یک روی آن استفاده ی صحیح در کارها و کمک به رشد انسان است و روی دیگر آن استفاده ی غلط است که به طور معمول در موارد غیرعلمی و شغلی از آن استفاده می شود. آنچه بیش تر کودکان و نوجوانان را شیفته ی خود می کند بازی های رایانه ای است.

پیش رفت کیفیتی این بازی ها به فاصله ی کوتاهی در ایران رواج یافته و با تغییر سبک زندگی حتی در بازی های کودکان، بازار اسباب بازی و لوازم سمعی و بصری را به تسخیر خود درآورده است.

این بازی های مهیج و پرکشش ساعت ها کودک و نوجوان را در مقابل صفحه ی نمایش گر میخ کوب کرده، او را از دنیای واقعیات به عالم تخیلات فرو می برد و در این گیر و دار اگر چیزی را به او می آموزد، چیزی از وی می گیرد، یا این که او را در تخیلات بی پایان به حال خود رها می کند.

این بازی ها، گاه آثار مخرب روحی و جسمی در کودکان و نوجوانان بر جای می گذارند که با توجه به ظرافت فکر و ذهن آن ها، جبران آن برای همیشه ناممکن است. 

بازی رایانه ای چیست؟

 بازی های رایانه ای نوعی سرگرمی های دیجیتالی و الکترونیکی است. زمانی که وجوه زندگی انسان به سمتی رفت که بحث تکنولوژی سهم زیادی را در زندگی به خود اختصاص داد، در حوزه ی سرگرمی هم بازی های الکترونیکی به مرور وارد خانه ها شد.

بیش از دو دهه است که بازی های رایانه ای درکشور رشد پیدا کرده و اوج گرفته و به موازات پیش رفت تکنولوژیکی، توان مندی این بازی های الکتریکی هم بیش تر شده است و جذابیت آن ها بالا رفته به نحوی که نسل جدید بازی های الکترونیکی بسیار به واقعیت نزدیک شده است.

کودکان و نوجوانان بسیاری را دیده ایم که با هیجان و اشتیاق، در این بازی ها غرق می شوند، به طوری که از اطراف و اطرافیان خود کاملاً فاصله می گیرند.

بررسی کلی بازی های رایانه ای، نشان گر آن است که شرکت های تولیدکننده، برای جذب کودکان و نوجوانان و به دنبال آن فروش بیش تر، از سه عامل اصلی خشونت، وحشت و شهوت استفاده می کنند؛ پس چنین رسانه هایی برای مخاطبان خود، پیامی جز «خشونت و روابط جنسی» نخواهند داشت.

بازی های رایانه ای، میان گروه های سنی مختلف، محبوبیت خاصی یافته است به طوری که کودک و نوجوان آن چنان در بازی غرق می شوند که عبور از موانع و رسیدن به مراحل بالاتر، او را هیجان زده می کند و شکست در آن، وی را مضطرب می سازد. 

بازی رایانه ای و تأثیر فرهنگی و اجتماعی آن

بازی، بخش تفکیک ناپذیر زندگی کودکان و نوجوانان قلمداد می شود. کودک در تعامل با این پدیده، ضمن تماس با گروه هم سالان و رعایت قواعد و مقررات، با بسیاری از اصول، ارزش ها، هنجارها، مفاهیم اجتماعی و الگوهای فرهنگی جامعه ی خویش آشنا شده، از آن طریق به انسانی آگاه، دانا و ماهر در شیوه های رفتاری جامعه تبدیل می شود.

بر این اساس، در فرایند یک بازی فردی، هم چون بازی های رایانه ای، محدود شدن روابط به صفحات دیجیتالی، به معنای محرومیت از تعامل و برخورد با گروه هم سالان است که عدم تحقق صحیح و کامل اجتماعی شدن یا لااقل بروز اشکالاتی در این فرآیند را به دنبال دارد.

نتایج به دست آمده در بررسی اثرات اجتماعی بازی های رایانه نشان می دهد دانش آموزانی که بازی های رایانه ای انجام می دهند، از جهت خشونت و پرخاش گری و بیگانگی اجتماعی و فرهنگی، بسیار بیش تر و از جنبه ی مشارکت اجتماعی کم تر از دانش آموزانی هستند که این گونه بازی ها را انجام نمی دهند. 

تحقیقات متعدد نشان می دهند که انسان حدود بیست درصد آنچه را که می شنود و چهل درصد آنچه را که می شنود و می بیند، به خوبی کسب می کند؛ اما این مقدار برای آنچه هم زمان می بیند، می شنود و با آن کار می کند، به بیش از 75 درصد می رسد. کودک نیز در فرایند انجام بازی رایانه ای، هم می بیند و هم می شنود و هم با تصاویر و اطلاعات کار می کند، در نتیجه، میزان یادگیری و تأثیرپذیری وی، به بالاترین حد ممکن می رسد.

بنابراین اگر بازی های رایانه ای، به لحاظ موضوع و محتوا، با الگوهای فرهنگی - اجتماعی کودک هماهنگ باشد، می توان آن را به مثابه ابزاری اساسی در جهت فرهنگ پذیری و جامعه پذیری کودک و نوجوان مورد استفاده قرار داد.

مشکل دیگر تأثیر اجتماعی بازی ها، مسأله ی الگوپذیری کودکان و نوجوانان است. گرایش پسران به بازی های جنگی و شخصیت های مدل آن ها در بازی ها و اسباب بازی های شان و هم چنین دختران و الگوپذیری های شان، همواره مورد توجه بوده است.

در واقع این الگوها، ایده آل ها و طرز تفکر فردای این افراد را پی ریزی می کنند. حتی ظاهر و منش این الگوها می تواند، کلیدی برای نگاه به آینده ای باشد که هنوز نیامده است. این تغییرات در جوامعی که بافت های سنتی دارند، بسیار خطرناک است؛ چرا که در زندگی قهرمان های این بازی ها، خانواده وجود ندارد و ارزش ها تنها یا قدرت است یا جذابیت های جنسی یا پیش رفت در روش های کُشت و کشتار، آنچه قطعاً برای جامعه ی ما بسیار خطرناک است.

برای نمونه هرکول قهرمان یونان که زن و فرزندانش را کشته، الگوی محبوب یکی از بازی های رایانه ای است. هم چنین الگوهای زن این بازی ها از نظر جنسی بسیار جذاب اند؛ ولی آیا چنین زنانی در دنیای واقعی وجود دارند؟

از نظر روان شناسی، نوجوانانی که این بازی ها را انجام می دهند، به رؤیاپردازانی تبدیل می شوند که هرگز جفت مناسب خود را نمی یابند، چون چیزی که با آن زندگی کرده اند، در دنیای واقعی وجود ندارد. شرکت های تولید کننده ی این بازی ها تنها درصددند که سکس و خشونت را به ذهن کودکان تزریق کنند و ارمغانی جز القای مفاهیم جنسی و خشونت برای جوامع ما ندارند.

الف) بازی های رایانه ای و القای مفاهیم جنسی به کودک

سودجویی از انگیزه های جنسی و شهوانی در طراحی و ساخت وسایل بازی، به ویژه عروسک ها به طور کامل مشهود است. وقتی کودک با عروسک هایی بازی می کند که دارای بدن های بسیار انعطاف پذیر و عریان اند و برخی قسمت های بدن آن ها برجسته شده و می توانند القا کننده ی مفاهیم جنسی باشند، بی گمان حس کنجکاوی و غریزه ی جنسی او را تحریک و بیدار می کنند و در درازمدت می توانند مشکلاتی را در این باره پدید آورند.

در برخی از بازی های رایانه ای، طرف مقابل زنی است که در ابتدا دارای پوشش نسبی است و در جریان بازی وقتی می بازد، در ازای هر صد دلار یکی از لباس هایش را پیش نهاد می کند و در پایان بازی ممکن است با از دست دادن تمام لباس هایش کاملاً عریان شود. در این نوع بازی، قمار و برهنگی در یک دیگر ادغام شده اند تا با تحریک غریزه ی جنسی و حس کنجکاوی در جهت انحراف، کودک و نوجوان را ساعت ها در پای دستگاه میخ کوب و القائات خود را به آن ها تحمیل کنند. 

ب) بازی های رایانه ای و خشونت

 آنچه مسلم است، این است که خشونت در بازی های رایانه ای، به موضوع اصلی این صنعت تبدیل شده و این بازی ها محیط ایده آلی است که خشونت را آموزش می دهد و کاربران مجبور می شوند، در آن جا نقش های خشونت آمیزی را ایفا کنند. این بازی ها به گونه ای است که کاربران آدم های بد تلقی شده و نقش جنایت کاران خیالی را بازی می کنند و به ازای خشونت نسبت به دیگران، امتیاز می گیرند.

تحقیقات نشان داده است که یک بازی رایانه ای با صحنه های خشن، ترسناک یا شهوت انگیز، بیش از یک فیلم سینمایی، بر کودکان و نوجوانان تأثیر منفی می گذارد. فیلم سینمایی در نهایت در 120 دقیقه پایان می یابد و مخاطب تنها یک تماشاگر به حساب می آید؛ اما در بازی های رایانه ای، کودکان عضو فعال و اصلی ترین عامل خشونت به شمار می روند و ممکن است هفته ها درگیر یک بازی خشن برای تمام کردن آن باشند.  

الگوگیری از بازیگران خشن بازی های کامپیوتری، انتخاب ستیزه جویی به عنوان راه حل امور، افزایش جرم و بزه کاری و در نهایت تربیت شخصیت های خشن و کینه جو از دیگر دستاوردهای این بازی هاست. 

آسیب های جسمانی بازی های رایانه

بازی های رایانه ای آسیب های فراوانی را بر جسم کودکان و نوجوانان وارد می کنند. این آسیب ها تمام اعضای بدن را درگیر می کنند و به تدریج ایجاد می شود. از جمله چشمان فرد، به دلیل خیره شدن مداوم به صفحه ی نمایش رایانه، به شدت تحت فشار نور قرار می گیرد و دچار ضعف می شود.

به دلیل این که کودک یا نوجوان در یک وضعیت ثابت تا ساعت ها می نشیند، ستون فقرات و استخوان بندی اش دچار اشکال شده و فرد، مبتلا به آرتروز می شود. هم چنین هیجان همیشگی هنگام بازی، بر روی ارگانیسم فرد تأثیر گذاشته و پیامدهای منفی بر دستگاه گردش خون و گوارش می گذارد.

پوست فرد، در معرض بمباران همیشگی پرتوهایی قرار می گیرد که از صفحه ی رایانه پخش می شود. به نظر برخی از متخصصان اعصاب و روان، بازی های پرهیجان رایانه ای که طی آن، صفحه ی نمایش گر رایانه، از فلاش ها و شعاع های خیره کننده ی نوری پوشیده می شود، سبب بروز هیجان های شدید عصبی در نوجوانانی می شود که از نظر عصبی ضعیف هستند و برای ابتلا به صرع، آمادگی دارند. دلیل عمده ی ناراحتی صرع، مربوط به کسانی می شود که نسبت به نور حساسیت دارند و تحمل چشمک های پی در پی نور در بازی های رایانه ای برای آنان دشوار است.

آسیب های روانی ـ تربیتی

آسیب بازی های رایانه ای تنها به آسیب های جسمانی محدود نشده، بلکه تأثیر منفی این بازی ها بر روح و روان کودکان و نوجوانان بیش تر است و تربیت آنان را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. از جمله این آسیب ها عبارتند از:

تقویت حس پرخاش گری: مهم ترین ویژگی بازی های رایانه ای، حالت جنگی بیش تر آن هاست. استمرار چنین بازی هایی، کودک و نوجوان را پرخاشگر و ستیزه جو می سازد.

انزواطلبی: کودکان و نوجوانانی که همیشه با بازی های رایانه ای درگیرند، به انزوا و درون گرایی متمایل شده و در برقراری ارتباط اجتماعی پویا با دیگران ناتوان خواهند بود.

تنبل شدن ذهن: در این بازی ها، به دلیل این که بیش تر، کودک و نوجوان با ساخته ها و برنامه های دیگران روبه روست و کم تر قدرت دخالت و تصرف در آن ها را می یابد، حالت انفعال گرفته و اعتماد به نفس او در برابر ساخته ها و پیش رفت دیگران، متزلزل می شود.

پیامد منفی در روابط خانوادگی: در دوره ی کنونی که زندگی ها به سوی ماشینی شدن پیش می رود، خود به خود، روابط عاطفی رنگ باخته و در کنار هم بودن خانواده کم تر شده است. بسیاری از مردم از وجود تلویزیون به عنوان جعبه ی جادویی که باعث سردی روابط خانوادگی شده است، یاد می کنند؛ در حالی که جعبه ی جادویی دیگری با جاذبه ی سحرآمیزتری به نام رایانه نیز به زندگی ماشینی ما وارد شده و دشواری ها را دو چندان کرده است.

افت اخلاقی: اشاعه ی فرهنگ برهنگی و ترویج روابط جنسی غیر شرعی، از آفت های دیگر بازی های رایانه ای است. نبردهای تن به تن دختران نیمه عریان، رقص و موسیقی غربی و. .. در این گونه بازی ها تبلیغ شده و متأسفانه بی هیچ گونه دشواری، در فروشگاه ها به معرض فروش گذاشته شده است.

افت تحصیلی: به دلیل جاذبه ی مسحورکننده ی این بازی ها، کودکان و نوجوانان وقت بسیاری را صرف آن می کنند و در واقع، با مصرف انرژی روحی و روانی خویش و با چشمان و ذهنی خسته به بستر می روند. بی تردید، این علاقه، سبب افت تحصیلی آنان خواهد شد.

از خود بیگانگی: دنیای مجازی نزدیک به واقعیتی که در بازی های رایانه ای به تصویر کشیده می شود، آن قدر جذاب است که مخاطب در معرض تأثیر تمام باورهایی قرار می گیرد که از سوی طراحان این بازی ها به او القا می شود.

فرد، دچار از خودبیگانگی شده و مانند آن ها می اندیشد. در میان انبوه بازی های رایانه ای، بازی هایی وجود دارند که در آن مسایل اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورهای مسلمان به ویژه ایران، مورد بی احترامی قرار می گیرد. 

راهکارهایی برای جلوگیری از صدمات جسمی

- به فرزندان تان اجازه ندهید در فاصله ی نزدیکی از صفحه ی رایانه بنشینند.

- از رایانه های دارای صفحه ی کوچک استفاده نکنید.

- نور صفحه ی رایانه را کم کنید. روشنایی اتاق به نحوی تنظیم گردد که زنندگی نور صفحه ی رایانه به حداقل برسد.

- والدین باید از آسیب هایی که بر مشکلات چشمی دلالت می کند، آگاه باشند، از قبیل: قرمزی چشم، مالش مکرر چشم ها، سردرد، شکایت از تاری دید و خستگی چشم.

- از پوشش های مخصوص صفحه ی رایانه استفاده کنید.

برای پیش گیری از برخی صدمات اسکلتی باید وضعیت صحیح قسمت فوقانی بدن کودک در حین کار با کامپیوتر حفظ شود:

- پشت کودک یا نوجوان به وسیله ی صندلی حمایت شود.

- پاهای کودک روی سطح محکم قرار گیرد.

- صفحه ی کامپیوتر طوری قرار گیرد که کودک بدون این که گردنش را به جلو یا عقب خم کند، آن را به راحتی ببیند.

- زاویه ی بین ساق پا و ران کودک بیش از 90 درجه نباشد. 

منبع : حوزه نت