تهران- الکوثر:  [1] سخن از بانویی است که مرقد شریفش زیارتگاه عاشقان اهل بیت در قم گردیده است.

شهرها انگشترند و قم نگین

قم هماره حجت روی زمین

تربت قم قبله عشق و وفاست

شهر علم و شهر ایمان و صفاست

مرقد معصومه چشم شهر ما

بهر او جانهای ما را کهربا

در حریمش مرغ دل پر می زند

هر گرفتار آمده در می زند

این حرم باشد ملائک را مطاف

زائران را ارمغان عشق و عفاف

زیارت حرم کریمه اهل بیت، حضرت معصومه بارقه امیدی در فضای غبارآلود زمانه، و نسیمی فرحناک و برخاسته از باغستان های بهشت است که سبب می شود زائر حرم، خود را نیازمند پروردگار ببیند، در برابر او خضوع کند، از مرکب غرور و تکبر - که سرچشمه تمامی بدبختی ها و سیه روزی هاست - فرو آید و حضرتش را واسطه درگاه پروردگار عالمیان قرار دهد.[2]

امام صادق می فرمایند: «قُمُّ عُشُّ آلِ مُحَمَّدٍ؛[3] قم آشیانه اهل بیت است.» در حقیقت، این بقعه متبرکه، نه تنها زیارتگاه است؛ بلکه آموزشگاه بزرگی برای مشتاقان و زائران می باشد. هر زائری که با معرفت و شناخت مقام صاحب این مرقد و اهداف او به زیارتش برود، از صاحب قبر الهام می گیرد و اصول و تعالیم مکتب را می آموزد و هر زیارت و سلامش، سرشار از نور علم و معرفت می گردد، به گونه ای که کژی ها و کاستی های مادی و معنوی خویش را هموار می کند، و از خصلتها یا اعمال و رفتاری که ناخوشایند امامان و امامزادگان است، دوری می جوید و در بهبود اخلاق و رفتار و روابط اجتماعی خویش می کوشد.

• همچنین بخوانید: فضیلت و کیفیت زیارت حضرت معصومه(ع) در قم

زائر تلاش می کند با مزور و اولیای الهی خود، همسانی و همسویی پیدا کند و راه آنان را بپیماید، و می کوشد آنان را از خود خشنود کند و شایسته قرب و جوار دنیوی و اخروی آنان گردد.[4]

برای رسیدن به این معرفت و تحقق این شایستگی ها، بررسی و مطالعه سخن و سیره علما و بزرگان - که آستان بوسی حرمش را افتخار می دانستند - می تواند راهگشا باشد. از این رو، در این مقاله برآنیم تا بیش تر در آداب زیارت حضرت معصومه به بحث و بررسی بنشینیم.

آستان بوسش بسی فرزانگان

معرفت آموز از این آستان

دیده پاکان به قبرش دوخته

عصمت و پاکی از آن آموخته[5]

 فضیلت زیارت حضرت معصومه

درباره عظمت و مقامات حضرت فاطمه معصومه و اهمیت زیارت آن حضرت، بیش از ده روایت وارد شده است و حتی سالها قبل از ولادت ایشان، امام صادق سخنان بسیار ارزشمندی درباره عظمت و فضیلت این بانو بیان داشته اند.[6] در اینجا به دو روایت اشاره می شود:

1- امام صادق می فرمایند: «اَلا وِ اِنّ قُم الْکُوفَةُ الصّغیرةُ، اَلا اِن لِلْجنَّةِ ثمانِیةَ اَبْوابٍ ثَلاثَةٌ مِنْها اِلی قُمْ، تُقْبَضُ فیها اِمْرَأةٌ مِنْ وُلْدی اسمُها فاطِمَة بنتَ مُوْسی، و تُدْخَلُ بشفاعَتِها شیعَتی الْجنَّةَ بِاَجْمَعِهِمْ؛[7] قم کوفۀ کوچک است و بهشت هشت در دارد که سه در از آنها به روی قم باز است و بانویی از فرزندان من در آنجا دفن خواهد شد که فاطمه، دختر موسی نام دارد و با شفاعت وی همۀ شیعیان وارد بهشت می شوند.»

همچنین، در متن زیارتنامۀ حضرت تصریح شده است که: «یا فَاطِمَةُ اِشْفَعِی لِی فی الْجنَّةِ فَإِنَّ لَک عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ؛ ای فاطمه! مرا در بهشت شفاعت کن؛ زیرا نزد خدا جایگاهی از جایگاه (شفاعت) داری.»

آیت الله مکارم شیرازی در توضیح این مقام شفاعت، می فرماید: «می دانید که دایره شفاعت، متناسب با دایره مقام و شخصیت است؛ هرچه مقام بالاتر باشد، دایره شفاعت، گسترده تر است. معلوم می شود مقام این بانو، مقام فوق العاده عظیمی است که بر اثر معارف و تقوای بالا و مقامی شبیه عصمت، نصیب حضرت فاطمه معصومه شده است و اینکه سه در از درهای بهشت به سوی قم باز می شود، به احتمال قوی، یکی از سه در، آستان حضرت فاطمه معصومه است.»[8]

2- در روایات فراوانی، پاداش زیارت آن حضرت، بهشت دانسته شده است که به چند نمونه اشاره می شود:

امام صادق می فرمایند: «فمَن زارَها وَجَبَتْ لَهُ الجَنَّةُ؛[9] هر کسی او (فاطمه) را زیارت کند، بهشت بر او واجب می شود.» به همین مضمون روایات متعددی از آن حضرت نقل شده است که می فرمایند: «اِنِّ زیارَتَها تَعْدِلُ الْجَنَّهَ؛[10] همانا زیارتش برابر با بهشت است.»

امام رضا می فرمایند: «مَن زَارَها فلَهُ الجنَّةُ»[11] و همچنین می فرمایند: «مَنْ زَارَ الْمَعصُومَةَ بِقُمْ کمَنْ زَارَنی»[12] و: «مَنْ زَارَهَا عَارِفَاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّة»[13].

امام جواد می فرمایند: «مَن زارَ قَبرَ عمَّتِی بقُمّ فَلَهُ الجَنَّةُ؛[14] هر که قبر عمّه ام را در قم زیارت کند، بهشت برای اوست.»

نکته قابل توجه اینکه سه امام وجوب بهشت را برای ثواب زیارت حضرت معصومه بیان فرموده اند که ظاهراً برای هیچ یک از امامزادگان واجب التعظیم دیگر مطرح نشده است.[15]

آیت الله جوادی آملی در این زمینه می فرماید: «راز اینکه وجود مبارک امام هشتم و امام نهم فرمودند: هر کسی کریمه اهل بیت، فاطمه معصومه را زیارت کند، بهشت برای اوست؛ این است که او اهل ولایت است! اگر کسی پیوند ولایی با دودمان عصمت و طهارت داشت، می کوشد که رایحه ولایت و طعم ولایت در هستی او پدید آید و خود، جزء اولیای الهی بشود. اگر کسی جزء اولیاء خدا شد و ولیّ الله شد، بهشت مشتاق اوست. در برخی از روایات ما آمده است که بهشت مشتاق سلمان است؛ اشتیاق بهشت به سلمان بیش از علاقه سلمان به بهشت است؛ رازش آن است که بهشت محصول عقیده صحیح و اخلاق صحیح و عمل صالح است و عقیده و اخلاق و اعمال، جزء شئون ادراکی و عملی انسان است. اگر بهشت در اثر عقیده و خُلق و عمل است، و اگر عقیده و خُلق و عمل جزء شئون ادراکی و عملی آدم اند، پس روح انسان والاست که در اثر تحصیل عقیده و اخلاق و اعمال، بهشت را می سازد. بهشت مملوک انسانی است که ولیّ الله است. در جریان دوزخ هم - معاذ الله - این چنین است. بنابراین، وجود مبارک امام هشتم و امام نهم، اثر زیارت فاطمه معصومه را استحقاق بهشت دانستند که بهشت برای اوست.»[16]

در ادامه این بخش، به برخی از سخنان علما درباره اهمیت و فضیلت زیارت حضرت معصومه اشاره می شود:

1- مقام معظم رهبری

«ما باید از حضرت معصومه بیش تر استفاده کنیم. به هر صورت ایشان امامزاده بلافصل است؛ دختر امام، خواهر امام، عمه امام. خیلی عظمت دارد. بنابراین، باید خیلی مغتنم بشمارید. همه مسلمانان و پیروان اهل بیت عصمت به خصوص مردم قم، و بالاخص طلاب و علما باید زیارت او را مغتنم بدانند و از آن حضرت استمداد بنمایند. امیدوارم خداوند به همه ما توفیق عنایت فرماید تا بتوانیم از این نعمت بزرگ بیش تر بهره مند گردیم.»[17]

2- علامه مجلسی

«از جمله امامزاده ها، حضرت معصومه است که در شهر قم مدفون گشته و وجود این امامزاده، منشأ خیر و برکت فراوان برای زائرانش شده است.»[18]

3- شیخ عباس قمی

«اما دختران حضرت موسی بن جعفر بر حسب آنچه به ما رسیده، افضل آنها سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی، معروفه به حضرت معصومه است که مزار شریفش در بلده طیبه قم است که دارای قبه عالیه و ضریح و صحنهای متعدده و خدمه بسیار و موقوفات است و روشنی چشم اهل قم و ملاذ و معاذ عامه خلق است و در هر سال، جماعات بسیار از بلاد بعیده شَدِّ رحال کنند و تعب سفر کشند، به جهت درک فیوضات از زیارت آن معظمه.»[19]

4- آیت الله فاضل لنکرانی

«اگرچه حضرت معصومه امام نیست؛ ولی از امامزاده هایی است که امامزاده بودنش مسلّم است، و از نظر مقام در میان امامزادگان بی نظیر و یا کم نظیر است. ایشان در میان فرزندان موسی بن جعفر پس از امام رضا با عظمت ترین است. به همین خاطر، روایات بسیاری در فضیلت و ثواب زیارت آن حضرت وارد شده است. از جمله در روایتی از امام رضا آمده است که: «مَن زارَها فَلَهُ الجَّنّه؛[20] هر که او را زیارت کند، اهل بهشت خواهد بود.» بنابراین، شایسته است مردم شریف ما از زیارت این بانوی بزرگ غفلت نورزند، و حتی آنها که در مناطق دوردست این کشور زندگی می کنند، مقید باشند که همچنان که به زیارت حضرت امام رضا مشرف می شوند، حداقل سالی یک بار به قصد زیارت این کریمه اهل بیت نیز عزم سفر نمایند. . . و شایسته است تا آنجا که در توان دارند، در زیارت این کریمه اهتمام ورزند.»

ایشان همچنین در این باره می گویند: «وجود حضرت معصومه برای ما ایرانیان و شیعیان برکت و نعمت بوده است. این حوزه مقدسه قم که تاکنون باقی مانده و روز به روز هم رونق و جلوه بیش تری می یابد، از برکت وجود شریف این کریمه است. این انقلاب مدیون این کریمه است؛ زیرا رهبری بزرگوار آن در همین حوزه و در پرتو عنایت همین بانوی بزرگ پرورش یافته است و پیام انقلاب از جوار حضرت معصومه به تمامی ایران و جهان اسلامی طنین انداز شده است.

بنابراین، تکریم و تعظیم این حضرت، در حقیقت پاسداشت و سپاسگزاری از این نعمت بزرگ الهی است. علاوه بر آنکه در زیارت اولیای خدا برای زیارت کننده هم آثار و برکات معنوی دارد و هم مادی و دنیوی، و مردم ما بسیاری از مشکلات خودشان را در توسل به این بزرگواران و رفتن به زیارت، برطرف می کنند.»[21]

5- آیت الله علوی گرگانی

«شخصیت حضرت فاطمه معصومه در حدی است که قلم، قدرت بر تحریر و زبان، توان بر تقریر آن ندارد، و اگر چیزی هم نوشته شود، فقط از باب ذکر نمونه و چیدن خوشه ای از خرمن پرفیض آن حضرت می باشد. و بس است در فضیلت و شخصیت آن حضرت که شخصیتهای بزرگ عالم اسلام و فقهای عالی مقام، مانند حضرات آیات عظام: شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس و بنیانگذار حوزه علمیه قم، و آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی و. . . به آن حضرت متوسل می شدند و نتیجه می گرفتند. بر مؤمنان و متدینان است که به قم توجه بیش تری نمایند و هرگاه به زیارت حضرتش مشرّف می شوند، جده اش فاطمه زهرا را یاد و زیارت نمایند؛ چون فاطمه معصومه مظهر و تجلی مادرش حضرت زهرا می باشد.»[22]

6- علامه حسن زاده آملی

ایشان در تجلیل از مقام حضرت معصومه در دانشگاه قم، فرمودند: «اگر برای من ممکن بود و مواجه با مشکل نمی شدم، برای تجلیل از شخصیتی مانند فاطمه معصومه این مسیر را سینه خیز می آمدم. . . ما امامزاده زیاد داریم و خود موسی بن جعفر فرزندان زیادی داشتند؛ اما کدام یک از ایشان مانند فاطمه معصومه درخشید و منشأ خیرات و برکات شد؟ باید یک مقام ثبوتی باشد که این مقام اثبات رقم خورده باشد! و ای کاش من می توانستم در این مسیر این طور به محضر شما تشرف پیدا کنم.»[23]

7- آیت الله مرعشی نجفی

«پدرم، مرحوم آیت الله سید محمود مرعشی برای آنکه از محل قبر شریف حضرت زهرا باخبر شود، چهل شب در حرم حضرت علی بیتوته و شب زنده داری نمود. یک شب آن حضرت در یک حالت مکاشفه به پدرم فرمود: سید محمود! چه می خواهی؟ پدرم عرض کرد: محل قبر حضرت فاطمه زهرا کجاست تا کنار قبرش بروم و او را زیارت کنم؟ حضرت فرمود: من که نمی توانم برخلاف وصیت او عمل کنم و قبر وی را به تو نشان دهم. پدرم عرض کرد: پس من هنگام زیارت او چه کنم؟ حضرت فرمودند: خداوند مقام شکوهمند حضرت فاطمه را در این خصوص به حضرت معصومه داده است؛ هر کسی می خواهد زیارت حضرت فاطمه زهرا را درک کند، مرقد حضرت فاطمه معصومه را زیارت نماید. در آن هنگام پدرم به من سفارش کرد به زیارت حضرت معصومه بروم.»[24]

 زیارت عارفانه

در برخی روایات زیارت حضرت معصومه مانند روایت امام رضا قیدی وجود دارد که از جمله مرحوم محدث قمی نقل کرده است: امام رضا به «سعد اشتری قمی» فرمود: ای سعد! نزد شما قبری از ما هست. سعد گفت: قبر فاطمه، دختر امام موسی بن جعفر را می فرمایید؟ فرمود: آری. سپس فرمودند: «مَنْ زَارَهَا عارِفَاً بحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّة[25]؛ هر کسی او را زیارت کند و حق او را بشناسد، بهشت برای اوست.» در این روایت قید «عَارِفَاً بِحَقِّهَا» یعنی شناخت حق حضرت آمده که در زیارت امام حسین و بسیاری دیگر از بزرگان نیز موجود است[26] و ثوابهای بسیار گرانبهای این زیارتها را از دسترس برخی از ناآشنایان با منزلت و جایگاه حقیقی امامت دور می دارد.[27]

آیت الله جوادی آملی در تبیین آن چنین می فرماید: «روایتی است که از وجود مبارک امام رضا رسیده است که فرمود: اگر کسی خواهرم، کریمه اهل بیت، فاطمه معصومه را «عَارِفَاً بِحَقِّهَا» زیارت کند، بهشت برای او ثابت است. معلوم می شود کریمه اهل بیت، فاطمه معصومه حقی دارد؛ بعضی از زائران به حقش عارف اند، بعضی عارف نیستند. بعضی او را فقط به عنوان خواهر امام و دختر امام و عمّه امام می شناسند و زیارت می کنند. اینها طرفی از فضیلت و ثواب را می برند؛ اما به ثواب کامل بار نمی یابند! بعضی حق این کریمه را می شناسند که امام هشتم این چنین فرمود. حالا حق او چیست تا انسان آن حق را بشناسد و آن حضرت را با معرفت به حق زیارت کند؟

اولین نکته آن است که وجود مبارک کریمه اهل بیت، فاطمه معصومه در سلسله جلیله انبیاء و اولیا قرار دارد. . . و طهارت، معرفت، زهد و عبادت، علم و عقل و سایر ملکات نفسانی را در اثر شاگردی ائمه و صحابت ائمه به دست آورده است.

اینکه همه بزرگان در پیشگاه این کریمه عرض می کنند: «اِشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَک عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ» معلوم می شود که وجود مبارک این کریمه از ولایت الهی برخوردار است و با قرآن همراه است و از قرآن جدا نمی شود. چنین مقامی را اگر کسی بشناسد و آن حضرت را با این معرفت زیارت کند، استحقاق بهشت دارد.»[28]

پس زیارت زمانی ثمربخش است و برای زائر برکات دارد که عارفانه و همراه با شناخت باشد. آیت الله مکارم شیرازی در این باره می فرماید: تعبیر «عَارِفَاً بِحَقِّهَا» که در روایت مذکور آمده، اشاره به این است که مقامات ایشان علاوه بر اینکه خواهر امام است و دختر امام است و عمه امام است که خود اینها دانستنِ معنی اش پی بردن به حقیقت امام بردن و عظمت امام است، مقامات والای آن حضرت را هم باید بدانند. . . که او دارای مدارجی والا از معرفت الله و تقوا و عبادت فوق العاده بوده، همان طور که در زیارتنامه ایشان است که: «فإِنَّ لَک عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ.»[29]

در ادامه نگاهی به سیره عالمان بزرگ دین در زیارت حضرت معصومه می اندازیم:

١. استمرار و اهتمام به زیارت

آیت الله ملکوتی درباره سیرۀ امام خمینی می گوید: امام خمینی زمانی که در قم بود، به طور مرتب به زیارت حضرت معصومه می رفت. یادم هست که امام بزرگوار هر روز بعد از درس فلسفه که عصرها بود و من هم در آن شرکت می کردم، به زیارت حضرت معصومه می رفت. همین طور زمانی هم که درس اصول تدریس می کرد که آن هم عصرها بود، هر روز برای زیارت آن حضرت مشرف می شد.[30]

آیت الله اراکی هر روز قبل از ادای فریضه ظهر و عصر به حرم مطهر حضرت معصومه برای زیارت می رفت. ایشان در مسجد امام خمینی (مقبره شاه عباس متصل به حرم) به اقامه نماز جماعت ظهر و عصر می پرداخت که مکان بسیار کوچکی بود. وقتی به ایشان می‎گفتند: بهتر است در یک مسجد بزرگ بیرون از حرم اقامه جماعت کنید! می فرمود: من بدان جهت در اینجا نماز جماعت می خوانم و آن را می پسندم که پیش از نماز، توفیق زیارت حضرت معصومه را پیدا می کنم.

هنگامی که به دلیل برخی تعمیرات، نمازهای جماعت داخل حرم برای مدتی تعطیل شد، ایشان برای نماز جماعت به نزدیک ترین مسجد به حرم مطهر می شتافت تا پس از نماز به فیض زیارت حرم حضرت معصومه برسد.

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی بهجت، فرزند مرحوم آیت الله العظمی بهجت در بیان شمّه ای از سیره پدر خویش، بیان کردند: ایشان حدود سال ١٣٢۴ش به قم مشرف شد و مستقر گردید و هر روز به حرم مطهر حضرت معصومه مشرف می شد. در سال ١٣٣٧ با اینکه منزل ما در خیابان آذر بود و راه تا حرم دور بود؛ ولی ایشان برای درس و بحث و تدریس و سپس برای زیارت، به طور مرتب به حرم مشرف می شد و هر روز، حتی روزهایی که درس و بحث هم تعطیل بود، مقید بود که برای زیارت، به حرم برود.

زیارت ایشان طول می کشید، به طوری که معمولاً برنامه های عبادت ایشان از وقتی که بیدار می شد، تا می رفت حرم و زیارت و بر می گشت، پنج الی شش ساعت طول می کشید و روزهای پنجشنبه و جمعه بیش تر هم می شد و وقتی هم که حرم شلوغ می شد، به رواقهای اطراف می رفت و آنجاها راز و نیاز می کرد؛ ولی با این همه، وقتی از حرم بر می گشت، احساس خستگی نمی کرد؛ بلکه با نشاط تر می شد.[31]

آیت الله مصباح یزدی در این باره می فرماید: بنده از سال 1331ش که به قم آمدم، با ایشان آشنا شدم. منزل ایشان جنب مدرسه حجتیه بود. تقریباً هر روز ایشان را هم در راه و هم در حرم زیارت می کردم.

تقید ایشان به زیارت حضرت معصومه و برنامه های متعددی که هر روز اجرا می کردند، اولین چیزهایی بود که هر بیننده ای را به خود متوجه می کرد.[32]

آیت الله مرعشی نجفی درباره اهتمام خود به زیارت حرم حضرت معصومه می فرماید: شصت سال است که هر روز من اولین زائر آن حضرت هستم.[33] و از شصت سال پیش به این طرف، صبح زود و پیش از باز شدن درهای حرم مطهر و زودتر از دیگران می رفتم و منتظر می ایستادم. این انتظار گاهی یک ساعت قبل از طلوع فجر بود تا خدّام درها را باز کنند، و زمستان و تابستان برایم مساوی بود. در زمستانها، هنگامی که برف همه جا را می پوشاند، بیلچه ای کوچک به دست می گرفتم و راه خود را به طرف صحن باز می کردم تا خود را به حرم مطهر برسانم.[34]

آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی برای رفتن به زیارت حضرت معصومه بسیار جدیت داشت و با داشتن مریضی قلبی، هر روزه به حرم مشرف می‎شد.

2- ادب حضور

آیت الله فاضل لنکرانی درباره ادب آیت الله بروجردی در زیارت حضرت معصومه می فرماید: آیت الله بروجردی از کسانی بودند که به زیارت حضرت معصومه توجه خاصی داشتند. ایشان هنگام بیرون رفتن از حرم مطهر حضرت معصومه عقب عقب خارج می شدند و برای رعایت ادب و احترام، پشت به ضریح مقدس نمی کردند.

حضرت آیت الله بروجردی نه تنها بر حفظ احترام و رعایت ادب به ساحت مقدس حضرت معصومه اصرار داشت؛ بلکه در مقابل هرگونه عملی که موجب هتک احترام آن حضرت می شد، ایستادگی می کرد و حتی الامکان از آن جلوگیری می نمود. نوشته اند که در عصر مرجعیت ایشان، شاه عربستان به ایران آمد و به وسیله سفیر عربستان در ایران، هدایایی برای ایشان فرستاد. سفیر به محضر آیت الله بروجردی رسیده و از ایشان تقاضا کرد شاه عربستان را برای ملاقات به حضور بپذیرد؛ ولی ایشان از پذیرفتن این تقاضا امتناع فرمود و دلیل رد این ملاقات بر اطرافیان روشن نبود. از این رو، عرض کردند: بهتر است به دلیل مصالح شیعیان، از جمله اخذ اجازه زیارت ائمه بقیع به آنان از ناحیه دولت عربستان، این تقاضا را بپذیرد؛ اما ایشان در پاسخ فرمودند: این شخص (شاه عربستان) اگر به قم بیاید، از آنجا که وهابی است، به زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه نمی رود، و هرگاه او به دیدار من آید؛ ولی به زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه نرود، به مقام ارجمند حضرت معصومه توهین خواهد شد و من به هیچ وجه چنین موضوعی را که اهانت غیرمستقیم به حضرت معصومه است، نمی پذیرم.

امام خمینی بعد از درس به حرم مطهر مشرف می شد و سپس در نزدیکی ضریح زیارتنامه می خواند و دو رکعت نماز می گزارد و از همان پایین پا بر می گشت و هیچ وقت بالا سر نمی رفت؛ گویا آمدن از بالاسر را نوعی بی احترامی می دانست. ایشان همانند آیت الله العظمی بروجردی هنگام خروج از حرم، عقب عقب بیرون می رفت و از این راه، احترام خود را به ساحت مقدس حضرت معصومه تقدیم می نمود.[35]

3- عتبه بوسی

امام خمینی تا آن هنگام که در قم ساکن بود و بعدها هم هرگاه به قم می آمد، به زیارت حرم مطهر حضرت معصومه می رفت و نهایت فروتنی را در برابر مقام والای آن حضرت داشت. ایشان کنار مرقد مطهر می آمد و متواضعانه به توسل می پرداخت و با اشتیاقی عارفانه، ضریح را می بوسید.[36]

علامه طباطبایی نیز نهایت ارادت و تواضع را نسبت به حضرت معصومه ابراز می نمود. شهید مطهری هرگاه نام ایشان را به زبان می آورد، می گفت: «رُوحی لَهُ الفِداء؛ روحم به فدای او باد.» ایشان دلیل این همه تجلیل و احترام را چنین بیان فرموده است که: من فیلسوف و عارف بسیار دیده ام و احترام من به علامه طباطبایی به خاطر فیلسوف بودن ایشان نمی باشد؛ بلکه از این جهت است که او عاشق و دلباختۀ اهل بیت است؛ چراکه علامه در ماه رمضان روزۀ خود را با بوسه بر ضریح مقدس حضرت معصومه افطار می کرد؛ ابتدا پیاده از منزل تا حرم مطهر (با توجه به آن سنین پیری و دوری راه) مشرف می شد، ضریح مقدّس را می بوسید، سپس به خانه می رفت و غذا می خورد.[37]

4- خواندن زیارت و دعا، تلاوت قرآن و اقامه نماز

خواندن زیارات مأثوره؛ به جا آوردن نماز زیارت؛ توبه و استغفار از گناهان؛ از جمله آداب زیارت بیان شده است.[38]

زیارت حضرت آیت الله بهجت در حرم مطهر بیش از یک ساعت و نیم یا دو ساعت و بعضی از روزها تا سه ساعت هم طول می کشید و حدود یک ساعت را در مقابل ضریح حضرت می ایستاد و سپس به داخل رواقها می رفت و زیارت امین الله و جامعه کبیره را در حرم می خواند. وقتی از ایشان سؤال شد که این زیارتها را چرا اینجا می خوانید؟ در پاسخ فرمودند: بزرگوارانی را که در این زیارتها مورد خطاب هستند، از همین جا زیارت می کنم.

ایشان برای زیارت حضرت معصومه معمولاً به ضریح نزدیک نمی شد؛ بلکه در کنار دیوار طرف مسجد اعظم می ایستاد و زیارت می کرد تا مزاحم کسی نشود.

آیت الله مرعشی نجفی می فرماید: هنگامی که در قم سکونت کردم، صبحها در حرم حضرت معصومه اقامه نماز جماعت نمی شد، و من تنها کسی بودم که این سنّت را در آنجا رواج دادم. در آنجا خود، تنها نماز می خواندم تا پس از مدتی یک نفر به من اقتدا کرد و پس از آن کم کم افراد دیگر اقتدا کردند و بدین ترتیب، نماز جماعت را در حرم مطهر آغاز کردم و تا امروز که شصت سال از آن تاریخ می گذرد، ادامه دارد. آهسته آهسته ظهرها و شبها نیز اضافه شد و از آن پس روزی سه بار در مسجد بالاسر حضرت معصومه و صحن شریف نماز می خواندم.[39]

5- ایستادن رو به قبله

آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری، فرزند مرحوم مؤسس، در ضمن یادداشتهای خود آورده است: از خوابهای عجیب که قرائن خارجیه دارد و راجع به حضرت معصومه است، اینکه من، نگارنده، این جریان را که اهل علم و تحقیق و دقت در این امور، زیارت حضرت معصومه را در قسمت بالا سر حرم انجام می دادند، نمی پسندیدم؛ برای اینکه اولاً، سلام به حسب اعتبار عرفی باید به طرف آن وجود مقدس باشد، نه بالای سر و رو به قبله که بدن مطهر در طرف چپ واقع می شود و در هیچ یک از سلامها - تا آنجا که می دانم - این شکل نرسیده است.

ثانیاً، در خصوص ضریح آن حضرت که قبر مطهر نسبت به ضریح انحراف دارد و صورت مطهر نوعاً در پشت سر واقع می شود؛ شبی خواب عجیبی دیدم که سه نفر از مردمان بیابانگرد که یکی از آن سه بزگوار معلوم بود که امام عصر بود، در پشت سر حضرت، رو به قبله، در طرف سر مبارک ایستاده اند و زیارت می کنند - به حسب ظاهر - یعنی معلوم بود که برای زیارت ایستاده اند؛ ولی من کلمات آنها را نمی شنیدم. بعداً به روایت «سعد» که سند زیارت آن وجود مبارک است، مراجعه کردم، دیدم: «عِنْدَ الرَّأْسِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ؛ نزد سر رو به قبله» و عبارت «فوق الرأس» به معنای بالا سر را ندارد، و نزد سر، رو به قبله، با توجه به عرفیت سلام که باید رو به جانب بدن مطهر باشد، منطبق بر همان موضع است که در عالم خواب، امام و دو نفر از یاران آن بزرگوار ایستاده بودند.[40]

همچنین بخوانید:

نگاهی به تاریخچه نقاره‌زنی در حرم حضرت معصومه(س)
۱۰ نکته کوتاه و خواندنی برای شناخت حضرت معصومه(س)
راز هجرت حضرت معصومه (س) چه بود؟

پی نوشت ها:

[1] جملاتی از زیارتنامه حضرت معصومه(ع) که از سوی امام رضا(ع) وارد شده است.

[2] مظهر فضائل، صدیقه توانا،

[3] بحارالانوار، ج 57، ص 214.

[4] حضرت معصومه(ع) و شهر قم، محمد حکیمی، صص 52 - 54.

[5] تجلی کوثر در فاطمه معصومه(ع)، جواد محدثی، ص 38.

[6] تاریخ قم، محمد محمدی ری شهری، ج 14، ص 444.

[7] بحارالانوار، ج 60، ص 228.

[8] تجلی کوثر در فاطمه معصومه(ع)، ص 17.

[9] بحار، ج 60، ص 117.

[10]همان، ص 217.

[11] همان، ج 48، ص 317.

[12] ریاحین الشریعة، ذبیح الله محلاتی، ج 5، ص 35.

[13] بحارالانوار، ج 48، ص 317.

[14] میزان الحکمه، ج 5، ص 128.

[15] رکک تجلی کوثر در فاطمه معصومه(ع)، ص 70.

[16] بهشت هم مشتاق ما می شود؟، عبدالله جوادی آملی، روزنامه کیهان، ش19763.

[17] شهیده غربیت، یوسف علی یوسفی، ص 141.

[18] بحارالانوار، ج 90، ص 273.

[19] منتهی الآمال، ج 2، ص 447.

[20] بحارالانوار، ج 48، ص 317.

[21] قم و مرجعیت، علی کرجی، ص 22.

[22] قم و مرجعیت، صص 23 - 24.

[23] حوزه نیوز. گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین حسن رمضانی.

[24] قم و مرجعیت، صص 10 - 11.

[25] بحارالانوار، ج 102، ص 265.

[26] کافی، ج 4، ص 580.

[27] آسیب شناسی حدیث، عبدالهادی مسعودی، ص 291.

[28] روزنامه کیهان، ش 19763.

[29] تجلی کوثر در فاطمه معصومه(ع)، ص 49.

[30] برگرفته از نوار مصاحبه با حضرت آیت الله ملکوتی

[31] زیارت در سیره علمای معاصر، مجله فرهنگ زیارت، ش 3.

[32] قم و مرجعیت، صص 17-18.

[33] فصلنامه فرهنگ زیارت، ش 7، ص 88.

[34] شهاب شریعت، علی رفیعی، ص 282.

[35] قم و مرجعیت، صص 14-15.

[36] همان، ص 15.

[37] حضرت معصومه(ع)، چشمه جوشان کوثر، محمد محمدی اشتهاردی، صص 90-91.

[38] مفاتیح الجنان، 505.

[39] شهاب شریعت، ص 282.

[40] زندگانی کریمه اهل بیت(ع)، علی اکبر مهدی پور، صص 207-208.

آخرین اخبار جهان و منطقه را در الکوثر فارسی پیگیری کنید
جدیدترین خبرها  را در کانال تلگرامی الکوثرفارسی بخوانید: (کلیک کنید)
اینستاگرام instagram.com/alkawthar.tv
از صفحات دین و زندگی و ندای نور الکوثر فارسی دیدن کنید
آموزش سوره های قرآن ویژه کودکان
صفحه ادعیه و زیارات  الکوثر فارسی