این دره از شمال به جنوب کشیده شده تا اینکه به تالابهای " الحوله " منتهی می شود. رود " دان " از تپه " القاض " سرچشمه گرفته و از شمال به جنوب جاری است تا اینکه به رود " حاصبانی " منتهی می گردد. این رودخانه ها همگی رود اردن را تشکیل می دهند که به درازای 14 کیلومتر به سوی جنوب کشیده شده است و سرانجام به دریاچه " الحوله " می پیوندد.

دریاچه " الحوله ": دریاچه کوچکی است به مساحت 12 کیلومتر مربع که میانگین آبهای آن 4 متر است. این دریاچه 70 کیلومتر از سطح دریا بلندتر است. حدودآن، دشت " الحوله " قرار دارد که دربرگیرنده تالابهای فراوانی است که در آنهاگیاهی محلی به نام " الحلفا " می روید. اخیرا این تالابها و خود دریاچه را خشکانده و از زمین آن برای کشاورزی استفاده می شود به ویژه آنکه خاک خوب و حاصلخیز آن برای کاشتن انواع گیاهان مناسب است.

چندین دره دیگر به جز منابع رود اردن از باختر و شمال باختری به دریاچه " الحوله " می ریزند که عبارتند از:

دره " البارد ": دره کوچکی است که از روستای " ملاحه " در شمال باختری دریاچه پیش گفته می گذرد. این دره از جنوب باختری تا شمال خاوری کشیده شده و سپس به سوی جنوب خاوری منحرف می شود تا اینکه در شمال باختری دریاچه به آن می پیوندد.

دره " حنداج ": این دره آبهایی را که در مناطق روستاهای سعسع و الجش می بارند گرد هم می آورد که در این مناطق به نام دره " معصمیه " نامیده می شود. همچنین این دره در روستای " فاره " به نام دره " فاره " و در روستای " دیشوم " به نام " حنداج " خوانده می شود. این دره سرانجام در شمال روستای " تلیل " به دریاچه الحوله می پیوندد.

دره " وقاص " : این دره پس از گردآوری آب بارانهای روستاهای " ریحانیه "، " ماروس "، " طیطبا " و " عموقه " از خرابه های " وقاص " گذشته و سرانجام در جنوب روستای " تلیل " به دریاچه " الحوله " می پیوندد.

دره " جلبینه ": این دره از خاک سوریه آغاز می شود و در مخرج رود اردن از دریاچه " الحوله " در نزدیکی ویرانیهای " جلبینه " در ساحل خاوری دریاچه و در جنوب به این دریاچه می پیوندد.

رود اردن میان دریاچه های الحوله و طبریه ، پس از خروج از دریاچه طبریه، 18 کیلومتر از شمال به جنوب را طی می کند تا اینکه به دریاچه طبریه می ریزد.

رودخانه اردن در ناحیه باختری دو دره را در زمستان از آب پر می سازد که عبارتند از:

دره مشیرفه: آبهای این دره از گرد آمدن آبها در نواحی روستای " فرعم " به وجود می آید و از جنوب خاوری به سوی شمال باختری جریان می یابد تا اینکه در جنوب دریاچه الحوله در نزدیکی آبادیهای " مخاضه "، " الدیجات " و " المشیرفه " به رود اردن می پیوندد.

دره شهیان: آبهای این دره از گرد آمدن بارندگی های کوه کنعان و جاعونه ، تشکیل می شود. این دره از باختر به خاور کشیده شده و در نزدیکی پل " دختران یعقوب " به جنوب می رسد سپس منحرف شده و تا آنکه در شمال خاوری به رود اردن می پیوندد.

پل " دختران یعقوب " بر روی رودخانه اردن در قسمت میان دریاچه های حوله و طبریه قرار دارد. یک جاده آسفالته که از راه صفد و قنیطره، حیفا را به دمشق پیوند می دهد، از این پل می گذرد.

دریاچه طبریه: شیب رود اردن در نزدیکی دریاچه طبریه افزایش می یابد به طوری که سطح خود دریاچه ، 212 متر پائین تر از سطح دریاست. بلندیهای، خاور و باختر آن را در برگرفته اند. در خاور، بلندیهای سوریه قرار دارند که هرچه به سوی کوه " عرب " کشیده می شوند، مرتفع تر می شود - در اینجا دشتهای پیرامون دریاچه، به نظر رسیده و در جنوب به دشت یرموک پائین می پیوندند - در باختر، بلندیهای " جلیل " قرار دارند که در میان آنها و دریاچه طبریه، باریکه ای از دشتها واقع شده اند که در شمال باختری گسترده تر و در جنوب تنگ تر می شوند. مساحت دریاچه طبریه 165 کیلومتر مربع و ژرفای آن به حدود 50 متر می رسد. آب دریاچه، گوارا و ماهیان فراوانی در آن زیست می کنند. ساکنان منطقه های مجاور و شهر طبریه که در باختر دریاچه است و نیز ساکنان روستای " سمخ " که در جنوب واقعند به کار ماهیگری می پردازند.

آب بارانهای مناطق مرتفع حدوددریاچه گرد هم آمده و دره هایی را تشکیل می دهند که در زمستان آکنده از آب هستند که به دریاچه طبریه منتهی می شوند از آن میان دره " عمود " که از گرد آمدن آب کوهستانهای جلیل در حدودروستاهای " عین الزیتون "، " طیطبا "، " قدیتا " و " میرون " تشکیل می شود.

این آبها در باختر شهر صفد با هم برخورد کرده و در جنوب تپه " هنود " به دریاچه طبریه می ریزند. از دیگر دره ها، دره " عبدان " است که در جایی به نام " شیخ عبدالله " در شمال دریاچه به آن می پیوندد. و نیز دره " ربضیه " که در دو کیلومتری روستای مجدل به دریاچه طبریه می پیوندد که به نام " تفاح " نیز معروف است.

دره رود اردن پائین: این بخش از دره اردن در سطحی میان 212 متر از سطح دریاچه و 390 متر از دریاچه مرده قرار دارد. درازای روند رودخانه اردن از دریاچه طبریه تا دریای مرده و به طور خط مستقیم، به 104 کیلومتر می رسد.

دره اردن در روند قسمت پائینی خود، پرآب و خروشان است به طوری که کمیت آبهایی که در پایانهای تابستان بدان می رسد پنج مترمکعب در ثانیه است که در نیمه زمستان به شصت مترمکعب در ثانیه می رسد. همچنین جریان آب رودخانه بیسیار سریع است به گونه ای که سرعت آن به 69/1 متر در ثانیه می رسد و امتداد مجرای خود را می فرساید. این فرسایش بیش از آنکه مجرای رودخانه را وسیعتر سازد، ژرفای آن را بیشتر می کند و این امر به دلیل تنگی دشتی است که رودخانه از آن جریان دارد. رسوبهای رودخانه اردن نیز فراوان است به طوری که کمیت مواد گلهای رسوبی آب رودخانه به هنگام طغیان به حدود 5500 جزء در میلیون و دراوضاع عادی به نصف آن مقدار می رسد.

در حالی که همین رسوبها در مجرای پائینی رودخانه فرات 600 جزء در میلیون و در رودخانه دجله به 800 جزء در میلیون می رسد. رودخانه اردن هم از سرعت جریان برخوردار است و هم از پیچهای کمتری برخوردار است و این برخلاف دیگر رودخانه هاست که در قسمتهای پائینی خود به سبب کاهش جریان آبهایشان ، آنها را بر روی دشتها پخش می کنند. به عکس این امر، رود اردن دارای جریانی سریع و بسیار فرساینده است و دارای پیچ و خمهای کمتری است.

آبهای حوزه رود اردن به سالانه 1710 میلیون مترمکعب آب می رسد که در جدول ذیل تشریح شده است.

سالانه 300 میلیون مترمکعب از دریاچه طبریه بخار می شود. کمیت سالانه آبهای باقیمانده 1720 میلیون مترمکعب است که 625 میلیون مترمکعب آن به اردن، 490 مترمکعب آن به سوریه ، 390 میلیون مترمکعب به لبنان و 215 میلیون مترمکعب به سرزمینهای اشغالی فلسطین می رود.

پلهای رود اردن:

چندین پل کرانه های رودخانه را به هم پیوند می دهد که از شمال به جنوب عبارتند از:

پل " دختران یعقوب ": در 5/1 کیلومتری جنوب دریاچه الحوله واقع است. این پل 22 کیلومتر از شهر " صفد " فاصله دارد.

پل " مجامع ": در 21 کیلومتری شهر طبریه واقع است.

پل " شیخ حسین ": در جنوب بیسان و در 5/7 کیلومتری آن قرار دارد.

پل " دامیه ": در 43 کیلومتری جنوب پل " شیخ حسین " واقع است.

پل " آلن بی ": در ده کیلومتری خاور شهر " اریحا " قرار دارد.

از سال 1948 به سبب اشغال فلسطین ، رفت و آمد بر روی این پل قطع شد. امروز سه پل کرانه خاوری را به کرانه باختری رود اردن پیوند می دهد که عبارتند از:

پل " دامیه " که در یک کیلومتری پیوندگاه رود " زرقا " به رود اردن قرار دارد و در نزدیکی بقایای پل " دختران یعقوب " واقع است. این پل منطقه نابلس را به منطقه " سلط " در اردن متصل می سازد.

پل ملک حسین که همان پل سابق " آلنبی " است و منطقه " سلط " به مناطق اریحا و قدس را پیوند می دهد.

پل امیرعبدالله. این پل در شمال دریای مرده ساخته شده و جاده قدس به عمان از آن می گذرد.

دره های مجرای پائینی رود اردن:

در مجرای پائینی رودخانه اردن، که در فاصله میان دریاچه طبریه و دریای مرده جریان دارد، رودها و دره های چندی وجود دارند که مهم ترین آنها عبارتند از:

نخست: دره هایی که به کرانه باختری آن منتهی می شوند که مهم ترین آنها رودهای زیر می باشند:

رود " جالود ": از غاری در خاور روستای " زرعین مارا " در شهر بیسان و از فرورفتگیهای آن سرچشمه گرفته و در روبه روی روستای " زقلاب " به رود اردن می پیوندد. درازای آن 15 کیلومتر و پهنایش میان 3 تا 4 متر است.

دره " الفارعه " از کوهای نابلس سرچشمه می گیرد. آبهای این دره سالانه حدود 53 میلیون متر مکعب برآورد می شود. این دره در جنوب رود " زرقا " می ریزد.

دوم: دره هایی که به کرانه خاوری رود اردن می پیوندند. مهم ترین آنها عبارتند از :

رودخانه " یرموک ": مرز جداکننده میان سوریه و اردن به درازای 30 کیلومتر است. این رودخانه از بزرگترین شاخه های رودخانه اردن است. از بلندیهای " حوران " سرچشمه می گیرد و در شش کیلومتری جنوب دریاچه طبریه و در نزدیکی پل " مجامع " به رود اردن می پیوندد. در پیوندگاه این رودخانه با رود اردن شرکت برق فلسطین قرار دارد. درازای رود یرموک 57 کیلومتر است که 17 کیلومتر آن در فلسطین است. میانگین مصرف این رودخانه 15 مترمکعب در ثانیه است. آبهای جاری در این رودخانه سالانه 475 میلیون مترمکعب برآورد می شوند.

رود " زرقا " درازای آن 75 کیلومتر است و از کوههای " بلقاء " در نزدیکی شهر زرقاء سرچشمه می گیرد و در شمال پل " دامیه "، در 70 کیلومتری شمال دریای مرده به رود اردن می پیوندد . این رودخانه ، سالانه حدود 45 میلیون مترمکعبآب را در خود حمل می کند. دره های دیگری نیز وجود دارند که از آن میان دره " نمرین "، دره " کفرین "، دره " رامه "، دره " راجب " و دره " یابس " و جز اینها.

حوزه دریای مرده:

حوزه دریای مرده ، ژرفترین بخشهای فرورفتگیهای اردن را تشکیل می دهد : درازای این حوزه 93 کیلومتر است که آبهای دریای مرده 74 کیلومتر آن را می پوشانند . بخش باقیمانده خشکزار " قاع الصافی " و کویرهای نمکی " سدوم " در جنوب هستند . پهنای دریای مرده از خاور به باختر حدود 18 کیلومتر است. (392) متر از سطح دریا پائین تر و نرخ نمک آبهای آن به 30 تا 33درصد می رسد که بیشترین نرخ نمک در دریاها و اقیانوسهاست زیرا که نسبت نمک اقیانوسها تنها میان 4 تا 6درصد است. بدین سبب این دریاچه از ماهیان و دگر موجودهای زنده تهی است. مساحت دریای مرده 1050 کیلومتر مربع و موجودی آب همیشگی آن 142 کیلومتر مکعب است.

نمکهای دریای مرده:

آبهای دریای مرده دارای نمکهای معدنی مهمی است که از مهم ترین ثروتهای معدنی فلسطین و اردن به شمار می رود.

مهم ترین این نمکها عبارتند از:

کلرو منیزیم: که طعم شوری آب دریا از آن است. برآورد می شود که دریای مرده حدود 2200 میلیون تن از آن را دارا باشد. در صنایع هواپیماسازی و کانها و در صنایع ریسندگی جهت دو سوم الیافهای پشمی به کار می رود. همچنین در صنایع شیمیایی نیز کاربرد دارد.

کلرور سدیم: همان نمک معمولی است. برآورد می شود که دریای مرده 000,11 میلیون تن کلرید سدیم داشته باشد. در خوراک و صنایع صابون سازی کاربرد دارد.

کلرور پتاسیم : به عنوان کود شیمیایی به کار می رود. همچنین در صنایع گوگردی، روغنی، شیشه، رنگها و جزء اینها به کار می رود. دریای مرده حدود 2000 میلیون تن آن را در خود نگه می دارد.

کلرور کلسیم: که خاصیت چسبندگی روغنی آبهای دریای مرده از آن است. حدود 6000 میلیون تن در دریای مرده برآورد می شود .

رود اردن در شمال به دریای مرده می پیوندد. اما از خاور به باختر دره های چندی به آن می پیوندد که در فصل زمستان آب در آنها جاری می گردد. مهم ترین آنها عبارتند از:

دره " عظیمی ": آب بارندگیهای منطقه شمال باختری منطقه " مادبا " در این دره جاری می شود. این دره از شمال باختری به سوی باختر کشیده شده و در جنوب باختری روستای " سویمه " به دریای مرده می ریزد.

دره " زرقا معین " : آب بارندگیهای منطقه " مادبا " و " ماعین " در این دره جاری است. این دره به سوی جنوب و سپس به سوی باختر کشیده شده است تا اینکه در جنوب آبادی " خرشه " و در نزدیکی منطقه " بصت النمره " به دریای مرده می پیوندد. چشمه " الزرقاء " در جنوب این دره و به فاصله 5 کیلومتری آن قرار دارد .

این چشمه، دارای املاح گوگردی است و برای بیماریهای پوستی و عصبی سودمند است.

دره " موجب ": از بزرگترین دره هایی است که به دریای مرده می ریزد. درازای آن 80 کیلومتر و ظرفیت سالانه آن 18 میلیون مترمکعب است. مهم ترین دره هایی که از باختر به دریای مرده منتهی می شوند عبارتند از:

دره " مشاش ": آب بارندگیهای منطقه " بیت لحم " و منطقه شمال " حلحول " در این دره جاری می شوند که از شمال باختری به سوی جنوب خاوری کشیده می شود تا اینکه در جنوب " عین الغویر " به دریای مرده می پیوندد.

دره " ابو مرادیف ": آب بارندگیهای منطقه " یطه " و " سموع " در این دره گرد آمده و در روبه روی طرف شمالی " شبه جزیره لسان " به دریای مرده می پیوندد.

دره عربه: بخشی از فرورفتگیهای غور است که جنوب منطقه " قاع الصافی " در جنوب دریای مرده آغاز و تا خلیج عقبه ادامه دارد. درازای آن 150 کیلومتر و پهنایش میان 6 تا 22 کیلومتر است. این دره را دیواره هایی از گرانیت سخت و شیبدار در خاور و در بلندیهای " بئرالسبع " و صحرای فلسطین، فرا گرفته است که در باختر از شیب آن کاسته می شود.

مساحت دشت " عربه " 75000 کیلومتر مربع است که نیمی از آن در فلسطین و نیمی دیگر در اردن است. به سبب وضعیت نامسطح فلسطین می بینیم که کوه " ریشه " در میان دشت " عربه " واقع می شود که بلندی آن از سطح دریای مرده 720 متر و از سطح دریا 328 متر است. دره های این کوه به سوی شمال کشیده می شوند تا اینکه در جنوب دریای مرده به پایان می رسند یا آنکه به سوی جنوب کشیده شده و به خلیج عقبه پایان می پذیرند. دره جنوبی کوه " ریشه " به نام " قاع " مشهور است که قبیله " سعیدی " در آن ساکن هستند به همین لحاظ این منطقه به نام آنها " قاع السعیدیین " نیز نامیده می شود. در میان این شیب جنوبی، نمکزار " طابه " و سپس نمکزار " دافیه " در فاصله 8 کیلومتری شمال عقبه قرار دارند. درازای نمکزار اخیر 11 کیلومتر و پهنای آن 3 کیلومتر است.

شیب شمالی دشت عربه میان بخش جنوبی دریای مرده تا کوه " ریشه " کشیده می شود. این منطقه، که باتلاقی فرورفته و دربخش شمالی تهی از درخت است به نام " سبنحه " معروف است. در خاور " سبنحه "، فرورفتگی " صافی " قرار دارد که به میزان 275 متر از سطح دریا پائین تر است. همچنین فرورفتگی " فیفا " نیز در این منطقه واقع است که دره فیفا در جنوب از آن می گذرد. این دو منطقه مورد بهره برداری کشاورزی و به ویژه کشاورزی غلات و توتون و تنباکو قرار می گیرد.