تهران- الکوثر، امامزاده صالح (ع)، نام زیارتگاهی در شهرستان شمیرانات  تجریش  است.
آن‌گونه که از کتیبه بالای سردر صحن برمی‌آید و بر اساس کتب بحرالانساب و کنز الانساب، از پسران امام موسی کاظم و برادران امام هشتم شیعیان علی پسر موسی (رضا) است. بنای امامزاده از سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و به شماره ۹۰۹ ثبت گردیده‌است. تعداد زائران این امامزاده در حدود ۳۰ هزار تن در روز برآورد شده‌است

نسب امامزاده صالح

در کتاب کنز الانساب دربارهٔ نسب امامزاده صالح آمده‌است: «امامزاده صالح فرزند امام موسی کاظم است؛ که به شهرری آمده و در تجریش ایشان را به قتل رسانده‌اند.» در زیارت‌نامه وی نیز بدین موضوع اشاره شده‌است. همچنین کتیبه قدیمی ای که در گذشته بر سردر ورودی رواق نصب بوده‌است، این نکته را مورد تأکید قرار می‌دهد.

طبق اسناد موجود در کتب تاریخی علم انساب این امامزاده در اردبیل می‌زیسته‌است که پس از شهادت سر مبارک ایشان از تن جدا و برای حاکم ری فرستاده می‌شود و شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت سر مبارک این امامزاده را در روستایی نزدیک ری (میدان تجریش امروزی) به خاک سپرده و همینک این امامزاده دارای دو زیارتگاه می‌باشند. گفته شده‌است که فرزندان وی نیز به همراه او به ری آمده‌اند و بدین‌جهت برخی بقعه‌ها در تهران به ایشان منسوب است.

تاریخچه بقعه

بنای بقعه اصلی شامل ساختمان چهارگوش بزرگ و مستحکمی با دیوارهای قطور است و فضای درونی آن تقریباً ۵٫۶ متر مربع مساحت دارد. وضع طاق‌نماها و معماری ساختمان و پوشش آن از معماری بناهای سدهٔ هفتم و هشتم است. بنا به شواهد در امامزاده صالح کتیبه‌ای به سال ۷۰۰ ق وجود داشته که ظاهراً در تعمیرات و تغییر مدخل بنا از میان رفته‌است که بنا بر آن هم‌زمان با پادشاهی غازان خان بوده‌است.

در داخل حریم وسیع امامزاده صالح صندوقی چوبین وجود دارد که احتمالاً به دوران اواخر صفوی یا افشار تعلق دارد و ضریح ممتاز نقره‌ای آن که اضلاع شرقی و شمال شرقی و غربی آن دارای محفظه مشبک مزین به نقره و ضلع جنوبی آن مشبک چوبی است از وقفیات مرحوم آقای میرزا سعیدخان وزیر امور خارجه اواخر قاجار است. در توسعه اول در حدود ۱۲۰۰ ق مسجد، حسینیه و حمام در صحن شمالی و در زمین‌هایی که توسط شجاع السلطنه، پسر ششم فتح‌علی‌شاه وقف امامزاده شد ساخته شده‌است.
 

ایوان ورودی و رواق در سمت شمال حرم واقع است و بالای حرم در رواق، لوح مستطیل خشتی کاشی‌کاری شده‌است که تاریخ ۱۲۱۰ هجری قمری را بر خود دارد و نام فتح‌علی‌شاه بر آن حک شده‌است. هلاکو میرزا فرزند فتح‌علی‌شاه قاجار در سال ۱۲۱۰ ق، بانی بازسازی و آذین‌کاری آن بوده‌است. وی گنبد را با کاشی پوشاند و در ورودی را از غرب به شمال که حیاط موقوفه پدرش بود بازگرداند. کتیبه‌ای بدین مضمون در بالای ورودی حرم نصب شد که اکنون موجود نیست:

ادخلوها بسلام آمنین

ایران که نظیر روضهٔ رضوان شداز فتح‌علی‌شاه شه دوران شد

هر جا ز ملک‌زاده‌ای آمد آباداین روضه چو جنت از هلاکوخان شد

معیر الممالک ساعتی را وقت حرم کرد که بر روی برجی نصب شده بود و توسط حسین‌قلی‌خان قاجار، برادر فتح‌علی‌شاه قالی به اندازه صحن تهیه و وقف گردید. این دو بیت از صبای کاشانی روی این قالی بافته شده‌است:

زهی حسین‌قلی‌خان که قالی‌ای گستردبر این رواق معلی ز همت عالی

نوشت کِلک صبا از برای تاریخشکه وقف مرقد صالح شده همین قالی

گنبد کاشی‌کاری‌شده بقعه در سال ۱۳۳۸ در آخرین سال عمر حسن فداکار با هزینه شخصی تعمیر و کاشی‌کاری مجدد شد. محوطه امامزاده صالح پیش از تغییر فضای خیابانی تجریش، محوطه‌ای کاملاً محصورشده همچون دیگر زیارتگاه‌های ایران بوده‌است؛ ولی امروزه از حصار دیوارها خارج شده‌است.

از سال ۱۳۵۴ تاکنون توسعه مرمت بنا در مراحل مختلفی توسط خیرین از جمله نقی فکری و اداره اوقاف انجام گرفته‌است. در طبقه زیرین حرم سرداب است که سنگ قبر اصلی در آنجاست و تابه‌حال کسی اجازه ورود به آنجا را نداشته‌است.

مطالب پیشنهادی :

• آیا در ایران امامزاده جعلی داریم؟
• شهر ملی انگشتر ایران کجاست؟
• امامزاده یحیی، مردی از تبار سید الساجدین (ع)
• مسجد شیخ لطف الله ، زیباترین مسجد ایران
• زیباترین مساجد ایران ؛ شکوهی معنوی در بازی هنر، سلیقه و معماری
• مسجد خانم بنای هشتاد ساله قاجاری که فراموش شده است

طرح توسعه حرم با توجه به افزایش زائران از سال ۱۳۷۴ شروع شده و با خرید خانه‌ها و واحدهای تجاری اطراف جهت توسعه ادامه دارد. طبق طرح جامعی که برای این امامزاده در نظر گرفته شده، قرار است در سه مرحله، ۱۶ هزار متر مربع به فضای زیارتگاه اضافه شود.

چنار کهن‌سال

یکی از معروف‌ترین چنارهای کهن‌سال ایران که قدمت دست‌کم هشتصدساله داشته‌است در محوطه این امامزاده واقع شده بود که در آثار جهان‌گردان خارجی نیز بدان اشاره شده‌است. ژان دیولافوا دربارهٔ آن می‌نویسد: محیط آن تقریبآ به ۱۵ متر می‌رسد، هریک از شاخه‌های آن مانند تنه درخت کهن‌سالی بر فراز بنای مسجد و اطراف آن سر به آسمان کشیده‌است. این درخت عده کثیری را در سایه خود پناه می‌دهد. مؤمنین در زیر آن نماز می‌خوانند. مکتب‌دار کودکان را در آنجا جمع کرده و درس می‌دهد. قهوه‌چی سماور و استکان و لوازم خود را درون حفره پایه درخت جای داده‌است.

سر هنری رالینسون نیز نوشته‌است در تجریش چنار بزرگی را اندازه گرفته که در ارتفاع پنج‌پایی، محیطش ۱۰۸ پا بوده‌است. این چنار در سال ۱۳۷۹ بریده شد. یاکوب ادوارد پولاک نیز در نوشته‌های خود بدین درخت اشاره کرده‌است.

در مجله American Breeders Magazine شماره ۶ چاپ ۱۹۱۵ نیز بدین چنار و امامزاده صالح اشاره شده‌است.

در سال ۱۳۶۳ ش بر اثر نشست و ریزش مجرای قنات یادشده برپایی درخت چنار به مخاطره افتاد این سند دربارهٔ چنین وضعیتی است (گزارش سازمان ملی حفاظت دربارهٔ چنار امامزاده صالح «جمهوری اسلامی ایران ۱۰۷۱/۱_۲۳/۷/۶۳ سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران / دفتر فنی تهران / ریاست محترم سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران

احتراماً پاسخ نامه شماره ۴۳۶۴/۱۴_۹/۶۳ در مورد چنار قدیمی امامزاده صالح تجریش توسط آقای حاج کریمی –معمار دفتر فنی –از چنار مزبور بازدید به عمل آمد. گزارش آن بشرح زیر به استحضار می‌رسد: ظاهراً علت نشست، ریزش مجرای قناتی است که سابقاً از این محل عبور می‌نموده که برای رفع خطر پیشنهاد می‌گردد ابتدا درخت به‌طور کامل به نحوی که صدمه‌ای به آن وارد نشود مهار گشته، سپس خاکبرداری در محل فرونشسته برای مجرای قنات انجام شود و مجرا باسنگ و آجرو سیمانپی بندی و محکم گردد. هزینه مورد نیاز ۶۰۰۰۰ ریال برآورد.»

تنه این درخت به میزانی بوده‌است که پاره دوزی در آن دکه داشته، اما با وجود تلاش‌های صورت گرفته خشک شده و بقایای آن در سال‌های دهه هفتاد با مجوز میراث فرهنگی قطع شد.
 

مدفونان سرشناس

آستان امامزاده صالح در دورهٔ قاجار یک قبرستان بوده‌است. برخی چهره‌های برجسته ایران بنا به وصیت در محوطه دفن شده‌اند. بنا به کتاب جغرافیای تاریخی شمیران تا سال ۱۳۷۱ ۵۰ تن از مشاهیر در این صحن مدفون هستند؛ که مدفونین در حیاط و صحن اصلی در دورهٔ بازسازی امامزاده از بین رفته‌اند و اکنون امامزاده تنها یک قبرستان در زیرزمین آستان با نام رواق معصومیه دارد، پیکر پنج سرباز گمنام همچنین محسن فخری‌زاده و مجید شهریاری از دانشمندان هسته‌ای ترور شده ایران نیز در صحن مدفونند.

حسن پیرنیا

محمدولی خان تنکابنی

ساعد الدوله پسر محمد ولیخان تنکابنی

خسروخان (سردار) مشهدسری کرد تبار-تاجر و نایب الحکومه مشهدسر

سید محمد تدین

میزرا ابوالقاسم آهی

میرزا حسین‌خان موتمن‌الملک

میرزا مجید خان آهی

حاج صدرالسلطنه نوری

تقی خواجه نوری (امیر نصرت) شهردار تهران. حاکم خراسان. بنیان‌گذار ثبت احول

حاجی محمدجواد گنجه‌ای

طاهره صفارزاده

مجید شهریاری

واعظان و امامان جماعت
 

محمود طالقانی هفته‌ای یکبار در مسجد وعظ داشته‌است. آقایان شاه آبادی، سید محمد رضا عالمی، سرابی وسید ضیاء، حاج سید جوادی قزوینی از دیگر امامان جماعت این بقعه بوده‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۳ از آقای مجتبی یزدانی به جهت مشارکت در ساخت بقعه تجلیل شد.

روز بزرگداشت

متولیان امامزاده صالح ۵ ذیقعده را به مناسبت روز بزرگداشت این امامزاده تعیین و مراسم بزرگداشت امامزاده هر ساله در ۵ذیقعده در آستان با عرض ارادت به آستان امامزاده برگزار می‌شود. فیلم مستند صالح شمیران توسط مستندساز ایرانی بابک مینایی دربارهٔ تاریخچه و نقش این مکان زیارتی بر مردم تهران و خاطرات و آداب مردم این منطقه دربارهٔ این امامزاده کارگردانی شده‌است.

جدیدترین خبرها  را در کانال تلگرامی الکوثرفارسی بخوانید: (کلیک کنید)

برای آشنایی با دیگر مطالب مذهبی در زمینه های مختلف می توانید به قسمت دین و زندگی و معارف سایت الکوثر فارسی مراجعه نمایید.

از صفحه آشپزی غذاهای عربی الکوثر فارسی دیدن کنید

برای دسترسی به مطالب طب رضا (ع) اینجا کلیک کنید

از صفحه گردشگری الکوثر فارسی دیدن کنید