تهران- الکوثر: آنچه در برخی از روايات در مورد "فطرس" آمده، اين است كه به خاطر نافرماني از دستور الهي به زمين و در جزيره‌ای تبعيد گشت و قدرت عروج را از دست داد،‌ نه اين كه فلج (به معناي جسمانی) شده باشد، اما اين كه اين مسئله با عصمت فرشتگان چگونه سازگار است در توضيح مي‌گوييم:

با بررسی آيات و روايات متعدد، می ‏توان ويژگي‏های زير را برای فرشتگان برشمرد:

۱. موجودات شريف و ارزشمندي هستند كه واسطه بين خداوند متعال و عالم محسوس به شمار می‏ آيند و در همه حوادث بزرگ و كوچک جهان نقش دارند؛ بر هر امری با توجه به ابعاد و جنبه ‏هاي مختلف آن يک يا چند فرشته گمارده شده است، نقش فرشتگان در حوادث و جريان ‏ها، اجرای فرمان الهی و تثبيت آن در جايگاه ويژه ‏اش است. قرآن كريم در اين باره می‏ فرمايد: "لا يسبقونه بالقول و هم بامره يعملون؛(۱) آن‏ها در هيچ سخني بر خداوند پيشي نمي ‏گيرند و مطيع امر خداوندند."

۲. در فرشتگان سركشی و نافرمانی وجود ندارد؛ چون اراده‏ ای مستقل از اراده خداوند ندارند تا چيزی خلاف خواست او بخواهند. قرآن در اين مورد می‏ فرمايد:"لا يعصون الله ما امرهم و يفعلون ما يؤمرون؛(۲) فرمان خداوند را مخالفت نمي‏كنند و امر او را اطاعت مي‏ كنند."

۳. فرشتگان، با وجود فراوانی و كثرت، از نظر مقام و درجه مختلف اند، برخی برتر از برخی ديگرند و عده‏ای فرمانده و عده ‏ای فرمانبردارند. آن كه فرمانده است به امر الهی امر مي ‏كند و فرمان مي ‏دهد و آن كه فرمانبر است نيز به دستور الهی مطيع و فرمانبردار است و همگی در اين ويژگی كه از خود اراده و اختياري ندارند، مشتركند؛ چنان كه قرآن مي ‏فرمايد: "و ما منّا اِلاّ و له مقام معلوم؛(۳) هر كدام از ما فرشتگان داراي رتبه و جايگاه معين و مشخصي است."

۴. چون كارهای فرشتگان به امر خداوند و اراده اوست و خداوند در همه امورش غالب و چيره است - "و الله غالبٌ علي امره؛(۴) خداوند بر كارش مسلط و چيره است- و هيچ چيز در آسمان‏ها و زمين او را عاجز و مغلوب نمی‏ سازد،(۵) فرشتگان نيز كه فرمانبرداران حق بوده، اراده و خواستي جز اراده و خواست او ندارند و همواره چيره و پيروزند.(۶)

در مورد فطرس كه يكی از فرشتگان الهی است، روايات متعددی داريم كه مضمون و محتوای آن‏ها يك‏سان است. در روايتي مي‏خوانيم: فطرس فرشته‏ای بود كه گردا گرد عرش الهی در گردش بود و درباره دستوری از اوامر خداوند كوتاهی و سستی ورزيد. بالش به كيفر اين نافرماني چيده شد و به يكی از جزيره ‏ها تبعيد گرديد. هنگامی كه امام حسين علیه السلام متولد شد، جبرئيل علیه السلام براي عرض تبريک به پيامبرصلی الله علیه و آیه و سلم به سوی زمين فرود آمد و در راه با فطرس ديدار كرد. جبريل علیه السلام به وی پيشنهاد كرد، برای عرض تبريک و تهنيت، با او نزد پيامبر(ص) برود. هنگامي كه جبريل علیه السلام او را به حضور پيامبرصلی الله علیه و آله و سلم برد، به امر پيامبر، بالش را به بدن پاک امام حسين(ع) ماليد و سلامتش را باز يافت.(۷)

عده‏ ای از بزرگان معتقدند، داستان فطرس با آيات صريح قرآن كه ويژگي‏های فرشتگان را برشمرده، آن‏ها را بندگان مطيع و كريم و شايسته خداوند معرفی مي ‏كند و از هر نوع سرپيچی و نافرمانی پيراسته می‏ داند، سازگاری ندارد؛ پس بايد اين گونه روايات را نادرست شماريم؛ و به فرض درستي‏شان، بدان سبب كه نكته‏ای فراتر از ادراک ما دارند، بايد علمش را به اهلش يعنی اوليای برگزيده الهی واگذاريم و خود را در فهم آن ناتوان بدانيم.

در مقابل عده‏ ای بر اين باورند كه فرشتگان اصناف و درجه ‏های گوناگون دارند. گروهی مقرب اند و گروهی در درجه پايين‏ تر جای گرفته‏ اند. آياتی كه هر گونه نافرمانی و سرپيچی را از فرشتگان نفی مي‏كنند، به فرشتگان مقرب مربوط است. فطرس از فرشتگان مقرب نبود تا از هر نوع سركشی پيراسته باشد؛ به ويژه آن كه تخلف و سرپيچی فطرس در برخی روايات كندی و سستی ورزيدن خوانده شده كه نوعی ترک اولي است نه گناه. چنان كه پيامبران علیهم السلام  نيز درجات مختلف دارند: "تلك الرسل فضّلنا بعضهم علي بعض؛(۸) بعضي پيامبران را بر بعضي برتري بخشيديم." عده‏ ای از انبيا ترک اولی داشتند؛ ولی جمعی مانند پيامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم و خاندان پاكش جز اراده الهی اراده‏ ای نداشتند و حتی از ترک اولی نيز پيراسته بودند.

پي ‏نوشت ها:

۱. انبيا(۲۱)آيه۲۷.

۲. تحريم(۶۶)آيه ۶.

۳. صافات(۳۷)آيه۱۶۴.

۴. يوسف(۱۲)آيه۲۱.

۵. فاطر(۳۵)آيه ۴۴.

۶. ر.ك: الميزان، ج‏۱۷، ص‏۱۲، ذيل آيه اول سوره فاطر.

۷. ر.ك: سفينه البحار، شيخ عباس قمي(ره)، ج‏۳، ص‏۹۳۰؛ بحارالانوار، ج‏۲۶، ص‏۳۴۰، روايت ۱۰ و ج‏۴۳، ص‏۲۴۳، روايت ۸ و ج‏۴، ص‏۱۸۲، روايت ۷.

۸. بقره(۲)آيه ۲۵۳.

منبع: مهر