تهران- الکوثر: با توجه به معنای تولی و توضیح آن، یکی از مصادیق آن، ولایت به معنای سلطنت و سرپرستی امور می باشد. منظور از ولایت در این جا آن ولایتی است که خداوند متعال به بندگان برگزیده خود، انبیاء و امامان عطا کرده و در آیات متعدد به تمام مسلمانان اطلاع داده است.

سوره مائده آیه ٥٥

« إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا الَّذی نَ یقیمُونَ الصَّلَوةَ وَیؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَهُمْ راكِعُونَ »، سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها كه ایمان آورده اند؛ همان ها كه نماز را برپا مى دارند، و در حال ركوع، زكات مى دهند[١].

توضیح آیه

كلمه إنَّما در ادبیات عرب از الفاظ حصر شمرده شده است[٢]، و معادل فارسى آن، كلمه «فقط» یا جمله «این است و جز این نیست» مى باشد؛ بنا بر این، ولى و سرپرست شما مؤمنین، فقط سه دسته اى هستند كه در آیه شریفه آمده است و غیر از این سه، هیچ كس ولىّ مؤمنین محسوب نمى شود. این سه دسته عبارتند از: خداوند، پیامبر صلى الله علیه و آله، و آنها كه ایمان آورده اند و نماز را برپا مى دارند و در حال ركوع زكات مى دهند.

معنای ولی

به چند دلیل «ولىّ» در این آیه به معناى سرپرست و صاحب اختیار است:
اول: کلمه «انّما» كه در صدر آیه آمده از ادات حصر است یعنى فقط این سه دسته ولىّ مؤمنان هستند، نه غیر آنها؛ در حالى كه اگر ولىّ به معناى دوست و یار و یاور، باشد حصر معنى نخواهد داشت، زیرا در این صورت واضح است كه غیر از سه گروه فوق كسان دیگرى هم یار و یاور مؤمنان هستند، علاوه بر این كه اگر ولىّ به معناى یار و یاور باشد این همه قید براى «الّذین آمنوا» لازم نبود، كه در حال اقامه نماز زكات بدهند. زیرا همه مؤمنان، حتّى در غیر حال نماز و بلكه حتّى مؤمن بى نماز، مى تواند یار و یاور برادر مسلمان خویش باشد؛ بنا بر این، از كلمه «انّما» كه دلالت بر حصر مى كند و قیود متعدّدى كه در مورد «الّذین آمنوا» آمده است، استفاده مى شود كه ولایت در آیه شریفه به معناى دوستى و نصرت نیست؛ بلكه به معناى سرپرستى و صاحب اختیار بودن است. خداوند و پیامبر و مؤمنین (با آن شرایطى كه در آیه آمده) ولىّ و صاحب اختیار و سرپرست شما مى باشند.
دوم: آیه ۵۶ سوره مائده، كه بعد از آیه مورد بحث آمده است، بهترین قرینه و دلیل بر مدّعاى ماست؛ خداوند متعال در این آیه مى فرماید: « وَ مَنْ یتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذینَ آمَنوا فَانَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ »، و كسانى كه ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند، (پیروزند؛ زیرا) حزب و جمعیت خدا پیروز است.[٣] حزب به معناى جمعیت متشكّل است، پیروزى یك حزب به معناى غلبه و پیروزى آنها در یك حركت و جهش اجتماعى است؛ بنا بر این، از این آیه شریفه كه در ارتباط با آیه قبل و مورد بحث است و ظاهراً هم زمان نازل شده اند، استفاده مى شود كه ولایت مطرح شده در آیه مذكور یك ولایت سیاسى و حكومتى است. بنا بر این، معناى آیه چنین مى شود: «كسى كه حكومت خدا و پیامبر و حكومتِ الذین آمنوا.... را بپذیرد، چنین حزب و جمعیتى پیروز است. » نتیجه این كه، معلوم می شود ولىّ در این آیه به معناى امام و پیشوا و سرپرست است و هر كس حكومت خدا و رسول و «الّذین آمنوا» را با آن شرایطى كه در آیه آمده بپذیرد، پیروز و منصور خواهد بود[٤].

مصداق «الّذین آمنوا... راكعون» كیست؟

با توجه به منابع روایی فریقین، بین راویان، مفسّران، دانشمندان و علماء شیعه و اهل سنّت، در مورد شان نزول این آیه اتفاق نظر هست که در مورد امیر المومنین علیه السلام می باشد و مصداقى غیر از ایشان ندارد، چنانچه آلوسى یکی از علمای اهل سنت در تفسیر خود مى نویسد: «اكثر راویان اخبار معتقدند كه این آیه در شأن على كرم اللّه وجهه نازل شده است». ابن كثیر یکی دیگر از علمای اهل سنت، در تفسیر خود برخى از این روایات که در تایید این رای می باشد، را در ذیل آیه مباركه نقل نموده و حكم به صحّت از آن‌ ها داده است[٥].  بنا بر این، اجماع و اتّفاق همه علماء مسلمان بر این است كه به جز امیر المومنین علیه اسلام هیچ كسى مصداق آیه شریفه نیست. از سوى دیگر، براى جمله «و الذین آمنوا... » لااقل یك مصداق وجود داشته است[٦].
با توجه به آنچه که بیان شد فقط خدا و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیر المومنین علیه السلام ولی مومنین هستند و ما نسبت به این افراد باید تولی داشته باشیم. ابو حمزه ثمالی می‌گوید از امام باقر (علیه السلام) از خطاب خداوند به رسولش در آیه «لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَلَتَکُونَنَّ مِنَ آلخاسِرِینَ/ اگر مشرك شوى مسلّماً اعمالت حبط و نابود مى‏ گردد و از زیانكاران خواهى بود[٧].» سؤال کردم. حضرت فرمود: « لَئِنْ أَمَرْتَ بِوَلَایَةِ أَحَدٍ مَعَ وَلَایَةِ عَلِیٍّ مِنْ بَعْدِکَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ»، اگر بعد از خودت کسی دیگر را با علی در ولایت شریک کنی اعمالت تباه می ‌شود و از زیان کاران خواهی شد[٨].

شبهه اول

در این جا شبهه ای مطرح می شود. آن شبهه از این قرار است که: زمانی که امیر المؤمنین علیه السلام غرق توجّه به خدا و مشغول خواندن نماز است، در چنین شرایطى چگونه آن حضرت به این دنیا توجّه مى كند (که در نتیجه این توجه از حضور فقیر و درخواست او آگاه شده و به او در رکوع نماز تصدّق می کند)؟ و آیا این کار با حضور قلب در نماز سازگاری دارد؟

پاسخ

در پاسخ شبهه می گوییم: اولا: خداوند متعال این واقعه را از مناقب امیر مؤمنان على علیه السلام دانسته و آن حضرت را در قرآن مدح كرده است. پیامبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله نیز خاتم بخشى امیر مؤمنین علیه السلام در حال ركوع را از فضایل او برشمرده است. مؤمنان و مسلمانان، از زمان نزول این آیه تا به امروز، آن را از فضیلت ‌ها و ویژگى هاى منحصر به فرد آن امام همام دانسته اند. بدیهى است اگر این كار امام كوچك ترین اشكالى داشت، هیچ گاه این عمل از مناقب و فضایل امیر مؤمنان على علیه السلام به شمار نمى آمد. ثانیا: امیر مؤمنان على علیه السلام در نماز به امور دنیوى توجّه نكرده، بلكه تمام توجّه او به خدا و انجام وظایف بندگى بوده است. در واقع صدقه دادن به فقیر عبادتى در ضمن عبادت دیگر بوده و كارى است كه خدا آن را دوست دارد[٩].

شبهه دوم

اعتراض مهمّى كه صورت علمى دارد و بر آیه ولایت مطرح كرده اند این است كه معترضین گفته اند: امیر المومنین علیه السلام یك نفر است، اما در این آیه خداوند به لفظ جمع سخن گفته است و این بدین معنا است كه مخاطبین آیه بیش از یك نفر بوده‌اند. خداوند متعال مى فرماید: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»، آن كسانى كه ایمان آورده اند، نماز برپا مى دارند و در حال ركوع زكات مى دهند.

پاسخ

در موارد متعددی از آیات قرآن لفظ جمع به كار رفته است، ولى مراد یك نفر است، مانند آیه مباهله كه خداوند در آن جا مى فرماید: «وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ.../ و بیاوریم جان هاى خود و جان هاى شما را». در حالى كه پیامبر اكرم صلى اللّه علیه و آله فقط حضرت على علیه السلام را با خود برد. همچنین پیامبر صلى اللّه علیه و آله از بین زنان، تنها حضرت فاطمه علیها السلام را با خود بُرد در حالى كه در آیه شریفه مى فرماید: «وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ/ زن هایمان و زنهایتان». همچنین در آیه ١٧٢ سوره آل عمران در داستان جنگ احد مى خوانیم. « الَّذِینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إِیماناً ». در تفسیر این آیه بعضى از مفسران شان نزول آن را در باره نعیم بن مسعود که یک فرد بیشتر نبود مى دانند. این تعبیر یا به خاطر آن است که اهمیت موقعیت آن فرد و نقش مؤثرى که در این کار داشته روشن شود و یا به خاطر آن است که حکم در شکل کلى عرضه شود، اگر چه مصداق آن منحصر به یک فرد بوده باشد. در بسیارى از آیات قرآن ضمیر جمع به خداوند که احد و واحد است به عنوان تعظیم گفته شده است[١٠].

پی‌نوشت‌ها

[١] سوره مائده آیه ٥٥/ترجمه مکارم
[٢] موسوعه النحو و الصرف و الاعراب ص ١٦٨
[٣] سوره مائده آیه ٥٦/ترجمه مکارم
[٤]  برگرفته از کتاب آیات الولایه (آیت الله مکارم شیرازی حفظه الله) ص ٧٥ الی ٨٢
[٥] نگاهی به آیه ولایت (آیت الله علی اصغر میلانی حفظه الله) ص ٢٠ بر گرفته از تفسیر روح المعانی ( آلوسی) ج٦ ص١٦٨ و تفسیر ابن کثیر ج٢ ص٦٤
[٦] المواقف فی علم الکلام ( قاضی ایجی از علمای اهل سنت) ص ٤٠٥/  شرخ مقاصد از مهم ترین کتاب اهل سنت (سعد الدین تفتازانی) ج٥ ص ١٧٠
[٧] سوره زمر آیه٦٥/ترجمه مکارم
[٨] بحار الانوار ج ١٧ ص ٨٤
[٩] نگاهی به آیه ولایت ( آیت الله علی اصغر میلانی حفظه الله) ص ٥٥
[١٠] سایت پرسمان دانشگاه ( آیه ولایت و جمع آمدن آن ) 

آخرین اخبار جهان و منطقه را در الکوثر فارسی پیگیری کنید
جدیدترین خبرها  را در کانال تلگرامی الکوثرفارسی بخوانید: (کلیک کنید)
اینستاگرام instagram.com/alkawthar.tv
از صفحات دین و زندگی و ندای نور الکوثر فارسی دیدن کنید