تهران- الکوثر:  سوره اِسراء ۱۱۱ آیه دارد و از لحاظ حجم، از سوره‌های مئون و متوسط قرآن است. در این سوره از موضوعاتی چون توحید، معاد، نفی شرک، معراج پیامبر، دلائل نبوت، اعجاز قرآن، نیکی به پدر و مادر، تأثیر گناه بر باورهای انسان و بنی اسرائیل سخن به میان آمده است.

معرفی

هيچ چيز نيست مگر اينكه در حال ستايش، تسبيح او مى‌گويد (اسراء: ۴۴)

نام و سبب نامگذاری: سوره را به این مناسبت اِسراء نامیده‌اند که در آیه نخست، از معراج پیامبر(ص) سخن گفته است. نام مشهور دیگر سوره، بنی اسرائیل است؛ به این علت که بخش زیادی از آن درباره بنی اسرائیل است؛ همچنین به جهت نخستین واژه آن، به آن سبحان می‌گویند.

محل و ترتیب نزول: اسراء سوره‌ای مکی است. به ترتیب مُصحَف، هفدهمین و به ترتیب نزول پنجاهمین سوره قرآن و اولین سوره از سوره‌های هفتگانه مسبحات است که با تسبیح و تقدیس الهی آغاز می‌شوند.

تعداد آیات و کلمات: سوره اسراء ۱۱۱ آیه، ۱۵۶۰ کلمه، و ۶۴۴۰ حرف دارد و از لحاظ حجم از سوره‌های مئون و متوسط قرآن است و در حدود سه چهارمِ یک جزء را دربرمی‌گیرد.

محتوا

به نوشته المیزان، موضوع اصلی سوره اِسراء توحید و نفی شرک است. بر طبق این کتاب، در این سوره تسبیح خداوند بیشتر از ستایش او مورد توجه قرار گرفته و بارها تکرار شده است. تفسیر نمونه نوشته است: سوره اسراء مانند دیگر سوره‌های مکی قرآن، بر توحید و معاد و نفیشرک، تأکید کرده است؛ افزون بر این از موضوعاتی چون معراج پیامبر، دلائل نبوت، اعجاز قرآن، نیکی به پدر و مادر، تأثیر گناه بر باورهای انسان و بنی اسرائیل سخن گفته است.

آیات مشهور

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَ‌ىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَ‌امِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى...(آیه ۱): «منزّه است آن [خدايى‌] كه بنده‌اش را شبانگاهى از مسجد الحرام به سوى مسجد الاقصى كه پيرامون آن را بركت داده‌ايم، سير داد...»

این آیه، از سفر شبانه پیامبر(ص) از مسجد الحرام به مسجد الأقصی سخن می‌گوید که مقدمه معراج پیامبر بوده است. به باور مسلمانان، این سفر در یک شب صورت گرفته که با توجه به امکانات آن زمان، به گونه‌ای اعجازآمیز بوده است.  علامه طباطبایی نوشته است: واژه «اِسراء» به معنای سفر شبانه است و واژه «لیلاً»(شب) دلالت می‌کند که پیامبر در یک شب از مکه تا بیت المقدس رفته است.

وَقَضَىٰ رَ‌بُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ‌ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْ‌هُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا كَرِ‌يمًا(آیه ۲۳): « پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد. اگر يكى از آن دو يا هر دو، در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها [حتى‌] «اوف» مگو و به آنان پَرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى.»

از این آیه در مباحث خانواده و بحث‌های اخلاقی، بسیار بحث می‌شود.به نوشته المیزان، به این دلیل آیه پس از توحید از نیکی به پدر و مادر، یاد کرده است که نیکی به پدر و مادر، از واجب‌ترین واجبات است. برخی از روایات ائمه شیعه، پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) را مصادیق والدین دانسته‌اند.

وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَىٰ حَقَّهُ...(آیه ۲۶): «و حق خويشاوند را به او بده...»

درباره «ذَا الْقُرْ‌بَىٰ»(خویشاوندان) در این آیه، این پرسش برای مفسران مطرح شده است که منظور، خویشاوندان همه است یا تنها خویشاوندان پیامبر.به گفته تفسیر نمونه، احادیث فراوانی از ائمه شیعه، «ذَا الْقُرْ‌بَىٰ» را اهل بیت پیامبر، دانسته‌اند، اما این احادیث منظور آیه را محدود نکرده‌ و تنها مصداق کامل آن را بیان کرده‌اند. بنابراین هرکس در خصوص خویشاوندانش مسئولیت دارد. بنا بر روایات شیعه و سنی، با نزول این آیه، پیامبر(ص) فدک را به حضرت فاطمه(س) بخشید.

قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَىٰ شَاكِلَتِهِ...(آیه ۸۶): «بگو: «هر كس بر حسب ساختار خود عمل مى‌كند.»

این آیه اعمال انسان را مبتنی بر «شاکله» او دانسته است. گفته‌اند: منظور از آن شخصیت روحی و روانی و اخلاقی انسان است که همه رفتارهای او ریشه در آن دارد. علامه طباطبایی ضمن بیان چنین تفسیری از شاکله، تأکید کرده است که شخصیت انسان تنها اقتضای انجام رفتاری خاص را دارد و هیچ گاه انسان را به انجام کاری مجبور نمی‌کند.