تهران-الکوثر: تسبیحات اربعه، چهار ذکری است که در نمازهای روزانه سه یا چهار رکعتی و در برخی اذکار خوانده می‌شود. این چهار ذکر عبارتند از: « سُبْحانَ اللهِ، وَ الْحَمْدُ لِلهِ، وَ لا إلهَ إلاّ اللهُ، وَ اللهُ أکْبَرُ» (ترجمه: پاک و منزّه است خداوند، و ستایش مختصّ خداست، و معبودی جز خدا نیست، و خداوند بزرگتر است).

چرا تسبیحات اربعه می گویند؟

در حدیثی که در بیان راز چهار بخش بودن تسبیحات اربعه آمده گفته شده است چهار بخش بودن، واقعیتی خارجی است که عرش خداوند و آنچه پایین‌تر قرار دارد همه بدان انتظام یافته اند، زیرا در سبب چهارگوشه بودن کعبه و بنای آن بر چهار دیوار آمده است که: "بیتش المعمور" در آسمان دارای چهار گوشه است به علت این که عرش الهی چهار ضلع و چهار جهت دارد و چهار ضلعی بودن عرش بدان سبب است که تسبیح چهار تاست؛ یعنی "سبحان الله، والحمد لله، و لا اله الّا الله، و الله اکبر".
 

آنچه از این تعلیل استفاده می‌شود این است که تسبیح جامعِ حمد، تهلیل و تکبیر درای وجودی خارجی و اثری عینی است و بر عرش الهی که- اوامر و نواهی از آنجا برخاسته – پیشی دارد و سبب شده که عرش همانند آن شکل بگیرد. برای هر یک از ضلع‌های عرش حکمی ویژه است گرچه همه اضلاع آن به عنوان عرش، وجود جمعی واحدی دارند که شکاف و گسستگی در بین آن نیست. "

گفته شده که الحمدلله اشاره به توحید افعالی و لااله الا الله اشاره به توحید صفاتی و اسمائی و الله اکبر اشاره به توحید ذاتی دارد و سبحان الله ابتدای تسبیحات بیانگر تنزیه خداوند از تمامی این مراتب تصور شده می باشد . و چون سوره حمد نیز به نوعی مشتمل بر این توحیدات ثلاثه است این تسبیحات می توانند در رکعات سوم و چهارم ، جایگزین سوره حمد گردند. 

تعداد واجب تسبیحات اربعه در نماز:

بعضی از مراجع معتقدند که تسبیحات اربعه در هر رکعت باید سه بار تکرار شود و بعضی دیگر معتقدند که گفتن یک بار تسبیحات اربعه هم کافی است.

خواص گفتن تسبیحات اربعه:

1- تسبیحات اربعه موجب نزدیکی به خداوند

2- تسبیحات اربعه باز دارندۀ از انواع حوادث ناگوار

3- تسبیحات اربعه موجب استجابت دعا

4- تسبیحات اربعه متمّم نماز شکسته

5- تسبیحات اربعه زير بناي اسلام
 

سوال و جواب ها درباره تسبیحات اربعه:

آیا یک بار گفتن تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم نماز کافی است؟

کافى است، هرچند احتياط اين است که سه مرتبه گفته شود.

تعداد تسبیحات اربعه در نماز سه مرتبه است، ولی فردی سهواً چهار بار گفته است، آیا نماز او در پیشگاه خداوند مقبول است؟

اشکال ندارد.

کسی که نمی‏داند تسبیحات اربعه را در رکعت سوم و چهارم نماز سه مرتبه گفته یا بیشتر و یا کمتر، چه حکمی دارد؟

يک مرتبه نيز کفايت مى‏کند و چيزى بر او واجب نيست، و تا به رکوع نرفته مى‏تواند بنا را بر اقل گذاشته و تسبيحات را تکرار نمايد تا يقين کند که آن را سه مرتبه گفته است.

اداى يک بار ذكر ركعت سوم و چهارم نماز به جاى سه بار در حالت عادى چگونه است اين كار در مواقع اضطرار مثلاً سرعت بخشيدن به نماز فرادا براى رسيدن به نماز جماعت چه حالتى دارد؟

ذکر يک بار تسبيحات اربعه در رکعت سوم و چهارم نمازها حتى در حال اختيار مجزى است اگر چه مستحب، تکرار سه بار است.

اگر كسى به جاى تسبيحات اربعه حمد و سوره را بخواند آيا نمازش باطل مى‌شود؟

اگر با قصد و اراده حمد را انتخاب كند و بخواند، اشكال ندارد ولى اگر فراموش كرد و بجاى تسبيحات اربعه حمد را خواند، اگر در حال ركوع يا بعد آن يادش آمد، نمازش صحيح است و اگر قبل از ركوع يادش آمد بايد مجدداً با اختيار و اراده يا حمد را بخواند و يا تسبيحات اربعه را بخواند؛ و در صورت انتخاب حمد بجاى تسبيحات، نبايد سوره را بخواند.

دو بار گفتن تسبيحات اربعه در ركعات سوم و چهارم نماز چه حكمى دارد؟

يک بار كافى است و دو بار موجب بطلان نيست البته بار دوم را به نيّت مطلق ذكر بگويد.

چرا باید تسبیحات اربعه، چه در جماعت چه فردائی، آهسته خوانده شود؟ 

نماز از مجموعه اذکار تشکیل شده است که نوعی عبودیت و معاشقه با ذات خداوند متعال است و اصل در آن این است که به صورت پنهانی باشد تا از شائبه ریا به دور باشد ضمن آنکه زمینه تفکر با ذکر آهسته فراهم تر خواهد بود.

همین نکات به گونه لطیفی در آیه ۲۰۵ سوره مبارکه اعراف تذکر داده شده است:

(وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خیفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَکُنْ مِنَ الْغافِلینَ ؛

پروردگارت را در دل خود، از روى تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان، یاد کن و از غافلان مباش!) آیه شریفه ضمن دعوت به ذکر آرام و آهسته در آخر آیه متذکر می شود که این نحو ذکر باعث می شود که جز غافلین نباشیم .
 

احادیث درباره تسبیحات اربعه: 

امام باقر (ع): رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند به مردی: وقت صبح و شام بگو: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر که به هر تسبیحی که بگویی ده درخت در بهشت از انواع میوه برای تو است. و این کلمات (باقیات صالحات) است.

امام صادق (ع): پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وقت معراج به بهشت وارد شدند، دیدند ملائکه مشغول بنایی می باشند، گاهی می ایستند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: چرا توقف می کنید؟ عرض کردند: تا آنکه مخارج ما برسد. فرمود: مخارج شما چیست؟ عرض کرند: مخارج ما گفتار مؤ من است در دنیا سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر. چون بگوید، مشغول شویم. و چون نگوید، ما متوقف می شویم.

امام صادق (ع): از امام صادق (علیه السلام ) از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم که فرمود: سپری برای آتش جهنم تهیه کنید به گفتن سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و این روایات را در کتاب وسائل نقل کرده است.

امام باقر(ع): «رسول خدا(ص) از کنار مردى گذر می‌کرد که در باغش مشغول کاشتن درختى بود، حضرت ایستاد و به او فرمود: آیا درختى به تو معرّفى کنم که ریشه‌اش استوارتر باشد و زودتر برسد و میوه‌هاى پاک‌تر و بادوام‌تر بدهد؟ عرض کرد: مرا راهنمایى کن اى رسول خدا! فرمود: هر گاه وارد صبح و شام شدى، بگو: سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اکبر، که اگر این را بگویى براى تو در برابر هر یک تسبیح، از هر میوه‌اى ده درخت در بهشت خواهد بود و این کلام یکى از مصادیق باقیات صالحات است.

آن مرد گفت: اى رسول خدا! من تو را شاهد می‌گیرم و این باغم را تحویل تو می‌دهم تا براى مسلمانان صدقه باشد- آنانى که اهل صدقه‌اند- در این‌جا خداوند تبارک و تعالى آیاتى از قرآن را نازل فرمود: امّا آن کس که (در راه خدا) انفاق کند و پرهیزگارى پیش گیرد، و جزاى نیک (الهى) را تصدیق کند، ما او را در مسیر آسانى قرار می‌دهیم!»