تهران- الکوثر:  «سعید الشهابی»، نویسنده مشهور بحرینی در یادداشتی با عنوان «چگونه حج، عرصه مناقشات و تسویه حساب‌ها شد»، بهره برداری سیاسی عربستان از موضوع حج را عامل بروز اختلافات بین کشورهای اسلامی بر سر قضیه حج خواند.

در این یادداشت آمده است:  «دین، وحدت می‌آورد و سیاست، تفرقه»، این  یک واقعیت است به رغم اینکه بسیاری، منشا اختلافات سیاسی در بسیاری از کشورها را دین عنوان می‌کنند.

حج از فرایض دینی جامعه مسلمانان است و آنها بر مبنای قول پروردگار متعال برای انجام این تکلیف الهی می‌شتابند  که می‌فرماید: «و در میان مردم به (اداء مناسک) حج اعلام کن تا خلق پیاده و سواره بر شتران لاغر اندام تیزرو از هر راه دور به سوی تو جمع آیند».

حج یک اجتماع عظیم توحیدی است که مردم از تمام دنیا، قومیت‌ها، رنگ‌ها و مذاهب مختلف با وحدت و همدلی در کنار خانه خدا جمع می‌شوند و  به رغم اختلافات فقهی بین مذاهبشان، هیچ تفاوتی در ادای مناسک حج بین آنها وجود ندارد.

نویسنده با طرح این سوال که اختلاف‌ها بر سر قضیه حج از کجا آمده است، پاسخ داد، مطمئنا سیاسی کردن فضای عبادت حج از مهم‌ترین دلایل این اختلاف است و این سیاسی کاری هرگز مربوط به شیوه ادای مناسک حج نیست، بلکه  به فضای عمومی حاکم بر این فریضه  و به روابط بین کشورهای مسلمان مربوط است.

وی ادامه داد: اختلافات بین حکام  بر فریضه حج هم تاثیرگذار است، زیرا تنها فریضه ای است که در آن نیاز است، مسلمانان از کشورهای مختلف جهان عازم عربستان و سرزمین وحی شوند و به جای اینکه حج،  دلیلی برای نزدیکی و آشنایی مسلمانان با یکدیگر باشد، اختلافات سیاسی بر آن سایه افکنده است.

القدس العربی نوشت: به رغم اینکه چند دهه اخیر بر سر قضیه حج اختلافاتی بین ایران و عربستان بود، اما این مشکلات محدود به ایران نبود، حجاج عراقی هم در اوج تنش ناشی از حمله عراق به کویت در سال 1990 مشکل بزرگی در قضیه حج داشتند و بحران سوریه هم بر حج شهروندان سوری تاثیرگذار بوده است.

این روزنامه فرامنطقه‌ای افزود: اغلب فعالان سیاسی هم اجازه ورود به عربستان سعودی برای انجام حج ندارند که از جمله آنها شیخ «راشد الغنوشی» است که تنها پس از انقلاب در تونس که منجر به تحولات سیاسی در این کشور گردید، توانست این فریضه را به جا آورد.

رای الیوم آورد: هنوز هم هزاران فعال مدنی و سیاسی به دلیل فعالیت‌های ضد دولتی خود در کشورشان یا مواضعی که در انتقاد از سیاست‌های عربستان دارند اجازه انجام فریضه حج را ندارند.

«در چهار دهه اخیر ما در موسم حج شاهد بروز حوادث تلخ و دردناکی  برای حجاج بیت الله الحرام بودیم از درگیری‌ها با پلیس سعودی تا آتش سوزی در خیمه‌های حجاج در صحرای عرفات تا حادثه ازدحام در منا و ....که مرگ هزاران حاجی را رقم زده است».

در روز جمعه  (۳۱ ژوئیه ۱۹۸۷) ۹ مرداد ۱۳۶۶ پس از آن که حجاج ایرانی طی تظاهرات برائت از مشرکین، «شعار مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» سر می‌دادند، نیروهای امنیتی عربستان بر آنان آتش گشودند. در این واقعه ۴۰۲ نفر به تیر مستقیم یا در اثر ازدحام جمعیت کشته (۲۷۵ ایرانی، ۸۵ نیروی پلیس عربستانی و ۴۵ تن از حاجیان دیگر کشورها) و ۶۴۹ نفر زخمی (۳۰۳ ایرانی، ۱۴۵ عربستانی و ۲۰۱ از دیگر ملیت ها) شدند.

پس از این واقعه، حکومت عربستان سعودی سفارتخانه خود را در تهران تعطیل و روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد.

در سال 1990 حادثه تونل «المعیصم» به کشته شدن بیش از 1400 نفر از حجاج منجر شد. بیشتر قربانیان آسیایی بودند، آتش سوزی منا در سال 1975 با کشته شدن صدها حاجی بر اثر آتش سوزی و یا خفگی، همراه بود.

فاجعه منا در ۲ مهر ۱۳۹۴ برابر با ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵ میلادی و ۱۰ ذیحجه ۱۴۳۶ قمری هم‌زمان با عید قربان در مراسم رمی جمرات در «خیابان ۲۰۴» نزدیک تقاطع آن با «خیابان ۲۲۳»، در منطقهٔ منا،  شهر مکه، عربستان سعودی رخ داد و منجر به کشته شدن دست کم ۲ هزار و 236 زائر شد، ازدحام حجاج دلیل این فاجعه اعلام شده‌است.

انتقادهای زیاد و شدیدی متوجه شیوه حکومت سعودی در مدیریت حج است و پیشنهاهایی هم بارها مطرح شده درباره اینکه قضیه حج بین المللی شده و مدیریت آن به یک هیات جهانی با مشورت کشورهای اسلامی واگذار شود، آن هم در حالی که ایرانی‌ها از اوایل دهه هشتاد خواستار چنین کاری شده بودند و در چند دهه اخیر این درخواست ها اوج گرفته است.

القدس العربی با اشاره به کلام گهربار امام خمینی (ره)  که حج را فریضه‌ای دینی سیاسی برشمرد، گفت: رهبر فقید انقلاب اسلامی، حجاج ایرانی را به سر دادن شعارهای سیاسی ضد آمریکایی و ضد صهیونیستی و  دعوت به اتحاد مسلمانان در برابر دشمنان امت اسلامی ملزم کرد.

بنا به تاکید نویسنده، در واقع این دولت عربستان است که حج را سیاسی کرده است و از آن برای دعوت از شخصیت‌های سیاسی و دینی و متمایل ساختن آنها به سیاست‌های خود استفاده می‌کند و همچنین از طریق برگزاری کنفرانس‌ها و سمینارهایی به دنبال این هستند که حج و مفاهیم آن را با سیاست گزینشی خود به حجاج بفهمانند.

القدس العربی با اشاره به متاثر شدن حج امسال از بحران بین عربستان و قطر افزود: پیامدهای بحرانی که نزدیک بود حمله به کوچک ترین کشور عربی حاشیه خلیج فارس را رقم بزند، توسط مقامات سعودی به قضیه حج سرایت کرد.

قطع تقریبا کامل رابطه عربستان با قطر مانع ورود قطری‌ها به خاک عربستان شد و تحریم‌های هوایی، زمینی و دریایی ائتلاف سعودی-اماراتی علیه عضوی از شورای همکاری خلیج فارس فضای خصومت بی سابقه ای درست کرد.

اسناد منتشر شده اخیر نشان داد که ریاض تا چه اندازه شروط غیر ممکن بر حجاج قطری تحمیل کرده که با فریضه مقدس حج و اخلاق آن هم منطبق نیست، از همین رو ادای فریضه حج برای شهروندان قطری به دلیل برخورد توهین آمیز و ظالمانه مقامات سعودی، تقریبا غیرممکن شد، این در حالی است که فریضه حج می‌خواهد مفاهیم وحدت و رهایی از بند شیاطین و تحکیم رابطه با پروردگار رابه ما بیاموزد.

قطر از بیش از 20 هزار نفر از شهروندان خود برای حج امسال ثبت نام کرده بود اما وزارت حج و اوقاف عربستان درخواست همتای قطری خود را برای هماهنگی به منظور تسهیل کار انتقال به عربستان را پاسخ نداد.

در ششم ژوئن گذشته وزارت حج و اوقاف قطر از مانع تراشی‌ها و اقدامات خودسرانه عربستان برای حج قطری‌ها و نه دیگر مسلمانان جهان انتقاد کرد و گفت سعودی‌ها حتی اجازه نمی‌دهند حجاج قطری از مرز زمینی وارد عربستان شوند و این قضیه مشکل آنها را دوچندان می‌کند.

القدس العربی همچنین به پروژه عربستان، امارات و مصر برای  تاسیس کانال دارایی در جنوب غرب قطر اشاره کرده و گفت، در صورت عملی شدن، قطر به جزیره کامل تبدیل می‌شود و قرار است زباله‌های اتمی امارات و عربستان نزدیک قطر دفن شود.

نویسنده اظهار داشت: حج امسال با فضایی از تنش و نارضایتی در بین حجاج بیت الله الحرام همراه است که بازتاب وضعیت کلی عربستان در سایه بازداشت فعالان حقوقی در این کشور و تشدید حملات و تخلفات عربستان علیه مردم یمن است.

وی ادامه داد: فریضه حج همچنین از ادامه بحران‌های سیاسی در داخل خود عربستان و همچنین نزد متحدان آن نظیر مصر و بحرین متاثر است که از زمان انقلاب مردمشان با تنش‌های امنیتی روبروست.

بنا به تاکید القدس العربی این بحران‌های متوالی قطعا  شک و تردیدها در مورد توانایی دولت عربستان سعودی در به دست آوردن مجدد نقش پیشگامانه خود برای ارائه خدمات به زائران و بالا بردن سطح ملاحظات سیاسی خود در موسم حج را بیشتر می‌کند.