به گزارش پایگاه شبکه الکوثر، از جهت تاریخی دو دیدگاه درباره مهمترین مناسبت این روز وجود دارد. یکی میلاد امام کاظم(ع) و دیگری شهادت امام حسن مجتبی(ع). در ادامه کاوشی تاریخی درباره صحت و سند این دو مناسبت را مرور می کنیم:

مطلب اول: شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام هفتم یا بیست و هشتم صفر؟!

در تقویم، هفتم ماه صفر روز میلاد امام موسی کاظم (علیه السلام) اعلام شده است در صورتی که این تاریخ طبق قول صحیح مصادف با شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) است و از دیرباز در حوزه هزار ساله نجف اشرف هفتم صفر را روز شهادت امام مجتبی علیه السلام می دانند و شیعیان عراق و سایر کشورها نیز در این روز برای سبط اکبر؛ امام مجتبی (علیه السلام) اقامه عزا می کنند اما در ایران شهادت سبط اکبر بیست و هشتم صفر است همزمان با رحلت پیامبر اعظم. چرا؟!

در وقوع شهادت سبط اکبر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، امام مجتبی (علیه السلام) در ماه صفر، بین علمای شیعه اختلافی وجود ندارد، لکن در میان علمای شیعه در روز شهادت امام (علیه السلام) سه قول وجود دارد:

قول اول: (آخر ماه صفر): روز آخر ماه صفر که قائل آن شیخ کلینی (قدس سره) می باشد

قول دوم: (۲۸ صفر): اولین قائل آن شیخ مفید (قدس سره) در کتاب (مسارّ الشیعه) می باشد. و این در حالی است که خود شیخ مفید در کتاب دیگرش بنام (الارشاد) از ذکر این روز به عنوان روز شهادت خودداری نموده است و تنها به ذکر ماه صفر اکتفا کرده است.

دومین قائل به این قول شیخ طوسی (قدس سره) در کتاب (تهذیب الاحکام) است. و با توجه به اینکه شیخ کلینی و شیخ مفید (قدس سرهما) در شمار مشیخه او قرار داشته اند، تنها از کلام شیخ مفید (قدس سره) در کتاب (الارشاد) تبعیت کرده است و روز خاصی را معین نکرده است. که از عدم التزام و تعیین نکردن او به روز خاص در ماه صفر، می توان استفاده نمود که کلام شیوخ خود (کلینی و شیخ مفید) در بیست و هشتم و آخر ماه صفر را نپذیرفته است.

البته لازم به ذکر است که قول بیست و هشتم صفر از سوی برخی مثل شیخ طبرسی و ابن شهرآشوب مازندرانی (قدس سرهما) مورد تأیید قرار گرفته است.

قول سوم: (۷صفر): این قول مشهور میباشد و از دو جهت حائز اهمیت است:

جهت اول: از جهت قائلین به آن، در کمّ و کیف

این قول از جهت قائلین به آن، در کمّیت و کیفیت نسبت به قائلین دو قول مذکور برتری دارد.

اما از جهت کیفیت؛ در لسان روایات به روز دقیق شهادت امام (علیه السلام) اشاره شده است و این خود نشان از ترجیح این قول نسبت به اقوال دیگر است بگونه ای که در روایات به روز پنجشنبه اشاره شده است.

اما از جهت کمیت؛ تعداد قائلین این قول، از قائلین دو قول مذکور بیشتر است. که در ادامه به اسناد آن اشاره میکنیم.

لازم به ذکر است که بنابر اسناد موجود، این قول از زمان امام کاظم (علیه السلام) رواج داشته و از سوی قاسم بن ابراهیم الرسّی «البرسی» ۱۶۹-۲۴۶ ه. ق عنوان شده است.

از این روایت قاسم بن ابراهیم، بزرگانی از فقهاء همچون شهید اول، کفعمی، والد شیخ بهائی، شیخ بهائی در (توضیح المقاصد)، علامه مجلسی در (بحار الانوار)، شیخ عبدالله بحرانی در (عوالم العلوم)، شیخ محمد حسن نجفی در (جواهر الکلام)، شیخ جعفر کاشف الغطاء در (کشف الغطاء) و شیخ عباس قمی در (انوار البهیّه) (قدس سرهم) پس از قرن هفتم تا زمان حاضر تبعیت نموده اند؛ که به برخی از این روایات اشاره میکنیم:

اسناد وارده در کتب حدیثی مبنی بر شهادت در روز ۷ ماه صفر

سند اول: «تثبیت الامامه»

قدیمی ترین منبعی که در این زمینه تا به حال یافت شده کتاب «تثبیت الامامه» تالیف «سید قاسم بن ابراهیم الرسی» است که در سال ۲۴۶ وفات یافته است. وی که خود از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام است، از زهاد و عباد و علمای زمان خویش بود که دارای تألیفات فراوانی است. گفتنی است وی از روات احادیث هم بوده است و بدون واسطه از حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) روایت نقل میکرده است. وی در کتاب خویش چنین آورده است:

«الامام الحسن علیه السلام ابوه الامام امیرالمومنین علی علیه السلام، امه فاطمه الزهراء سلام الله علیها، ولادته: ولد فی المدینه لیله النصف من شهر رمضان فی السنه الثالثه للهجره، القابه: التقی، الزکی، السبط، وفاته: توفی فی السابع من شهر صفر سنه خمسین من الهجره»

سند دوم: قول شهید اول

یکی دیگر از کسانی که قائل بودند شهادت سبط اکبر حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام در هفتم ماه صفر واقع شده است، شهید اول (متوفای ۷۸۶) می باشند ایشان در کتاب شریف «دروس» می فرمایند: الامام، الزکی، ابومحمد الحسن بن علی سید شباب اهل الجنه ولد بالمدینه یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه اثنتین من الهجره…و قبض بها مسموما یوم الخمیس سابع صفر سنه تسع و اربعین من الهجره.

سند سوم: مرحوم کفعمی

یکی دیگر از کسانی که قائل به شهادت امام حسن مجتبی در هفتم ماه صفر شده است، علامه بزرگوار و محدث کبیر مرحوم کفعمی صاحب کتاب شریف «مصباح» می باشد ایشان در این کتاب چنین می فرماید: «ولد فی یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه ثلاث من الهجره وتوفی یوم الخمیس سابع شهر صفر سنه خمسین من الهجره.

سند چهارم: پدر بزرگوار شیخ بهایی

یکی دیگر از بزرگانی که قایل به شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) در هفتم صفر می باشد مرحوم علامه شیخ حسین والد مکرم شیخ بهایی در کتاب «وصول الاخبار الی اصول الاخبار» می باشد، وی که متوفای سال ۹۸۴ هجری است در کتاب خویش میفرماید: «هو الامام الزکی ابومحمد سید شباب اهل الجنه ولد بالمدینه یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه اثنتین من الهجره مسموما فی المدینهیوم الخمیس سابع شهر صفر سنه تسع او ثمان و اربعین و قیل سنه خمسین من الهجره عن سبع و اربعین سنه.

جهت دوم: سیره علماء

سیره علمی علماء و متشرعه و سنت عملی آنها اینگونه بوده است که حضرات در روز هفتم ماه صفر، در کلیه بلاد شیعه اقامهٔ عزا مینمودند. خصوصا این سنت در نجف اشرف و حوزه علمیه قم پس از ورود آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری (قدس سره) به قم و تاسیس حوزه، دستور به تعطیلی بازار، حوزه علمیه و اقامه عزا نمودند؛ و پس از ایشان تحفّظ این سنت سیرهٔ بزرگانی همچون آیات عظام بروجردی و گلپایگانی (قدس سرهما) -که هر کدام در زمان خود مسئولیت حوزه را به عهده داشته اند- بوده است.

مطلب دوم: ولادت امام کاظم (علیه السلام) صفر یا ماه ذی الحجه؟

ولادت امام کاظم (علیه السلام) در روز هفتم صفر با اینکه بین علما شهرتی پیدا کرده است ولی:

اولاً: بزرگانی چون شیخ کلینی در (اصول کافی) و شیخ مفید در (الارشاد و مسارّ الشیعه) و شیخ طوسی (قدس سرهم) در (تهذیب الاحکام) به قول ولادت آن حضرت در هفتم صفر اعتنا نکرده و از بیان آن ساکت مانده اند.

ثانیاً: فحولی از علما چون شهید اول در (الدروس)، شیخ محمد حسن نجفی در (جواهر الکلام) و شیخ جعفر کاشف الغطاء (قدس سرهم) در (کشف الغطاء) آن را ضعیف شمرده اند.

ثالثاً: در تاریخ ولادت امام کاظم (علیه السلام) روایاتی وارد شده است که بزرگان از محدثین چون احمد بن خالد برقی در (المحاسن)، شیخ کلینی در (اصول کافی)، محمد بن حسن صفّار در (بصائر الدرجات) و ابن جریر طبری شیعی (قدس سرهم) در (دلائل الامامه) از ابی بصیر به طرق مختلف از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده اند: که این ولادت پس از ایام حج سال ۱۲۷هجری قمری و هنگام مراجعت حضرت صادق (علیه السلام) به مدینه و در اولین منزل پس از جحفه به نام ابواء بوده است. که به تصریح معجم البلدان ابواء ۳۳ میل (حدود ۵۳ کیلومتر) تا جحفه فاصله دارد.

مطلب مهم: روایت ابی بصیر قرینه ای است بر اتمام حج و بازگشت به مدینه در همان سالی که امام کاظم (علیه السلام) در ابواء به دنیا آمده، و این دلالت دارد بر اینکه امام کاظم در ماه ذی الحجه دیده به جهان گشود نه در ماه صفری که درسال ۱۲۸ه نقل شده است.

رابعاً: ابن جریر طبری (قدس سره) متوفای قرن چهارم در روایت دیگر از امام عسکری (علیه السلام) در (دلائل الامامه)، تصریح بر وقوع ولادت آن حضرت در ماه ذی الحجه نموده است.

در پایان اینکه مراجع معظم تقلید به تبعیت از سنت علمای سلف خصوصاً حاج شیخ عبدالکریم حائری (قدس سره) تأکید نموده و بر اقامهٔ عزا در این روز (۷ صفر) و حرکت دسته های عزاداری به عنوان روز شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) اتفاق نموده اند؛ و در این روز دروس سطوح عالی حوزه تعطیل می گردد.

ویژه‌های الکوثر را اینجا دنبال کنید.

برای اطلاع از آخرین خبرهای ایران و جهان اینجا کلیک کنید.