تهران- الکوثر: قرآن کریم مشتمل بر معانی دقیق، تعالیم و حکمت‌هایی والا درباره حقیقت خلقت و اسرار هستی است که عمده مردم در عصر رسالت از درک آن ناتوان بودند. از این رو پیامبر اکرم (ص) و پس از ایشان مفسران به تبیین و شرح جزئیات آیات قرآن کریم می‌پرداختند. به دلیل آشنایی بیشتر با آیات الهی، هر روز به چند آیه از کلام الله با استناد به تفاسیر معتبر از مفسران قرآن کریم می‌پردازیم.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند رحمتگر مهربان

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ «۵۴»

اى کسانى که ایمان آورده‌اید! هر کس از شما که از دین خود برگردد (به خدا ضررى نمى‌زند، چون) خداوند در آینده قومى را خواهد آورد که آنان را دوست دارد و آنان نیز خدا را دوست دارند. آنان نسبت به مؤمنان نرم و فروتن و در برابر کافران سرسخت و قاطعند، در راه خدا جهاد مى‌کنند و از ملامت هیچ ملامت‌کننده‌اى نمى‌هراسند. این فضل خداست که به هر که بخواهد (وشایسته ببیند) مى‌دهد و خداوند وسعت‌بخش بسیار داناست.

در روایات زیادى که از طرق شیعه و اهل تسنن وارد شده مى خوانیم که این آیه در مورد امام على (ع) در فتح خیبر نازل شده است، لذا مى بینیم پیامبر (ص) بعد از عدم توانائى عده اى از فرماندهان لشکر اسلام براى فتح خیبر، یک شب در مرکز سپاه اسلام رو به آن‌ها کرده، فرمودند : «لاَ ُعْطِیَنَّ الرّایَةَ غَداً رَجُلاً، یُحِبُّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ، کَرّاراً غَیْرَ فَرّار، لا یَرْجِعُ حَتّى یَفْتَحَ اللّهُ عَلى یَدِهِ»؛

به خدا سوگند، فردا پرچم را به دست کسى مى سپارم که خدا و پیامبر را دوست مى دارد و خدا و پیامبر نیز او را دوست مى دارند، پى در پى به دشمن حمله مى کند و هیچ گاه از برابر آن‌ها نمى گریزد و از این میدان باز نخواهد گشت، مگر این که خدا به دست او پیروزى را نصیب مسلمانان مى کند.

در روایت دیگرى مى خوانیم : هنگامى که از پیامبر (ص) درباره این آیه سؤال کردند، دست خود را بر شانه «سلمان» زده، فرمود: «منظور این و یاران او و هموطنان او هستند».

به این ترتیب آیه ، از اسلام آوردن ایرانیان، کوشش‌ها و تلاش هاى پرثمر آنان براى پیشرفت اسلام در زمینه هاى مختلف، پیشگوئى  کرد.

سپس فرمودند:«لَوْ کانَ الدِّیْنُ مُعَلَّقاً بِالثُّرَیّا لَتَناوَلَهُ رِجالٌ مِنْ أَبْناءِ الْفارْسِ»؛ (اگر دین [و در روایت دیگرى: اگر علم]به ستاره ثریا بسته باشد و در آسمان‌ها قرار گیرد، مردانى از فارس آن را در اختیار خواهند گرفت).

و در روایات دیگرى مى خوانیم: این آیه درباره یاران مهدى (عج) نازل شده است که با تمام قدرت در برابر آن‌ها که از آئین حق و عدالت مرتدّ شده اند، مى ایستند و جهان را پر از ایمان و عدل و داد مى کنند. 

شکى نیست این روایات که در تفسیر آیه وارد شده با هم تضاد ندارند؛ زیرا این آیه همان طور که سیره قرآن است، یک مفهوم کلّى و جامع را بیان مى کند که على (ع) یا سلمان فارسى مصداق هاى مهم آن مى باشند و کسان دیگرى که این برنامه‌ها را تعقیب مى کنند، نیز شامل مى شود، هر چند در روایات از آن‌ها ذکرى نشده باشد.

ولى متأسفانه تعصب هاى قومى در مورد این آیه، به کار افتاده و افرادى را که هیچ گونه شایستگى ندارند و هیچ یک از صفات فوق در آن‌ها وجود نداشته را به عنوان مصداق و شأن نزول آیه شمرده اند.

نکات مهم آیه ۵۴ سوره مائده

۱- مؤمن باید به فکر عاقبت خود باشد، چه بسا مؤمنانى که مرتدّ شوند. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ»
۲- رهبر روشن ضمیر، باید احتمال ارتداد و برگشت پیروان خود را بدهد. «مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ»
۳- کفر یا ارتداد گروهى از مؤمنان، به راه خدا ضربه نمى‌زند. فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ ...
۴- زمینه ارتداد، نداشتن معرفت و محبّت نسبت به دین و خداست. «یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ»
۵- خداوند، نیازى به ایمان ما ندارد. «فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ»
۶- در راه ایمان و شکستن سنّت‌ها و عادات جاهلى نباید از سرزنش‌ها ناراحت شد.
۷- رفتار مسلمان، نرمش با برادران دینى و سرسختى در برابر دشمن است و هیچ یک از خشونت و نرمش، مطلق نیست. «اذلّة على المؤمنین أعزّة على الکافرین»
۸ - فضل خدا تنها مال و مقام نیست، محبّت خدا و جهاد در راه او و قاطعیّت در دین هم از مظاهر لطف و فضل الهى است. «ذلک فضل اللَّه»
۹- دوستى متقابل میان بنده و خدا، از کمالات بشر است. «یحبّهم و یحبّونه»
۱۰- با نوید جایگزینى دیگران، جلو یأس و ترس را بگیرید. «من یرتدّ... فسوف یأتى... و لایخافون»
۱۱- مؤمن واقعى کسى است که هم عاشق و هم محبوب خدا باشد. «یحبّهم و یحبّونه»
۱۲- کسى که ایمان واقعى دارد، هرگز در برابر کافران احساس حقارت نمی‌‏کند. «اعزّة على الکافرین»
۱۳- دلى که از محبّت خدا خالى شد بیمار و وابسته به کفّار می‌شود، ولى دلى که از مهر خدا پر است هرگز وابسته نمی‌شود. «فى قلوبهم مرض یسارعون فیهم... یحبّهم و یحبّونه... اعزّة على الکفارین»
۱۴- اسلام رو به گسترش است، تنها به ریزش‏ها نگاه نکنیم به رویش‏ها نیز نگاه کنیم. «من یرتدّ... یأتى اللَّه»
۱۵- پرچم اسلام را در آینده کسانى بدست خواهند گرفت که عاشق خدا و مجاهد و با صلابت باشند. «یأتى اللَّه بقوم یحبّهم و یحبّونه... اعزّة على الکافرین یجاهدون فى سبیل اللّه»
۱۶- جنگ روانى، در مؤمنین واقعى اثرى ندارد. «لا یخافون لومة لائم»
۱۷- فضل خداوند، محدود نیست وبه هرکس به قدر لیاقتش عالمانه عطا می‌کند. «واللَّه واسع علیم»
۱۸- اگر خداوند به شخصى لطفى کرد، آگاهانه است. «واسع علیم»
منبع: جوان