شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا (ع) به سند خود در حدیثی روایت کرده است که چون امام رضا (ع) به مرو آمد، مامون به آن حضرت پیشنهاد کرد که امارت و خلافت را بپذیرد. اما آن حضرت امتناع کرد و در این باره گفت وگوهای بسیار درگرفت که حدود دو ماه طول کشید. و در تمام این مدت امام رضا (ع) از پذیرش آن پیشنهاد سرباز می زد.

مخالفت امام رضا (ع) با پیشنهاد ولایت عهدی شیخ مفید در تتمه گفتار گذشته خود می گوید: آنگاه مامون کس به نزد آن حضرت فرستاد که من می خواهم از خلافت کناره کنم و آن را به شما واگذارم. نظر شما در این باره چیست؟ امام رضا (ع) با این پیشنهاد مخالفت کرد و گفت: پناه می دهم تو را به خدا ای امیر مؤمنان از این سخن و از این که کسی آن را بشنود.

بیشتر بدانید:

افطار با طعم آستان بوسی حضرت شمس‌الشموس (ع)؛ داستان موقوفات

نوروز و رمضان در اماکن تاریخی؛ جشن بهار و معنویت در کنار هم

اصرار مامون و شرایط امام رضا (ع) برای پذیرش ولایت عهدی پس مامون بار دیگر یادداشتی به آن امام داد که: حال که از پذیرش آنچه بر شما پیشنهاد می شود امتناع می کنی پس باید ولایت عهدی مرا بپذیری. امام (ع) به سختی از این کار امتناع کرد. مامون آن حضرت را خصوصی پیش خود خواند و در خلوت که جز فضل بن سهل و آن دو کسی دیگر حضور نداشت به آن حضرت گفت: من در نظر دارم کار فرمانروایی مسلمانان را به عهده شما واگذارم و از گردن خود آن را باز کنم.

پذیرش ولایت عهدی با شرط عدم دخالت در امور حکومتی امام رضا (ع) پاسخ داد: از خدای بترس ای امیر مؤمنان که نیرو و توان چنین کاری ندارم. مامون گفت: پس تو را ولی عهد می کنم. امام فرمود: ای امیر مؤمنان!مرا از این کار معاف کن. مامون سخنی گفت که از آن بوی تهدید می آمد و ضمن آن به امام (ع) گفت: عمر بن خطاب خلافت را به طور مشورت در میان شش تن قرار داد که یکی از آنان جد تو امیر مومنان علی بن ابی طالب بود و درباره کسی که با آن شش نفر راه خطا بپوید شرط کرد که گردنش را بزنند. و شما ناگزیر باید آنچه من خواسته ام بپذیری و من گریزی از آن ندارم.

تحمیل پذیرش ولایت عهدی به امام رضا (ع) امام رضا (ع) به وی گفت: من خواسته تو را مبنی بر ولی عهد کردن خودم می پذیرم بدان شرط که نه امر کنم و نه نهی، نه فتوا دهم و نه داوری کنم. نه کسی را منصوب و نه کسی را معزول گردانم و هیچ چیزی را که برپاست تغییر ندهم. مامون همه این شرایط را پذیرفت.

تایید امام رضا (ع) به عنوان ولی عهد توسط فضل و حسن بن سهل سپس مفید گوید: شریف ابو محمد حسن بن محمد از جدش از موسی بن سلمه نقل کرده است که گفت: من و محمد بن جعفر در خراسان بودیم. در آنجا شنیدم روزی ذو الریاستین بیرون آمد و گفت: شگفتا!امر شگفتی دیدم. از من بپرسید که چه دیده ام؟گفتند: خدایت نکو گرداند چه دیدی؟گفت: مامون به علی بن موسی الرضا می گفت: من در نظر دارم کار مسلمانان و خلافت را بر عهده تو نهم و آنچه در گردن من است برداشته به گردن شما اندازم، ولی دیدم که علی بن موسی می گفت: ای امیر مؤمنان من تاب و توان چنین کاری را ندارم.

اهمیت تاریخی ولایت عهدی امام رضا (ع) شیخ مفید در ادامه گفتارش می نویسد: گروهی از سیره نویسان و وقایع نگاران زمان خلفا روایت کرده اند: چون مامون تصمیم گرفت ولی عهدی خود را به حضرت رضا (ع) واگذارد، فضل بن سهل را فراخواند و او را از تصمیم خود آگاه کرد و به او دستور داد با برادرش حسن بن سهل به حضور او بیایند. فضل پیش برادرش حسن رفت و هر دو نزد مامون رفتند. حسن بازتابهای این تصمیم را در نظر مامون بزرگ جلوه داد و او را از پیامدهای بیرون شدن خلافت از اهلش آگاه کرد. مامون گفت: من با خدا پیمان بسته ام که چنانچه بر برادرم امین پیروز شدم، خلافت را به برترین کس از خاندان ابو طالب واگذارم و هیچ کس را برتر از این مرد بر روی زمین ندیده ام.

بیعت رسمی با امام رضا (ع) چون حسن و فضل عزم مامون را بر اجرای چنین تصمیمی محکم و استوار یافتند از مخالفت با او دست کشیدند. آنگاه مامون آن دو نفر را به نزد حضرت رضا (ع) فرستاد تا ولی عهدی را به آن حضرت واگذارند آن دو به نزد امام رضا (ع) آمدند و ماجرا را عرض کردند اما آن حضرت از پذیرفتن این پیشنهاد سرباز زد. حسن و فضل همچنان بر این پیشنهاد پای می فشردند تا این که بالاخره امام پاسخ مثبت داد و آن دو به نزد مامون بازگشتند و موافقت امام رضا (ع) را با ولایت عهدی به اطلاع وی رساندند. مامون از این بابت خوشحال شد.

تشریفات مراسم بیعت شیخ مفید می نویسد: مامون در روز پنج شنبه مجلسی برای خواص از یاران و نزدیکان خود تشکیل داد. فضل بن سهل از آن مجلس بیرون آمد و به همه اعلام کرد که مامون تصمیم گرفته ولی عهدی خود را به علی بن موسی واگذار کند و او را رضا نامیده است و دستور داد لباس سبز بپوشند و همگی برای پنج شنبه آینده برای بیعت با امام رضا (ع) به مجلس مامون حاضر شوند و به اندازه حقوق یک سال خود از مامون بگیرند. چون روز پنج شنبه فرا رسید طبقات مختلف مردم از امیران و حاجبان و قاضیان و دیگر مردمان لباس سبز بر تن کرده به جانب قصر مامون روان شدند.

اهمیت خطبه امام رضا (ع) و تائیدات بعدی امام رضا (ع) دست خود را به روش رسول خدا (ص) برای بیعت باز کرد و مردم با ایشان بیعت کردند. مامون نیز فرمان داد سکه‌هایی با نام آن حضرت ضرب کنند و در هر شهر به ولایت عهدی امام رضا (ع) خطبه خواندند. این اقدام نشان‌دهنده تأثیر ولایت عهدی امام رضا (ع) بر حکومت عباسی بود. همچنین دعبل خزاعی، شاعر معروف، در مدح امام رضا (ع) قصیده‌ای سرود و این قصیده را به ایشان تقدیم کرد. این اقدام نشان‌دهنده علاقه و احترام امام رضا (ع) به شعر و ادب بود.

ویژه‌های الکوثر را اینجا دنبال کنید.

برای اطلاع از آخرین خبرهای ایران و جهان اینجا کلیک کنید.