تهران- الکوثر:    تعدای از این مکان های مقدس عبارتند از :

1- مقبره ی نجم الدین کبری در کهنه اورگنج در استان داش آغوز در شمال ترکمنستان

شیخ نجم الدین کبری از برجسته‌ترین اندیشمندان صوفیه در اواخر سده ششم و اوایل سده هفتم هجری است. وی که در تاریخ تصوف به عنوان سرسلسله طریقه کبرویه شناخته شده در واقع یکی از شخصیت‌های اثرگذار و نواندیش در حوزه عرفان نظری بوده که در زوایای منظومه فکری، دیدگاه‌های وی در خصوص معرفت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مطالعه درباره نواندیشی‌های نجم‏‌الدین کبری به خوبی نشان می‌دهد که وی در حوزه روانشناسی و فلسفه ذهن، دارای تأملاتی بوده که فارغ از تاریخ تصوف در تاریخ این مباحث درخور توجه است.برخی آثار تاریخی حیرت‌انگیز در شهر قدیمی کهنه اورگنج وجود دارد که بیشتر آنها در دوره عباسی ساخته شده و قسمتی از آنها هم در دوران سلجوقیان. تعداد این بناهای تاریخی که بیشتر آرامگاه بزرگان و نامداران است، بالغ بر 40 مورد است.

2- زیارتگاه بی بی پارائو در شهر زیارتی فراوه در در نزدیکی شهر سردار ( قزل آرزات ) در غرب ترکمنستان.

3- آرامگاه موسوم به پارائو آتا که مورخان آن را متعلق به ابوالقاسم میکالی می دانند که از خود موقوفات بسیاری به جا گذاشته است.

4- ویرانه های کاخ مامون در شمال گبر قلعه در شهر مرو که ایرانیان در سال های اخیر ( 10 سال گذشته ) آن را بقایای منزل امام رضا ( ع ) دانسته اند. این زیارتگاه ویژه ی بازدید کنندگان ایرانی است و ترکمن ها با این مکان آشنایی ندارند.

مرو از شهرهای قدیمی خراسان قدیم بود که در سال 22 هجری قمری توسط «احنف بن قیس» فتح شد، مرو در دوره خلفای اموی به دلیل اسلام ستیزی و سیاست‌های نژاد پرستانه به پایگاهی علیه امویان تبدیل شد و قیام بنی عباس از مرو آغاز شد تا اینکه با روی کار آمدن مأمون مرکز خلافت عباسی به مرور منتقل شد.

از زمان ورود حضرت رضا علیه السلام یعنی در سال 201 ق تا زمان شهادت ایشان در سال 203 ق، حوادث گوناگونی در پیرامون امام روی داد که مناظرها، گفت‌وگوهای امام و مامون، و همچنین ماجرای ولایت عهدی در طی این مدت بر اهمیت منطقه مرو در زمان حاضر به لحاظ جایگاهی که حضرت رضا علیه السلام در 2 سال آخر عمر پربرکتشان داشته‌اند، دارا است.

اما متأسفانه به علت کوتاهی‌هایی که مسئولین فرهنگی کشور ترکمنستان در نگهداری شایسته از آثار بجامانده از آن دوران سرنوشت ساز و تاریخی داشته است، اکنون تنها دیواره‌هایی خرابه از آن ایام تنها به یادگار مانده است و دیگر نشانی از عظمت کاخ مامون و خانه ساده و محقر حضرت رضا چیز دیگری باقی نمانده است.

5- آرامگاه چغندر بابا در نزدیکی های  ویرانه های شهر کوفن ( کافکای کنونی ) که این شهر توسط عبد اله بن طاهر ساخته شده است که در 90 کیلومتری شرق شرق عشق آباد قرار دارد.

6- مقبره ی خواجه یوسف همدانی در کنار چند مقبره ی ناشناخته ی دیگر در کنار ویرانه های شهر مرو دوران ساسانی که به کافر قلعه و گبر قلعه نیز مشهور است.

خواجه یوسف از کبائر نقشبندیه و واسطه ی انتقال عرفان از خراسان به ماوراءالنهر بوده است. ترکمن ها و مردم آسیایه میانه به عرفای نقشبندیه اعتقاد خاصی دارند و مقبره ی این عارف در میان خرایه های مرو،  همچنان آباد است. مسجدی  قدیمی در این مقابر قرار دارد که درب ورودی آن از چوب است که به نظر می رسد قدمتی چند صد ساله دارد.

7- ویرانه های شهر مشهد مصریان ( دهستان ) با دو مناره و سر درب مسجدی نفیس ساخته شده توسط سلطان محمد خوارزمشاه و چند مقبره ی ناشناخته متعلق به قرون 5 و 6 هجری که به مشهد آتا نیز شهرت دارد و در غرب ترکمنستان در چند ده کیلومتری دریای خزر قرار دارد. دهستان از قدمت بسیار برخوردار است که تاریخ آن مربوز به قبل از پارت ها ست.

مشهد مصریان یا بقایای باستانی گورستان مشهد و شهر مصریان، مربوط به قرون وسطی است که در ترکمنستان غربی واقع شده است. فاصله‌ میان گورستان مشهد و خرابه‌های شهر مصریان تقریبا هفت کیلومتر است و هر 2 در فاصله‌ تقریبی 90 کیلومتری شمال مرکز شهرستان قزل‌اترک جای گرفته‌اند چون این 2 در فاصله‌ی کمی از یکدیگر قرار گرفته و نیز به یکدیگر مرتبطند، اسامی آن‌ها در متون باستان‌شناسی به صورت "مشهد مصریان" آورده می‌شود. در ناحیه‌ی دهستان خرابه‌های شهر قدیمی موسوم به مشهد مصریان نیز دیده می‌شود. این محل دارای آثار باستانی متعددی است."منابع ایرانی احداث دهستان را به فریدون یا «قباد بن فیروز ساسانی» (پدر انوشیروان) نسبت داده‌اند همچنین رباط دهستان را از بناهای ساخته شده توسط «عبدالله بن طاهر» طاهری (والی خراسان در زمان مأمون) دانسته‌اند. 

8- بنا و قبور دو تن از صحابه ی پیامبر اکرم ( ص ) به نام های بریده و حکم و یرانه های مسجدی نسبتاَ نو ساز در جوار آن در سلطان قلعه ی مرو که این بنا ها توسط شاهرخ احداث شده است. هنوز هم زائرانی از بایرامعلی و اطراف آن از این قبور دیدن می کنند. و آب انباری بسیار قدیمی که هنوز هم پر از آب است و زائران درون آب سکه های یک مناتی و تنگه هایی را درون آن می اندازند.

9-  آرامگاه پهلوان آتا در خوارزم (کهنه اورگنج ) در استان داش آغوز که منسوب به پوریای ولی است که به شاهباز ولی نیز شناخته می شود. من در بازدید از کهنه این آرامگاه را نیافتم. شاید مردم محلی او را با نام دیگری می شناسند.

10- مقبره ی ایل ارسلان و سلطان تکش در شهر تاریخی و باستانی کهنه اورگنج ( گرگانج /  جرجانیه) و نفیس ترین بنای این شهر یعنی مقبره ی ترابک خاتون همسر تیمور لنگ  که به همراه مناره ی بسیار بلند قتلوب تیمور نماد های شهر کهنه هستند.

در مورد این بنا ی دوره ی تیموری افسانه های بسیاری بر سرزبان هاست و از جمله این که سازنده ی این برج رفیع پس از پایان ساخت آن چون راه بازگشتی نساخته بود مانند پرندگان با بال هایی به پایین پرید. در ظاهر هم همین طور است. در اطراف این مناره راهی به درون آن وجود ندارد.

11- آرامگاه شیخ ابو سعید ابوالخیر موسوم به منه بابا ( مهنه بابا ) در نزدیکی شهر باستانی میهنه و مهنه ی کنونی که پیش از اسلام در اوج آبادانی بوده است و در اطراف تجن و نزدیک مرز ایران و در محدوده ی شهر ابیورد دوره ی اسلامی قرار دارد. من علاقه ی وافری به زیارت این شیخ اهل دل داشتم و دارم و تا نزدیکی های آن هم رفتم ولی راه بدون عللامت بسیار نا مناسب آن سبب شد پس از طی چند صد کیلومتر مجبور  به بازگشت شدم و آرزوی زیارت شیخ در دلم مانده است.

کاش روزی بر سر مزارش این شعرش را با چشمان گریان فریاد می زدم که :

دانی که چه ها چه ها چه ها می خواهم

وصل تو من بی سرو پا می خواهم

فریاد و فغان ناله ام دانی چیست

یعنی که تورا تورا تورا می خواهم

برای رفتن به مهنه باید از  اتومبیل شاستی بلند و یا لاداهای روسی بهره برد. البته محلی ها مسیر را بهتر می شناسند و تویتا های ژاپنی و اپل های آلمانی در مسیر دیده می شوند.

12- مسجد سید جمال الدین متعلق به دوره ی تیموری در 10 کیلومتری شرق عشق آباد در کنار شهر آنو ( شهر تاریخی باغباد )که توسط ابو القاسم بابر بن بایسنقر بن شاهرخ در سال 1444 میلادی بنا شده بود که در زلزله ی 1948 تخریب گردیده است. این مسجد بر روی تپه ای باستانی بنا شده است. در اطراف آنو یا اَنو از این تپه های باستانی بسیار است. اکنون ویرانه های مسجد پا برجاست  و محراب آن منقش به کاشی های کتیبه ای است که نام علی در میان آن ها می درخشد.

این مسجد و قبور اطراف آن زائران بسیاری را به خود فرا می خواند. سردابی قدیمی که فاقد آب است و مردم محل آنرا محل خلوت و راز و نیاز شیخ جمال می دانند هنوز هم با وجود عمق زیاد و تاریکی مطلق، زوار ترکمن را به خود جلب می کند. در کنار این محوطه ی تاریخی و خارج از قلعه شبستان هایی برای نشستن زوار و آشپز خانه هایی برای پختن غذای  نظری ساخته شده است.

 13- مرقد شیخی ناشناس در فیروزه در اطراف شهر باستانی با همین نام در 20 کیلومتری جنوب عشق آباد نزدیک مرز ایران که ساکنان ایرانی آن در این اواخر به دلیل قرار گرفتن در حریم یکی از کاخ های  ریاست جمهوری، تخلیه شدند.

14- مقابر متعدد شیوخ و عرفا در کهنه اورگنج مانند مقبره ی ملا حسین خوارزمی، ابن حاجب، کریم ایشان، شیخ علی رامتینی و امام محمد. ( در میان مردم شهر کهنه اورگنج معروف است که مقابر بیش از 360  تن از بزرگان در این شهر قرار دارد ) این منطقه که مقبره ی ترابک خاتون، برج  و مناره ی بلند قوتلوق تیمور، قبر سلطان تکش، مقبره ی نجم الدین کبری و زیارتگاه پوریای ولی و ... در آن واقع است، به زبان محلی به 360 مشهور است. برخی از مردم محلی نیز تعداد قبور بزرگان را 3360 ذکر می کنند.

15- آرامگاه عظیم سلطان سنجر در مرو که بزرگترین و مجلل ترین بنای تاریخی ترکمنستان است در میان خرابه های وسیع مرو، چون نگینی می درخشد. در نگاه اول بیننده را به یاد گنبد سلطانیه می اندازد ولی فاقد عظمت سلطانیه است. این بنا که آثار منجنیق های مغول هنوز پس از صد ها سال بر تارک آن قابل لمس است، توسط دولت ترکیه در این اواخر تعمیر شده است.

در میان سالن مقبره ای قرا دارد که منسوب به سلطان سنجر است و در تاریخ ذکر شده که سنجر در کنار جد خود ایل ارسلان به خاک سپرده شده است ولی زوار ترکمن از وجود قبر سلطان دیگری در این بنا بی خبرند

16-  گورستان براکوه در شهر نسای باستانی و روستای باقر کنونی در 15 کیلومتری غرب عشق آباد که مقبره ی شیخابو علی دقاق نیشابوری متوفی 1014 میلادی در آن واقع است. این منطقه به آرامگاه پادشاهان پارتی مشهور است که بین 2 قلعه ی نسای پارتی و نسای اسلامی قرار دارد.

بو علی شبی حضرت رسول را در خواب دید که با نشانه هایی محل ساختن مقابر برای اولیای الهی را به وی نمایانده بود. صبح فردا، بو علی با دیدن نشانه ها تصمیم به ساخت مقابر برای صوفیان، مشایخ و مشاهیر گرفت.

17- دو مقبره که احتمالاً متعلق به شهاب الدین خیوی و فرزندش می باشد، در سمت دیگر براکوه قرار دارند که ترکمن ها آن جا را قدم گاه حضرت علی ( ع ) می دانند. نشیمن گاه او بر روی سنگ و محل آبشخور اسب آن حضرت در کنار قبور، زیارت گاه مردم است. 

آداب زیارت

نحوه ی زیارت بدین صورت است که در  هر کدام از این زیارتگاه ها تعدادی چهار پایه ی کوچک چوبی قرار دارد که مردم دسته دسته می آیند و روی آن ها می نشینند. سپس یکی از حضار شروع به خواندن آیاتی از قرآن می کند و بعد از آن دعا می خواند و دیگران آمین می گویند. در کنار بیشتر این مکان ها آشپز خانه هایی وجود دارد که محل پختن غذاهای نذری می باشد. دادن صدقه و احسان از آداب زیارت است. بستن دخیل و برخی رسوم دیگر از آداب خاص ترکمن ها می باشد. مثلاً دختر های دم بخت با قرار دادن سنجاق سر و دگمه و زیور الات در لابلای سنگ ها و دیوارها، از خدا طلب همسر نیکو می کنند. افرادی که نیاز به پول دارند، سکه هایی را در لابلای سنگ ها و دیوارها قرار می دهند. آن هایی که آرزوی فرزند دارند، گهواره های کوچکی از چوب می سازند و در این زیارتگاه ها می گذارند. کسانی که رویای خانه دار شدن دارند، با قرار دادن تکه های سنگ روی همدیگر خواسته ی خود را از خدا طلب می کنند. افرادی که ماشین می خواهند، سویچ و یا کلیدی در این محل ها قرار می دهند و آداب این چنینی در میان این قوم فراوان است.

از صفحه گردشگری الکوثر فارسی دیدن کنید